Wikipedia

Dziobowal

rodzaj ssaka

Dziobowal[17] (Mesoplodon) – rodzaj ssaków morskich z rodziny zyfiowatych (Ziphiidae).

Dziobowal
Mesoplodon
P. Gervais, 1850[1]
Ilustracja
Dziobowal osobliwy (M. mirus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Nadrząd

kopytne

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Ziphioidea

Rodzina

zyfiowate

Rodzaj

dziobowal

Typ nomenklatoryczny

Delphinus sowerbensis Blainville, 1817 (= Physeter bidens Sowerby, 1804)

Gatunki

20 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Rodzaj obejmuje słabo poznane gatunki występujące we wszystkich oceanach świata[18][19][20].

Morfologia

edytuj

Długość ciała 343–625 cm; masa ciała 500–1500 kg[19][21].

Systematyka

edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1850 roku francuski paleontolog i entomolog Paul Gervais w artykule poświęconym waleniom z Morza Śródziemnego opublikowanym na łamach Annales des Sciences Naturelles[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) dziobowal dwuzębny (M. bidens). Wcześniejsze nazwy – Aodon, którą utworzył w 1828 francuski zoolog René Lesson i Micropterus którą utworzył 1846 roku niemiecki paleontolog i zoolog Johann Andreas Wagner – okazały się młodszymi homonimami rodzajów ryb które nazwano odpowiednio w 1798 i 1802 roku, zaś nazwa Micropteron którą ukuł w 1849 roku duński zoolog Daniel Frederik Eschricht była niepoprawną późniejszą pisownią Micropterus Wagnera[22].

Etymologia

edytuj
  • Aodon (Anodon): gr. przyrostek negatywny α a ‘bez’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[23]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Aodon dalei Lesson, 1828 (= Physeter bidens Sowerby, 1804).
  • Micropterus (Micropteron, Mikropteron): gr. μικρος mikros ‘mały’; -πτερος -pteros ‘-płetwy’, od πτερον pteron ‘płetwa’[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus micropterus G. Cuvier (= Physeter bidens Sowerby, 1804).
  • Mesoplodon: gr. μεσος mesos ‘środkowy’; oπλα opla ‘uzbrojenie’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[25].
  • Dioplodon (Diplodon, Diplodon): gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwa razy’, od δυο duo ‘dwa’; όπλoν oplon ‘broń, uzbrojenie’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[26]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Delphinus densirostris Blainville, 1817.
  • Mesodiodon (Mesiodon): gr. μεσος mesos ‘środkowy’; δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwa razy’, od δυο duo ‘dwa’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[27]. Gatunek typowy: Dioplodon sowerbyi Desmarest, 1822 (= Physeter bidens Sowerby, 1804).
  • Dolichodon: gr. δολιχος dolikhos ‘długi’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[28]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ziphius layardii J.E. Gray, 1865.
  • Callidon (Calliodon): gr. καλλος kallos ‘piękno’, od καλος kalos ‘piękny’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[29]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mesoplodon guntheri Krefft, 1871 (= Ziphius layardii J.E. Gray, 1865).
  • Neoziphius: gr. νεος neos ‘nowy’; rodzaj Ziphius G. Cuvier, 1823 (zyfia)[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dioplodon europaeus Gervais, 1855.
  • Oulodon: gr. ούλον oúlon ‘guma’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[31]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mesoplodon grayi von Haast, 1876.
  • Paikea: według tradycji Maorysów, Paikea jest przodkiem Ngai Tahu i Ngāti Porou, plemion maoryskich na Wyspie Południowej i wschodnim wybrzeżu Nowej Zelandii na Wyspie Północnej[15]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Paikea hectori Oliver, 1922.

Podział systematyczny

edytuj

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[32][21][18][33]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[17] Podgatunki[19][18][21] Rozmieszczenie geograficzne[19][18][21] Podstawowe wymiary[19][21][h] Status
IUCN[34]
 
 Mesoplodon bidens (Sowerby, 1804) dziobowal dwuzębny gatunek monotypowy chłodniejsze wody północnego Oceanu Atlantyckiego od Labradoru (Kanada), Islandii i 71°30′ szerokości geograficznej północnej w Norwegii na południe do północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych, Azorów i Madery; wędruje po Zatoce Meksykańskiej i wschodniej części Morza Śródziemnego DC: 450–550 cm
MC: 1000–1500 kg 		 LC 
 
 Mesoplodon ginkgodens Nishiwaki & Kamiya, 1958 dziobowal miłorzębozębny gatunek monotypowy cieplejsze wody Oceanów Indyjskiego i Spokojnego od południowej Indonezji i Sri Lanki do Tajwanu, Japonii, południowo-wschodniej Australii, Galapagos i Kalifornię: granice zasięgu niejasne DC: 470–528 cm
MC: około 1000 kg 		 DD 
Mesoplodon hotaula Deraniyagala, 1963 dziobowal opuszczony gatunek monotypowy cieplejsze wody Oceanu Indyjskiego i Spokojnego od Afryki Wschodniej i południowej Indonezji do Galapagos, prawdopodobnie do Ameryki Środkowej i Południowej; granice zasięgu niejasne DC: 400–450 cm
MC: około 1000 kg 		 DD 
 
 Mesoplodon mirus F.W. True, 1913 dziobowal osobliwy gatunek monotypowy północny Ocean Atlantycki, na zachodzie od Nowej Szkocji (Kanada) do Florydy (Stany Zjednoczone), na wschodzie od Irlandii do Wysp Kanaryjskich DC: 480–540 cm
MC: 1000–1400 kg 		 LC 
 
 Mesoplodon eueu E.L. Carroll, M.R. McGowen, McCarthy, Marx, Aguilar, Dalebout, Dreyer, Gaggiotti, S.S. Hansen, Helden, Onoufriou, R.W. Baird, C.S. Baker, Berrow, Cholewiak, Claridge, Constantine, N.J. Davison, Eira, Fordyce, Gatesy, Hofmeyr, V. Martín, Mead, Mignucci-Giannoni, Morin, Reyes, Rogan, Rosso, M.A. Silva, Springer, Steel & M.T. Olsen, 2021 gatunek monotypowy genetycznie potwierdzony w Południowej Afryce, Australii i Nowej Zelandii, a także w południowej Brazylii, Tristan da Cunha, Mozambiku i Walters Shoals (Madagaskar); prawdopodobnie w całej umiarkowanej półkuli południowej DC: około 530 cm
MC: brak danych 		 DD 
 
 Mesoplodon europaeus (P. Gervais, 1855) dziobowal europejski gatunek monotypowy subtropikalne i tropikalne wody Oceanu Atlantyckiego, na zachodzie od północnych Stanów Zjednoczonych do Brazylii (być może do Urugwaju), na wschodzie od Irlandii do Gwinei Bissau (być może do Angoli) DC: 420–485 cm
MC: około 800 kg 		 LC 
 
 Mesoplodon layardii (J.E. Gray, 1865) dziobowal kagańcowy gatunek monotypowy umiarkowane wody południowego Oceanu Atlantyckiego, Indyjskiego i południowej części Spokojnego do wód Angoli; wędrowny (1 zapis) do Mjanmy DC: 550–625 cm
MC: 1000–1300 kg 		 LC 
 
 Mesoplodon carlhubbsi Moore, 1963 dziobowal skryty gatunek monotypowy północny Ocean Spokojny, głównie w zachodniej części Ameryki Północnej (54°18′–32°42′ szerokości geograficznej północnej), a także u wybrzeży Japonii (41°42′–35° szerokości geograficznej północnej); brak zapisów ze środkowego Oceanu Spokojnego DC: 470–532 cm
MC: 1000–1500 kg 		 DD 
 
 Mesoplodon bowdoini R.C. Andrews, 1908 dziobowal rozdzielnozębny gatunek monotypowy wydaje się być ograniczony do chłodniejszych wód półkuli południowej (32° szerokości geograficznej południowej do strefy konwergencji antarktycznej); może być okołobiegunowy DC: 390–441 cm
MC: około 1000 kg 		 DD 
 
 Mesoplodon traversii (J.E. Gray, 1874) dziobowal łopatozębny gatunek monotypowy znany z niewielu zapisów w Nowej Zelandii, na Wyspach Chatham i w Chile (archipelag Juan Fernández); nie wiadomo, w jaki sposób te zapisy odzwierciedlają zasięg DC: 500–550 cm
MC: brak danych 		 DD 
 
 Mesoplodon hectori (J.E. Gray, 1871) dziobowal skośnopyski gatunek monotypowy większość zapisów pochodzi z Nowej Zelandii i atlantyckiej Ameryki Południowej, odnotowano je również w Południowej Afryce i Australii; brak zapisów z Oceanu SPokojnego na wschód od Nowej Zelandii, ale granice zasięgu są niejasne DC: 343–443 cm
MC: około 500 kg 		 DD 
 
 Mesoplodon grayi von Haast, 1876 dziobowal południowy gatunek monotypowy z umiarkowanych wód południowego Oceanu Spokojnego, Indyjskiego i południowego Spokojnego po Antarktydę; 1 osobnik wyrzucony na brzeg w Holandii prawdopodobnie był zabłąkany DC: 450–500 cm
MC: około 900 kg 		 LC 
 
 Mesoplodon stejnegeri F.W. True, 1885 dziobowal szablozębny gatunek monotypowy subpolarne i zimne umiarkowane wody północnego Oceanu SPokojnego, od płytkich wód Morza Beringa na południe do południowej Japonii na zachodzie i do środkowej Kalifornii na wschodzie DC: 480–574 cm
MC: 1000–1300 kg 		 NT 
 
 Mesoplodon densirostris (de Blainville, 1817) dziobowal zwartopyski gatunek monotypowy wody tropikalne i subtropikalne na całym świecie; okazjonalne zapisy w wodach umiarkowanych mogą być osobnikami zabłąkanymi DC: 425–475 cm
MC: około 800 kg 		 LC 
 
 Mesoplodon peruvianus Reyes, Mead & Van Waerebeek, 1991 dziobowal karłowaty gatunek monotypowy wschodni tropikalny Ocean Spokojny od 28° szerokości geograficznej północnej do 29° szerokości geograficznej południowej; 1 zapis z Nowej Zelandii, obecnie uważany za osobnika zabłąkanego DC: 370–390 cm
MC: około 500 kg 		 LC 
 
 Mesoplodon perrini Dalebout, Mead, C.S. Baker, A.N. Baker & van Helden, 2002 dziobowal kalifornijski gatunek monotypowy znany z kilku stanowisk w Kalifornii (zachodnie Stany Zjednoczone) i możliwe, że widziano go na morzu u wybrzeży Kalifornii; zasięg nieznany DC: 390–443 cm
MC: około 700 kg 		 EN 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  EN  – gatunek zagrożony,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Opisano również gatunki wymarłe[35]:

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Młodszy homonim Aodon Lacépède, 1798 (Chondrichthyes).
  2. ↑ Młodszy homonim Micropterus Lacépède, 1802 (Actinopterygii).
  3. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Micropterus J.A. Wagner, 1846.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Aodon Lesson, 1828
  5. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Dioplodon P. Gervais, 1850.
  6. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Mesodiodon Duvernoy, 1851.
  7. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Callidon J.E. Gray, 1871.
  8. ↑ DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c P. Gervais. Mémoire sur la famille des Cétacés Ziphoides, et plus particulièrement sur le Ziphius cavirostris de la Méditerranée. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Troisiéme Série. 14, s. 16, 1850. (fr.). 
  2. ↑ R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux décoverts depuis 1788 jusqu’a nos jours. T. 1: Cétacés. Paris: Chez Baudouin, 1828, s. 149, ryc. 3. (fr.).
  3. ↑ J.A. Wagner: Cete Dentigera. W: J.C.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. T. 7. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper'schen Schmetterlingswerkes, 1846, s. 352. (niem.).
  4. ↑ D.F. Eschricht. Undersögelser over Hvaidyrene. „Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskabs Skrifter”. Förste Bind. 1, s. 97, 1849. (duń.). 
  5. ↑ J.E. Gray: Catalogue of the Specimens of Mammalia in the Collection of the British Museum. Cz. 1: Cetacea. 1850, s. 71. (ang.).
  6. ↑ G.L. Duvernoy. Mémoire sur les caractères ostéologiques des genres nouveaux ou des espèces nouvelles de cétacés vivants ou fossiles, dont les squelettes entiers, ou les tétes seulement, sont conservés dans les galeries d’anatomie comparée do Muséum d’histoire naturelle. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Troisiéme Série. 15, s. 55, 1851. (fr.). 
  7. ↑ a b Gray 1866 ↓, s. 349.
  8. ↑ Gray 1866 ↓, s. 353.
  9. ↑ J.E. Gray. Notice of a new Australian ziphioid whale. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth seires. 7, s. 368, 1871. (ang.). 
  10. ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 101. (ang.).
  11. ↑ Mammalia. W: A.F. Marschall: Nomenclator zoologicus continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, sub auspiciis et sumptibus C. R. Societatis zoologico-botanicae conscriptus a comite Augusto de Marschall. Vindobonae: typis C. Ueberreuter (M. Salzer), 1873, s. 5. (łac.).
  12. ↑ J.F.J. van Haast. On Oulodon: a new genus of Ziphioid Whales. „Transactions and Proceedings of the New Zealand Institute”. 9, s. 450, 1876. (ang.). 
  13. ↑ J.F.J. van Haast. Further Notes on Oulodon, a new Genus of Ziphioid Whales from the New-Zealand Seas. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1876, s. 457, 1876. (ang.). 
  14. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Nova ed. (prima completa). Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & sohn, 1898, s. 1067. (łac.).
  15. ↑ a b W. R. Oliver. A Review of the Cetacea of the New Zealand Seas. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1922, s. 574, 1922. (ang.). 
  16. ↑ P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „United States National Museum Bulletin”. 246, s. 125, 1966. (ang.). 
  17. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 191. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  18. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 286–288. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  19. ↑ a b c d e C. MacLeod: Family Ziphiidae (Beaked Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 351–357. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  20. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Mesoplodon. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-03-28]. (ang.).
  21. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 572–574. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  22. ↑ ICZN. Opinion 1289. Mesoplodon Gervais, 1850 (Mammalia, Cetacea); conserved. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 42 (1), s. 19–20, 1985. (ang.). 
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 110.
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 423.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 415.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 235.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 414.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 241.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 151.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 456.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 490.
  32. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-23]. (ang.).
  33. ↑ E.L. Carroll, M.R. McGowen, M.L. McCarthy, F.G. Marx, N. Aguilar, M.L. Dalebout, S. Dreyer, O.E. Gaggiotti, S.S. Hansen, A. van Helden, A.B. Onoufriou, R.W. Baird, C.S. Baker, S. Berrow, D. Cholewiak, D. Claridge, R. Constantine, N.J. Davison, C. Eira, R.E. Fordyce, J. Gatesy, G.J.G. Hofmeyr, V. Martín, J.G. Mead, A.A. Mignucci-Giannoni, P.A. Morin, C. Reyes, E. Rogan, M. Rosso, M.A. Silva, M.S. Springer, D. Steel & M.T. Olsen. Speciation in the deep: genomics and morphology reveal a new species of beaked whale Mesoplodon eueu. „Proceedings of the Royal Society B”. Biological sciences. 288 (1961), s. 20211213, 2021. DOI: 10.1098/rspb.2021.1213. (ang.). 
  34. ↑ Taxonomy: Mesoplodon – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-06]. (ang.).
  35. ↑ J.S. Zijlstra, Mesoplodon Gervais, 1850, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-11-23] (ang.).
  36. ↑ J.F. von Brandt. Untersuchungen über die fossilen und subfossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VIIE série. 20 (1), s. 225, 1873. (niem.). 
  37. ↑ O. Lambert & S. Louwye. A new early Pliocene species of Mesoplodon: a calibration mark for the radiation of this species-rich beaked whale genus. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 36 (2), s. e1055754, 2016. DOI: 10.1080/02724634.2015.1055754. (ang.). 
  38. ↑ G. Bianucci, O. Lambert & K. Post. A high diversity in fossil beaked whales (Mammalia, Odontoceti, Ziphiidae) recovered by trawling from the sea floor off South Africa. „Geodiversitas”. 29 (4), s. 586, 2007. (ang.). 
  39. ↑ N. Miyazaki & Y. Hasegawa. A new species of fossil beaked whale, Mesoplodon tumidirostris sp. nov. (Cetacea, Ziphiidae) from the central North Pacific. „Bulletin of the National Science Museum, Tokyo”. Series A. 18 (4), s. 168, 1992. (ang.). 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Dziobowal&oldid=74702167”