Dereczyn

Dereczyn
	; Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	zelwieński
Populacja (2009); • liczba ludności	; 627
Nr kierunkowy	+375 1564
Kod pocztowy	231952
Tablice rejestracyjne	4
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Dereczyn
	Położenie na mapie Białorusi Dereczyn
	53°14′49″N 24°55′11″E/53,246944 24,919722
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dereczyn (biał. Дзярэчын) – wieś (niegdyś miasteczko) w rejonie zelwieńskim obwodu grodzieńskiego Białorusi, położona na północ od Różany nad rzeką Zelwą.

Siedziba parafii prawosławnej (pw. Przemienienia Pańskiego)^[3] i rzymskokatolickiej (pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny).

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie słonimskim województwa nowogródzkiego^[4].

Historia

Niegdyś własność Kopoczewiczów, Połubińskich oraz Sapiehów, którzy mieli tutaj swój pałac zbudowany w 1786 r. W 1629 roku Konstanty Połubiński i jego żona, Zofia z Sapiehów ufundowali w Dereczynie kościół i klasztor dominikanów. W XVIII wieku kanclerz i hetman Aleksander Michał Sapieha polecił zbudować w Dereczynie gmach z przeznaczeniem na zakład naukowy dla 30 synów zasłużonych wojskowych^[5]. Jego syn, Franciszek Sapieha (1772–1829), przeniósł się do Dereczyna w 1793 r. z rodzinnej siedziby w Różanie i rozbudował założenie pałacowe, m.in. o ogród^[5]. Po upadku powstania listopadowego wyposażenie pałacu, łącznie ze wspaniałymi obrazami, bogatą biblioteką i obszernym archiwum zostały wywiezione przez Rosjan do Petersburga, skąd już, jak większość zrabowanego Polsce dziedzictwa kultury, nigdy nie powróciły. Podobnie poczynione ze zbiorami w pobliskiej Różanie, gdzie straty dla kultury polskiej były jeszcze większe.

W 1878 r. Dereczyn liczył 2269 mieszkańców.

W okresie międzywojennym miejscowość była siedzibą gminy Dereczyn w powiecie słonimskim województwa nowogródzkiego. Według spisu powszechnego z 1921 r. było to miasteczko liczące 338 domów. Mieszkało tu 2180 osób: 1044 mężczyzn i 1136 kobiet. Pod względem wyznania żyło tu 525 rzymskich katolików, 302 prawosławnych, 1346 żydów i 7 mahometan. Większość mieszkańców (1307) deklarowała narodowość polską, 136 białoruską, a 737 żydowską^[6].

Podczas okupacji hitlerowskiej, styczniu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 4000 osób. 23 lipca 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano na miejscu. Sprawcami zbrodni byli Niemcy z SD ze Słonimia, białoruska policja oraz litewskie i ukraińskie oddziały służ pomocniczych^[7].

Urodził się tutaj Tymoteusz Lipiński (1797), polski historyk i archeolog, a zmarł książę Aleksander Antoni Sapieha (1812), przyrodnik, etnograf, podróżnik i szpieg.

Zabytki

cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego^[3],
neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, plebania i brama na cmentarz katolicki,
klasycystyczny pałac i kościół dominikanów już nie istnieją,
murowana synagoga, zburzona podczas II wojny światowej^[8].