Dzwonek jednostronny

Dzwonek jednostronny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	dzwonek
Gatunek	dzwonek jednostronny
	Nazwa systematyczna
	Campanula rapunculoides L.; SP.Pl.2:165 1753
Synonimy
	Campanula morifolia Salisb.; Campanula racemosa var. laxiflora Vuk.; Campanula rapunculiformis St.-Lag.; Campanula rigida Stokes; Cenekia rapunculoides (L.) Opiz; Drymocodon rapunculoides (L.) Fourr.; Rapunculus redivivus E.H.L.Krause;
	Campanula morifolia Salisb.; Campanula racemosa var. laxiflora Vuk.; Campanula rapunculiformis St.-Lag.; Campanula rigida Stokes; Cenekia rapunculoides (L.) Opiz; Drymocodon rapunculoides (L.) Fourr.; Rapunculus redivivus E.H.L.Krause;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzwonek jednostronny^[4], dzwonek rapunkokształtny^[5] (Campanula rapunculoides L.) – gatunek rośliny z rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae). Występuje w Europie i Azji w strefie umiarkowanej, od Hiszpanii po Iran, Kirgistan, Kazachstan i okolice Jeziora Bajkał na Syberii^[6]^[3]. Jako gatunek introdukowany rośnie na Wyspach Brytyjskich, Rosyjskim Dalekim Wschodzie oraz w Ameryce Północnej^[3]. W Polsce jest pospolity^[7].

Morfologia

Kwiat z odgiętymi do tyłu działkami

Liść, także od spodu zielony

Jednostronny kwiatostan

Pokrój: Roślina zielna z wzniesioną łodygą osiągającą do 1 m wysokości. Łodyga jest sztywna, tępokanciasta i pokryta niezbyt licznymi włoskami, czasem nawet naga. Szyja korzeniowa jest zgrubiała. Po ziemią roślina tworzy cienkie rozłogi^[5].
Liście: Dolne podłużnie sercowate, długoogonkowe, wyższe coraz mniejsze i węższe, na coraz krótszych ogonkach. Blaszki są nierówno karbowano-piłkowane, zwykle skąpo owłosione, od spodu zielone. Najwyższe liście wspierające kwiaty lancetowate, niemal siedzące i drobne^[5].
Kwiaty: Wyrastają zwykle pojedynczo w kątach górnych liści, osadzone są na krótkich szypułkach i zwisają. Działki kielicha są lancetowate i mniej lub bardziej odgięte do tyłu. Pomiędzy działkami kielicha nie ma ani wyrostków, ani rąbka. Korona niebieskofioletowa, lejkowatodzwonkowata, długości od 1,5 do 2,5 cm, rozcięta do połowy na ostre i rozchylone podczas kwitnienia łatki^[5].
Owoce: Zwieszone torebki otwierające się trzema otworkami u nasady^[5].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września^[8]. Rośnie w miejscach trawiastych i kamienistych, na przydrożach i innych miejscach ruderalnych, na miedzach, w murawach, zaroślach, na skrajach lasów, czasem także na polach uprawnych jako chwast^[8]^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny i wyróżniający dla All. Geranion sanguinei^[9].

Zastosowanie

Bywa uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie nadająca się do ogrodów naturalistycznych^[10]. W Polsce jest w pełni mrozoodporny (strefy mrozoodporności 4–10^[10]). Z łatwością rozmnaża się poprzez kłącza; z tego też względu należy kontrolować jego rozwój, by nie zachwaścił ogrodu^[10]. Rozmnaża się go przez podział wczesną wiosną lub pod koniec sierpnia, po przekwitnięciu. Najlepiej rośnie na stanowisku słonecznym lub lekko zacienionym.

Zmienność

W obrębie gatunku wyróżnia się dwa podgatunki^[3]:

Campanula rapunculoides subsp. cordifolia (K.Koch) Damboldt – Kaukaz i Azja Mniejsza
Campanula rapunculoides subsp. rapunculoides – cały zasięg gatunku

W przeszłości wyróżniano szereg odmian, podgatunków lub nawet odrębnych gatunków na podstawie różnic w stopniu owłosienia łodygi czy też kielicha albo głębokości wcięć blaszki liściowej^[5], ale współcześnie zmienności takiej nie nadaje się rangi taksonomicznej^[3].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Campanula rapunculoides L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-19] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47-48, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 68-69 .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].
↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 111.
↑ ^a ^b LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2 popr. i unowocześnione, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2004, s. 450, ISBN 978-83-01-14342-8 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[powo-3] Campanula rapunculoides L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-19] .

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47-48, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[tacik-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 68-69 .

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].

[zajac-7] Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 111.

[klucz-8] LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2 popr. i unowocześnione, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2004, s. 450, ISBN 978-83-01-14342-8 .

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[E-10] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[4]

[5]

[6]

[3]

[7]

[1]

[2]

[8]

[9]

[10]