Druty dziewiarskie
Druty dziewiarskie – narzędzia w kształcie prętów (długich igieł – iglic), wykorzystywane w dziewiarstwie do ręcznego tworzenia dzianin poprzez splatanie nici lub włóczki w określone formy, wzory i struktury[1][2][3].
Nazwy
edytujNazwa pochodzi od kształtu dawnych drutów dziewiarskich, które przypominały długie, proste pręty lub wydłużone igły, pozbawione oczka do przewlekania nici. Odniesienie do kształtu igieł znajduje potwierdzenie w innej polskiej nazwie drutów dziewiarskich – iglice[4], choć ta zazwyczaj dotyczyła bardzo cienkich, nieco krótszych kompletów drutów używanych do wyrobu delikatnej odzieży, np. pończoch czy rękawiczek. „Atlas języka i kultury językowej Wielkopolski” (wyd. 1991 r.) podaje pochodzenie słowa drut od niemieckiego wyrazu draht.
Inne polskie nazwy drutów dziewiarskich[5]:
- druty pończosznicze (nazwa staropolska)[3],
- druty trykotarskie (nazwa używana do lat 60./70.)[6],
- drenty (Kresy)[7],
- dręty (Kresy, Pomorze)[7],
- drętki (Kresy)[7],
- druty (w skrócie)[7][8][9],
- droty (zapisy historyczne)[10],
- dróty (nazwa staropolska)[11],
- gliczki (Wielkopolska)[12][4],
- iglice (Galicja[13], Księstwo Krakowskie[13], Pomorze, Wielkopolska)[8][12],
- igliczki (Wielkopolska)[12][4],
- jeglice, jeglicki (Wielkopolska)[4],
- jegliczki (Śląsk)[14],
- jegły (Śląsk)[15],
- miedzianki (Warmia)[16],
- prądki (Dziennik Ustaw 1920 r.)[17],
- prątki (Kresy, Wielkopolska)[7][12][18],
- pręciki (Wielkopolska)[4],
- prontki (Kresy)[7],
- spice (Kaszuby)[19],
- spicy (kresy)[7],
- spionki (Pomorze)[8],
- spsicki (Warmia)[16],
- śpiczki, śpilki (Wielkopolska)[12][4],
- śpionki (Podlasie)[20].
Historia
edytujBadania archeologiczne wskazują na podobieństwo techniki dziania ręcznego do starszego ściegu igłowego (z norw. nålbinding – „wiązanie igłą”), który tworzy się przez zaplatanie nici za pomocą pojedynczej, długiej igły. Z czasem zaczęto wspomagać się drugą igłą, co ostatecznie doprowadzić mogło do powstania i rozwoju dziewiarstwa ręcznego.
Pierwsze druty dziewiarskie, podobnie jak igły, wykonane były z kości, rogów lub drewna.
Polska
edytujNajstarsze wzmianki o imporcie drutów pończoszniczych na tereny obecnie leżące w granicach Polski pochodzą z XVII wieku. Docierały one przez porty morskie w Elblągu i Gdańsku. Przykładowo w 1634 r. do Gdańska przybyły drogą morską druty pończosznicze o wartości 300 florenów[21]. W roku 1827 w Kaliszu powstała Wytwórnia Szpilek Józefa Flatto i Karola Gerlacha, która produkowała także igły i druty do pończoch[22]. W latach powojennych druty produkowane były w Dolnośląskiej Fabryce Szpilek i Drutów Trykotarskich w Świdnicy[6].
Obecnie wszystkie sprzedawane w Polsce druty pochodzą z importu.
Budowa i rodzaje
edytuj
Wyróżnia się kilka rodzajów drutów dziewiarskich:
- druty proste – długie[9], używane dawniej do wykonywania wyrobów płaskich[2].
- druty z żyłką – z zamontowaną stałą lub wymienną żyłką, na którą zsuwa się wykonane oczka[2],
- druty pończosznicze – komplet stanowi zazwyczaj 5 krótkich drutów zakończonych z obu końców szpicami
- druty pomocnicze – używane np. w ściegach warkoczowych.
Druty dziewiarskie proste mają zazwyczaj długi odcinek roboczy i są na końcu zaostrzone. Z drugiej strony zakończone są blokadą, która ma zapobiegać spadaniu oczek z drutu. Ostre końce służą do tworzenia nowych oczek i przerabiania ich, w wyniku czego powstaje dzianina.
Druty z żyłką (okrągłe) i pończosznicze służą do tworzenia wyrobów na okrągło, bez konieczności zszywania dzianiny. Współcześnie używa się ich również do dzianin płaskich, ponieważ są lżejsze i wygodniejsze, niż długie i proste druty.
Druty wykonywane są dziś głównie ze stali, aluminium, plastiku, drewna, szkła, kazeiny i karbonu. Dawniej występowały druty z kości, rogów, lub wystrugane z gałęzi twardych drzew.
Obecnie w sprzedaży wyróżnia się:
- druty z pojedynczym ostrzem (ang. single-pointed needles)
- druty z wymienną żyłką (ang. flexi single-pointed needles)
- druty dwustronne (ang. double-pointed needles)
- druty okrągłe (ang. circular needles)
Rozmiary drutów dziewiarskich
edytujRozmiar igły jest opisany najpierw jej średnicą, a po drugie jej długością.
Powszechnie w handlu dostępne są druty od rozmiaru 1,5 do 10 mm, o długości ok. 10–20 cm. Druty z żyłką mogą mieć długość od 10–150 cm.
Technika używania
edytujRozpoczynając pracę na drutach narzuca się na nie określoną w projekcie ilość oczek (pętelek). Podstawowe oczka przerabiane są na drutach w prawą (oczka prawe) lub lewą stronę (oczka lewe)[2].
Podstawowe sploty to ścieg gładki prawy i lewy, ściągacz, warkocze, ażury.
Do wykonywania dzianin na drutach służą nie tylko tradycyjne włóczki z bawełny, wełny, akrylu czy innych włókien, ale także sznurki, tasiemki i inne nietypowe materiały.
Druty dziewiarskie w literaturze polskiej
edytuj
- 1898 r. – Adam Mickiewicz – Pan Tadeusz[18]
- 1839 r. – Gabriela Puzynina Gunter – Trykota
- 1885 r. – Julian Ursyn Niemcewicz – Jest nas siedmioro – Bajki Oryginalne (tłumaczenia)
- 1958 r. – Jan Brzechwa – Ciotka Danuta – w zbiorze Bajki dla dzieci
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ dzianina, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-11-21].
- ↑ a b c d Olga Woźnicka, Szydełkiem i na drutach. Kreatywnie, łatwo i z czułością, 2022, – s. 132.
- ↑ a b Loretta Napoleoni, Dzieje się! Jak rękodzieło wplata się w historię świata i nas samych, 2023.
- ↑ a b c d e f Zenon Sobierajski, Józef Burszta, Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, tom 6, cz. 2, 1991.
- ↑ Wirtualne Muzeum Polskiego Dziewiarstwa – Anna Bednarz, Polskie nazwy drutów dziewiarskich.
- ↑ a b Kazimierz Dąbrowski, Rocznik Przemysłu Odrodzonej Polski, 1946/1947 – s. 520.
- ↑ a b c d e f g Janusz Rieger, Anna Stelmaczonek-Bartnik – Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie – s. 93, 94, 212.
- ↑ a b c Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Niemiecko-polski słownik, 1854.
- ↑ a b Muzeum Etnograficzne w Krakowie – zbiory online – artykuł – Olga Błaszczyńska „Druty”.
- ↑ Irena Turnau, Wytwórczość tekstylno-odzieżowa w manufakturach warszawskich w XVIII wieku, 1957 – s. 8 (735).
- ↑ Samuel, Bogumił Linde, Słownik języka polskiego. T. 1, A-F – s. 538.
- ↑ a b c d e Seria Filologia polska, 8-13, 1965.
- ↑ a b Przekłady ustaw, rozporządzeń i obwieszczeń z Dziennika praw państwa dla Królestwa Galizyi i Lodomeryi tudzież Wielkiego Księstwa Krakowskiego, 1865, str. 80
- ↑ Wspomnienia pt. „Stary Dymb”, Nowiny, 2003, nr 25 – s. 40.
- ↑ Stanisław Rospond, Józef Mayer, Stanisław Bąk, Z badań nad przeszłością dialektu śląskiego, 1948.
- ↑ a b Franciszek Kotula, Strój warmiński, Atlas polskich strojów ludowych, 1960 – s. 49.
- ↑ Dziennik ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Ludowej, 1920, 52-121.
- ↑ a b Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie, 1898 – Księga VI.
- ↑ Wiesław Boryś, Hanna Popowska-Taborska, Słownik etymologiczny kaszubszczyzny: P-S, 1994 – s. 350.
- ↑ Zygmunt Gloger, Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim, 1894 – s. 89.
- ↑ Maria Bogucka, Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV-XVII wieku, 1962 – s. 222.
- ↑ Osiemnaście wieków Kalisza studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego. vol. 2 - str. 280