Dialekt nadiski

Dialekt nadiski^[1] (słoweń. nadiško narečje, nadiščina) – dialekt słoweński należący do grupy dialektów przymorskich^[2]. Używany jest we Włoszech, w części tzw. Słowenii Weneckiej.

Dialekt nadiski jest szczególnie bliski dialektowi terskiemu i briskiemu, wraz z którymi tworzy podgrupę dialektów weneckich języka słoweńskiego^[2].

Cechy językowe

Do charakterystycznych cech fonetyki dialektu terskiego należą:

przejście długiego *ě w iẹ^[3],
przejście krótkich akcentowanych ȉ > ẹ, ȕ > ọ^[3],
zachowanie ć i šć, np. srέća < psł. *sъręťa^[3],
przejście *ľ (lj) w j, np. zemjȁ wobec literackiego słoweń. zemlja ‘ziemia’^[3],
rozbicie grupy čr- wstawną samogłoską, np. čarȉẹvi < psł. *červьjь wobec literackiego słoweń. črevelj^[3],
przejście -m > -n na końcu wyrazu, np. nósįn wobec literackiego słoweń. nosim ‘noszę’^[3],
rozwój jerów w zgłoskach krótkich i nieakcentowanych w a, np. dȁš < psł. *dъždžь (w dialekcie briskim dȅš)^[4],
rozwój sonantycznego *r̥ w ar, np. psł. *sárce ‘serce’, *ɣardo ‘wstrętnie, brzydko’ < psł. *sŕ̥dьce, gr̥do (w dialekcie briskim ə̄r, np. smə̄rt < psł. *sъmŕ̥tь)^[4],
długie nosówki *ę i *ǫ są kontynuowane przez szerokie ε i wąskie ọ, np. srέća, mọ́š < psł. *sъręťa, *mǫžь^[4],
pod akcentem ou̯ różnego pochodzenia daje ū, stąd np. búna < *bou̯na < *bolna^[5],
w zgłoskach nieakcentowanych przejście dyftongów au̯, ou̯ drogą asymilacji w u, np. ucȁ, krȕ < *ou̯ca, *krau̯ < psł. *ovьca, *kradlъ, por. słoweń. ovca, kral^[5].

Pierwsze pięć cech łączy dialekt nadiski z dialektem terskim i briskim, kolejne trzy łączą go tylko z terskim, a przeciwstawiają nadiskiemu^[6].

Do najbardziej charakterystycznych cech morfologii dialektu nadiskiego należą:

zachowaniem typowego dla zachodniej słowiańszczyzny przyrostka *vy- (podobnie jak w dialekcie tolmińskim, rezjańskim albo zilskim) w formie vε-, np. vεhnát, vεpodít < psł. *vygъnati, *vypǫditi, por. słoweń. izgnati, izpoditi^[4],
stopień najwyższy tworzony przy pomocy przyrostka nar- ‘naj-’, najpewniej pochodzącego z pierwotnego na-že- z typowym dla słoweńskiego rotacyzmem^[5],
u rzeczowników żeńskich na -a o akcencie na końcówkę spotyka się często końcówkę dopełniacza liczby mnogiej -í, np. u̯odí ‘wód’, suzí ‘łez’, daskí ‘desek’^[5].

W słownictwie liczne są pożyczki friulskie, mniej liczne są zaś włoskie^[6].

Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.