Wielojęzyczność
Wielojęzyczność, multilingwizm[1][2], różnojęzyczność[2], plurilingwizm[2], polilingwizm[3] – czynne lub bierne posługiwanie się dwoma lub większą liczbą języków przez jednostkę lub grupę społeczną. Liczba osób wielojęzycznych na świecie przewyższa liczbę osób posługujących się tylko jednym językiem[4]. Wielojęzyczność jest zjawiskiem powszechnym na obszarach Ziemi silnie zróżnicowanych etnicznie, takich jak Afryka, Indie czy Nowa Gwinea, gdzie wielu ludzi jednego języka używa w rodzinie, innego na bazarze, jeszcze innym zaś posługuje się w szkole. W efekcie osoby te mają więcej niż jeden język ojczysty, z tym że zakres opanowanego słownictwa w każdym z tych języków może być różny.
Za pewien przejaw wielojęzyczności można uznać również samo posługiwanie się różnymi wariantami języka ojczystego (odmianą literacką, fachową, potoczną, dialektalną)[5]. Szczególną postacią tego zjawiska jest dyglosja występująca w kulturach, gdzie język literacki znacznie różni się od mowy nieformalnej, używanej w życiu codziennym. Występuje ona np. w krajach arabskich, w Chinach czy w Indiach[6]. W skrajnych przypadkach dyglosja polega na współistnieniu wzajemnie niezrozumiałych języków, które pełnią różne funkcje w społeczeństwie[7].
Wielojęzyczność (multilingwizm) bywa niekiedy odróżniana od różnojęzyczności (plurilingwizmu), przy czym rozróżnienia takiego dokonują przede wszystkim autorzy europejscy[2][8]. Rozróżnienie to znajduje zastosowanie, gdy zachodzi konieczność ukazania zagadnień glottodydaktycznych z różnych perspektyw: wielojęzyczność stanowi pojęcie socjolingwistyczne, a różnojęzyczność pojmuje się jako zjawisko psycholingwistyczne[2]. Różnojęzyczność to kompetencje językowe i interkulturowe konkretnej jednostki[8]. Wielojęzyczność (społeczna koegzystencja języków) jest zjawiskiem właściwym dla prawie wszystkich krajów współczesnego świata[9].
Przyczyny wielojęzyczności
edytuj- Funkcjonowanie w społeczeństwie wieloetnicznym (np. Indie, niektóre kraje afrykańskie)
- Wychowywanie się w rodzinie etnicznie mieszanej
- Oświata prowadzona w innym języku niż używany na co dzień (np. w angielskim lub hindi w Indiach)
- Posługiwanie się w rodzinie językiem regionalnym (np. kaszubskim w Polsce)
- Emigracja
- Wielojęzyczność zamierzona[10]
Rodzaje wielojęzyczności
edytuj- Umiejętność posługiwania się różnymi językami w większości sytuacji, w mowie i na piśmie
- Posługiwanie się którymś z języków w ograniczonym zakresie (np. tylko język potoczny, brak umiejętności czytania w danym języku)
- Wielojęzyczność bierna – tylko rozumienie innych języków
Mianem osoby wielojęzycznej określa się często taką osobę, która posługuje się co najmniej trzema językami (lub dwoma językami obcymi). W innych ujęciach dwujęzyczność jest rozpatrywana jako jeden z rodzajów wielojęzyczności[5].
Mity na temat wielojęzyczności
edytujPolscy naukowcy wskazali jako błędne niektóre przekonania dotyczące wielojęzyczności[11]:
- Najkorzystniejsze dla dziecka jest dorastanie w środowisku jednojęzycznym.
- Wielojęzyczność jest osiągalna tylko dla ludzi, którzy z więcej niż jednym językiem mieli styczność od pierwszych miesięcy życia.
- Osoby dwu- lub wielojęzyczne są wyjątkami na tle jednojęzycznej „normy”.
- Ludzie wielojęzyczni władają wszystkimi swoimi językami „doskonale”, na takim samym poziomie, jak osoby jednojęzyczne.
- Dwujęzyczność dzieci ma szkodliwy wpływ na rozwój językowy i poznawczy, co ma prowadzić do gorszych wyników w nauce.
- Wprowadzenie więcej niż jednego języka może skutkować zaburzeniami językowymi lub innymi brakami.
- Dziecko nie ma czasu na naukę więcej niż jednego języka, więc najlepiej, żeby przyswoiło tylko język otoczenia.
- Wielojęzyczność zaburza tożsamość dziecka[10].
- Wielojęzyczność powoduje opóźnienia mowy u małego dziecka.[10]
Zjawiska związane z wielojęzycznością
edytuj- Kalki językowe – przenoszenie konstrukcji z jednego języka na grunt drugiego, występuje często np. wśród Finów szwedzkojęzycznych
- Code switching – swobodne „przeskakiwanie” z języka na język, czasami w połowie zdania, spotykane wśród osób znających oba języki (np. hindi i angielski w Bombaju)
- Powstawanie języka mieszanego
- Rozmówcy posługujący się każdy swoim językiem, lecz rozumiejący język rozmówcy (np. czeski i słowacki w byłej Czechosłowacji, hiszpański i włoski w niektórych rejonach Argentyny)
- Dyglosja – posługiwanie się innym językiem/dialektem w sytuacjach formalnych i nieformalnych, powszechne np. w krajach arabskich.
Niektóre obszary wielojęzyczne
edytuj
Przykładami stosunkowo częstego występowania wielojęzyczności mogą być: Szwajcaria (niemiecki, francuski, włoski i retoromański w zależności od kantonu), Południowy Tyrol we Włoszech, gdzie większość stanowi ludność niemieckojęzyczna, Stany Zjednoczone (angielski i hiszpański w stanach południowych albo angielski i polski wśród chicagowskiej Polonii), państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia), południowa i południowo-zachodnia część Finlandii (język fiński i szwedzki), Ukraina z językiem narodowym i rosyjskim, Rosja z językiem rosyjskim i wieloma językami lokalnymi, Malta z językiem maltańskim i angielskim[10]. W Polsce dwujęzyczne obszary to m.in. niektóre gminy w województwie pomorskim, gdzie zamieszkują Kaszubi oraz w woj. opolskim, gdzie mieszkają Niemcy. Dwujęzyczna jest także większość Romów. Oficjalnym krajem dwujęzycznym jest Kanada, gdzie języki francuski i angielski są zagwarantowane konstytucyjnie na poziomie federalnym.
Wielojęzyczność w Unii Europejskiej
edytujWielojęzyczność jest odzwierciedleniem kulturowej i językowej różnorodności w Unii Europejskiej. Sprawia też, że instytucje europejskie są bardziej dostępne i przejrzyste dla obywateli, co stanowi gwarancję ich demokratycznego funkcjonowania.
Parlament Europejski wyróżnia się spośród innych instytucji UE tym, że spoczywa na nim obowiązek zadbania o jak najszerszą wielojęzyczność. Wszyscy obywatele UE muszą być w stanie korzystać z odnoszącego się do nich prawodawstwa bezpośrednio w swoim ojczystym języku. Co więcej – ponieważ każdy obywatel Unii ma bierne prawo wyborcze (może zostać wybrany posłem do PE), niemożliwe byłoby wymaganie od wszystkich posłów doskonałego opanowania jednego z języków „kontaktowych”. Prawo każdego posła do czytania parlamentarnych dokumentów, śledzenia debat i wypowiadania się we własnym języku jest jednoznacznie zagwarantowane wewnętrznymi przepisami Parlamentu Europejskiego[potrzebny przypis]. Jako organ prawodawczy, Parlament Europejski ma dodatkowo obowiązek zagwarantować nienagannie wysoką jakość przyjmowanych przez siebie tekstów prawnych, i to we wszystkich językach wspólnotowych. Przepisy te pozwalają też wszystkim europejskim obywatelom na śledzenie parlamentarnych prac, składanie pytań oraz otrzymywanie na nie odpowiedzi w ich własnym języku.
Wielojęzyczność w byłym ZSRR i Rosji
edytuj
Występowanie w Rosji około 150 języków etnicznych[12] powoduje, że dwujęzyczność (bilingwizm) był i jest zjawiskiem na obszarze tego państwa (a poprzednio ZSRR) szeroko rozpowszechnionym. Jednocześnie twórczość literacka najczęściej powstawała i powstaje w języku rosyjskim – współcześnie można wskazać kilkunastu znanych pisarzy innych narodowości piszących w tym języku i identyfikujących się z literaturą rosyjską. Są to np. Giennadij Ajgi, Jurgis Baltrušaitis, Fazil Iskander, Grigorij Kanowicz, Anatolij Kim. Są też twórcy, którzy pisząc w języku rosyjskim tym niemniej uważają się (lub uważali się za życia) za pisarzy narodowych – jak Czingiz Ajtmatow, Wasil Bykau, Ion Druce, Rüstəm İbrahimbəyov czy Timur Zulfikarow. Ajtmatow w wywiadzie dla Litieraturnoj gaziety w 1994 r. powiedział, że język rosyjski stanowił dla niego i dla innych pisarzy narodowych pomost do czytelników światowych, i w konsekwencji stwierdził, że dla miejscowych literatów na drodze Wschód-Zachód nic Rosji nie zastąpi[13].
Podobna sytuacja występuje też w środowisku artystów estradowych, dotyczy to np. Laimy Vaikule, Sofii Rotaru albo Edyty Piechy.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Agnieszka Kujałowicz, Wielojęzyczność – szansa czy zagrożenie?, [w:] Jolanta Krieger-Knieja, Urszula Paprocka-Piotrowska (red.), Komunikacja językowa w społeczeństwie informacyjnym: nowe wyzwania dla dydaktyki języków obcych, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2006 (Prace Wydziału Historyczno-Filologicznego 127), s. 93–101, ISBN 83-7306-315-3, OCLC 183891515 [dostęp 2024-01-17].
- ↑ a b c d e Magdalena Steciąg, Glottodydaktyka w ujęciu ekolingwistycznym, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, 21, 2014, s. 51–62, ISSN 0860-6587.
- ↑ Maciej Kawka, Paweł Płaneta, Dyskursy o Macedonii, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012, s. 71, ISBN 978-83-233-8835-7, ISBN 978-83-233-3484-2, OCLC 852951849.
- ↑ CAL: Digests: A Global Perspective on Bilingualism and Bilingual Education [online], www.cal.org [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-29] (ang.).
- ↑ a b Kazimiera Myczko, Wielojęzyczność jako cel współczesnego kształcenia językowego, [w:] Anna Jaroszewska i inni red., Wielojęzyczność i międzykulturowość na lekcji języka obcego: między teorią a praktyką nauczania, Warszawa: Instytut Romanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 11–24, ISBN 978-83-88012-12-9, OCLC 995459242.
- ↑ Charles A. Ferguson, Diglossia, „Word”, 15 (2), 1959, s. 325–340, DOI: 10.1080/00437956.1959.11659702, ISSN 0043-7956, OCLC 6899320307 (ang.).
- ↑ Jan Pokorný, Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura, Praha: Grada Publishing, 2009, s. 135–136, ISBN 978-80-247-6987-5 [dostęp 2024-01-18] (cz.).
- ↑ a b Vícejazyčná lingvistická terminologie, Praha: Národní institut pro další vzdělávání, s. 3, ISBN 978-80-86956-70-1 (cz.).
- ↑ Stanisław Wojnicki, Bikulturyzm w Polsce: wstępne omówienie polskich mniejszości narodowych, [w:] Franciszek Grucza (red.), Bilingwizm, biculturyzm, implikacje glottodydaktyczne: materiały z XII Sympozjum zorganizowanego przez Instytut Lingwistyki Stosowanej UW, Zaborów, 18-20 września 1986, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1989, s. 231–244, ISBN 83-230-0344-0, OCLC 243710450 [dostęp 2024-01-18].
- ↑ a b c d Martyna Górniak Pełech, Dzieci Wielojęzyczne. Niezwykła historia zwykłej rodziny., Butterfly House, 2021.
- ↑ Paradowski MB, Bator A (2016) Perceived effectiveness of language acquisition in the process of multilingual upbringing by parents of different nationalities International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 1–19. DOI:10.1080/13670050.2016.1203858.
- ↑ Dane spisu powszechnego z 2002 r.
- ↑ Tadeusz Klimowicz: Przewodnik po współczesnej literaturze rosyjskiej i jej okolicach (1917-1996), Towarzystwo Przyjaciół Polonistyka Wrocławskiej, Wrocław 1996, s. 43.