Diecezja wołyńska
Diecezja wołyńska – jedna z diecezji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego działająca w latach 1921–1941.
 Monaster Objawienia Pańskiego w Krzemieńcu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data powołania |
1921 |
| Data zamknięcia |
1941 (reorganizacja) |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Biskup diecezjalny |
ostatni: arcybiskup Aleksy (Hromadśkyj) |
| Biskup pomocniczy |
ostatni: biskup Polikarp (Sikorski) |
| Dane statystyczne (1922) | |
| Liczba wiernych |
1 192 390 |
| Liczba kapłanów |
569 |
| Liczba dekanatów |
55 |
| Liczba parafii |
426 |
| Liczba klasztorów |
7 |
| Powierzchnia |
30 274 km² |
Historia
edytujPo podpisaniu w 1921 traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką, obszar Wołynia został definitywnie włączony do Polski. Tym samym eparchia wołyńska Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego znalazła się pod zarządem tworzącego się Kościoła prawosławnego w Polsce, który w 1924 otrzymał status autokefalicznego[1]. Pierwszym zwierzchnikiem diecezji w ramach Kościoła został w 1922 dotychczasowy biskup pomocniczy eparchii wołyńskiej, biskup krzemieniecki Dionizy (Waledyński), który po intronizacji przyjął tytuł biskupa wołyńskiego i krzemienieckiego[2].
8 lutego 1923 metropolita warszawski Jerzy (Jaroszewski) został zastrzelony w swojej rezydencji w Warszawie. Jego następcą został wybrany Dionizy (Waledyński), który obejmując godność metropolity warszawskiego zachował zarząd diecezji wołyńskiej[3].
Według danych z początku lat 20. XX wieku diecezja wołyńska była czwartą co do wielkości diecezją prawosławną w Polsce. Dzieliła się wówczas na 55 dekanatów, w ramach których pracę duszpasterską prowadziło 426 parafii. Istniało również 137 cerkwi filialnych; wszystkie świątynie obsługiwało 569 duchownych. PAKP oceniał liczbę wiernych na 1.192.390 osób. Granice diecezji pokrywały się z zasięgiem województwa wołyńskiego[4]. Obejmowała 30 274 kilometry kwadratowe[5]. Na terytorium diecezji działały ponadto monastery:
- monaster Zaśnięcia Matki Bożej w Zimnem
- monaster św. Mikołaja w Obyczu
- monaster Trójcy Świętej w Korcu
- monaster św. Jana Miłościwego w Zahajcach Małych
- monaster Objawienia Pańskiego w Krzemieńcu
- monaster Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Dubnie
- monaster Trójcy Świętej w Dermaniu[6].
Ukraiński charakter diecezji
edytuj
Diecezja wołyńska od początku swojego istnienia w granicach Polski gromadziła w większości prawosławnych Ukraińców. W związku z tym była głównym ośrodkiem ruchu na rzecz ukrainizacji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Już w październiku 1921 zjazd wiernych i duchowieństwa diecezji, oprócz wystosowania protestu przeciw akcji rewindykacji majątku Kościoła zjazd domagał się stopniowego wprowadzenia języka ukraińskiego do praktyki liturgicznej, poprzedzonego wprowadzeniem opcjonalnej wymowy ukraińskiej języka cerkiewnosłowiańskiego w miejsce powszechnie stosowanej rosyjskiej. Postulat ten został częściowo zrealizowany i od 1922 parafie diecezji mogły wprowadzać u siebie język ukraiński[7]
Osobnym postulatem środowisk ukraińskich było przekazanie zwierzchnictwa diecezji w ręce biskupa narodowości ukraińskiej. Sugerowano nawet podział diecezji wołyńskiej na włodzimiersko-łucką oraz krzemieniecko-ostrogską tak, by obydwie katedry mogły zostać obsadzone przez Ukraińców[8]. W 1926 pismo w tej sprawie zostało zignorowane przez metropolitę, co skłoniło Ukraińców do rezygnacji ze starań o podział diecezji. W ich publikacjach stale powracał jednak temat powołania na katedrę wołyńską hierarchy–Ukraińca[9].
Na skutek otwartego konfliktu, jaki narósł między ruchem ukraińskim a hierarchią kościelną, w 1933 metropolita Dionizy wyznaczył na biskupa wołyńskiego Ukraińca, arcybiskupa Aleksego (Gromadzkiego). Powołany został również ukraiński biskup pomocniczy – Polikarp (Sikorski). Od tego czasu na terenie diecezji wołyńskiej język ukraiński był sukcesywnie wprowadzany do nabożeństw, nauczania religii, a także do codziennej działalności cerkiewnej administracji[10].
II wojna światowa
edytuj18 sierpnia 1941 zjazd duchowieństwa diecezji wołyńskiej postanowił zwrócić się do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego o przyjęcie w jego jurysdykcję, wbrew stanowisku metropolity warszawskiego i całej Polski Dionizego (Waledyńskiego). W rezultacie konfliktu między hierarchami PAKP na Wołyniu zaczęły działać dwie zwalczające się wspólnoty: Ukraiński Autonomiczny Kościół Prawosławny uznawany przez Patriarchat Moskiewski, oraz niekanoniczny Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny[1]. Stojący na czele tego pierwszego Aleksy (Hromadśkyj), podniesiony do godności metropolity, zginął w maju 1943 w zasadzce w Smydze, o której zainspirowanie podejrzewany był Polikarp (Sikorski) – lider autokefalistów[11]. Ten ostatni w 1944 wyjechał z Łucka i udał się na emigrację. W związku ze zmianą granic państwowych (przyłączeniem Wołynia do ZSRR) diecezja została ostatecznie przyłączona do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego oraz ponownie przemianowana na eparchię wołyńską[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Історія. volyn.church.ua. [dostęp 2010-08-30]. (ukr.).
- ↑ Дионисий (Валединский). [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001. ISBN 83-7431-046-4, s.102
- ↑ Stefan Dudra, Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876-1960, Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2010, s. 29, ISBN 978-83-60311-34-9, OCLC 750616171.
- ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 100. ISBN 83-7431-046-4.
- ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 156–157. ISBN 83-7431-046-4.
- ↑ M. Papierzyńska-Turek: Między tradycją...,s. 218
- ↑ M. Papierzyńska-Turek: Między tradycją...,s. 212
- ↑ M. Papierzyńska-Turek: Między tradycją...,s. 212–213
- ↑ A. Mironowicz, Kościół prawosławny..., s.179
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 102-103, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.