David Lynch

David Lynch
	; David Lynch (2017)
Prawdziwe imię i nazwisko	David Keith Lynch
Data i miejsce urodzenia	20 stycznia 1946 ; Missoula
Data śmierci	15 stycznia 2025
Zawód	reżyser, aktor, scenarzysta, producent filmowy, muzyk, malarz
Współmałżonek	Peggy Lentz; (1967–1974; rozwód); Mary Fisk; (1977–1987; rozwód); Mary Sweeney; (2006–2006; rozwód); Emily Stofle; (2009–2025; jego śmierć)
Lata aktywności	1966 – 2025
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Strona internetowa

David Keith Lynch (ur. 20 stycznia 1946 w Missoula, zm. 15 stycznia 2025) – amerykański reżyser, aktor, producent i scenarzysta filmowy, muzyk, malarz.

Jego matka, Edwina, miała korzenie fińskie i niemieckie, a ojciec, Donald Walton Lynch, był pochodzenia angielskiego, szkockiego i irlandzkiego^[1].

Twórczość

Był jednym z najbardziej kontrowersyjnych i charakterystycznych amerykańskich reżyserów filmowych. Wypracował własny styl, w którym równie istotną rolę odgrywają wszystkie elementy dzieła: postacie, światło, montaż, muzyka. W swoich filmach często odwoływał się do elementów surrealistycznych, chętnie tworzył wariacje na temat ludzkiej podświadomości, marzeń i fobii. Część filmów starała się pokazać ciemną, ukrytą stronę życia prowincjonalnych miasteczek. Światową sławę przyniósł Lynchowi zrealizowany w 1989 serial telewizyjny Miasteczko Twin Peaks, choć już wcześniej był nominowany do Oscara za film Człowiek słoń^[2].

Filmy Lyncha mają także charakter demaskatorski (Mulholland Drive, Dzikość serca, Blue Velvet) dzięki odsłanianiu kurtyny, przedstawianiu zakulisowego życia bohaterów, skrywanych przed zewnętrznym światem intryg. Fabuła jego filmów poprzez to staje się wielopłaszczyznowa, przy czym płaszczyzny te przenikają się wzajemnie. Rzeczywistość snu przenika się z rzeczywistością codzienności, przez co rozmyte wątki trudno jednoznacznie zinterpretować. Widz skazany jest na konieczność samodzielnego rozwiązywania zagadek, odczytywania surrealistycznych metafor, łączenia przypadkowych zdarzeń w całość^[3].

Inland Empire powstał częściowo w Łodzi, gdzie reżyser planował otworzyć studio filmowe. Od 2003 realizowany jest również filmowy projekt o roboczym tytule The Green Room in Lodz, którego epizody wykorzystano w Inland Empire.

Przewodniczył jury konkursu głównego na 51. MFF w Wenecji (1994) oraz na 55. MFF w Cannes (2002). Był członkiem Komitetu Honorowego festiwalu Camerimage.

Od lipca 1973 David Lynch praktykował medytację transcendentalną^[4]. W 1975 w ośrodku Spiritual Regeneration Movement w Los Angeles w Kalifornii poznał guru Maharishiego Yogi. Odtąd, aż do śmierci promował szkoły „latających joginów”^[5], a pomagały mu w tym uznane gwiazdy muzycznego showbiznesu jak Donovan, George Harrison, Paul McCartney, Sheryl Crow, Eddie Vedder, Moby, Ben Harper, Trent Reznor i Mike Love z The Beach Boys. W 2013 Lynch nagrał płytę The Big Dream, która jest mantrą do guru Maharishiego Yogi^[6]^[7]. Została ona przypomniana w 2014 wydawnictwem „The Big Dream Remix EP”, zawierającym cztery utwory z podstawowego albumu w remiksach^[8].

Choroba i śmierć

Lynch nałogowo palił papierosy. Zaczął palić w wieku 8 lat, w 2020 roku zdiagnozowano u niego rozedmę płuc, spowodowaną wieloletnim paleniem^[9]. Zmarł 15 stycznia 2025 roku, 5 dni przed swoimi urodzinami. Miał 78 lat^[10].

Odznaczenia

Oficer Legii Honorowej (Francja, 2007)^[11]
Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2007)^[12]

Filmografia

Portret Lyncha z liceum (1964)

Pełny metraż

Głowa do wycierania (Eraserhead, 1977)
Człowiek słoń (The Elephant Man, 1980)
Diuna (Dune, 1984)
Blue Velvet (1986)
Dzikość serca (Wild at Heart, 1990)
Twin Peaks: Ogniu krocz ze mną (Twin Peaks: Fire Walk with Me, 1992)
Zagubiona autostrada (Lost Highway, 1997)
Prosta historia (The Straight Story, 1999)
Mulholland Drive (2001)
Inland Empire (2006)

Krótki metraż

Sześciu mężczyzn, którym robi się niedobrze (Six Figures Getting Sick, 1966)
Alfabet (The Alphabet, 1968)
Babcia (The Grandmother, 1970)
Kaleka (The Amputee, 1974)
Symfonia przemysłowa nr 1 (Industrial Symphony No. 1, 1990)
Premonitions Following an Evil Deed (fragment Lumiere i spółka, 1995)
Przyciemniony pokój (Darkened Room, 2002)
Boat (2007)
Absurda (2007)
42 One Dream Rush (segment Dream #7) (2009)

Seriale TV

Miasteczko Twin Peaks (Twin Peaks, 1990–1991)
American Chronicles (1990)
Na antenie (On the Air, 1992)
Hotel Room (1993)
Dumbland (2002)
Króliki (Rabbits, 2002)
Twin Peaks (2017)

Teledyski

„Wicked Game” – Chris Isaak (wersja filmowa, 1990)
„Crazy Clown Time” – David Lynch (2011)
„Came Back Haunted” – Nine Inch Nails (2013)

Nagrody

Cezar
- Najlepszy film zagraniczny: 1982: Człowiek słoń
- 2002: Mulholland Drive
Nagroda na MFF w Cannes
- Złota Palma: 1990: Dzikość serca
- Najlepsza reżyseria: 2001: Mulholland Drive
Nagroda na MFF w Wenecji
- 2006: Honorowy Złoty Lew: za całokształt twórczości
- Nagroda Festiwalu Przyszłości Kina: 2006: Inland Empire

Zobacz też

Przypisy

↑ David Lynch What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs. [dostęp 2022-06-01]. (ang.).
↑ David Lynch. MYmovies.it. [dostęp 2015-12-20]. (wł.).
↑ David Lynch: wolę kino europejskie. cialo-umysl-dusza.pl. [dostęp 2012-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-12)]. (pol.).
↑ Łukasz Długowski (2014-10-03): Łowca dusz. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).
↑ Tadeusz Sobolewski (2014-05-14): David Lynch i latający jogini. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).
↑ David Lynch, Ashutosh Maharaj medytacja transcendentalna i sekta. wykop.pl. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).
↑ Łukasz Długowski (2014-10-03): Władcy umysłów. Jak powstają i działają nowe religie. National Geographic. [dostęp 2018-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-18)]. (pol.).
↑ Twórca Twin Peaks pod wpływem sekty?. Głos Wielkopolski. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).
↑ David Lynch Started Smoking at Age 8 — Now He Needs Oxygen to Walk: 'It's a Big Price to Pay' (Exclusive) [online], People.com [dostęp 2025-01-17] (ang.).
↑ ChrisCh. Morris ChrisCh., David Lynch, Visionary Director of ‘Twin Peaks’ and ‘Blue Velvet,’ Dies at 78 [online], Variety, 16 stycznia 2025 [dostęp 2025-01-17] (ang.).
↑ EN 2007, David Lynch Devient Chevalier de la Légion d’Honneur. puretrend.com. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (fr.).
↑ Lista laureatów Medalu Zasłużony Kulturze Gloria Artis - Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2024-11-19] (pol.).

Linki zewnętrzne

David Lynch w bazie IMDb (ang.)
David Lynch w bazie Filmweb
David Lynch w bazie Notable Names Database (ang.)
Teledysk „Crazy Clown Time” (reż. Lynch) w serwisie YouTube
Plakaty do filmów Davida Lyncha w galerii plakatu filmowego Filmoteki Narodowej „Gapla”

[1] David Lynch What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs. [dostęp 2022-06-01]. (ang.).

[2] David Lynch. MYmovies.it. [dostęp 2015-12-20]. (wł.).

[cialo-3] David Lynch: wolę kino europejskie. cialo-umysl-dusza.pl. [dostęp 2012-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-12)]. (pol.).

[4] Łukasz Długowski (2014-10-03): Łowca dusz. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).

[5] Tadeusz Sobolewski (2014-05-14): David Lynch i latający jogini. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).

[6] David Lynch, Ashutosh Maharaj medytacja transcendentalna i sekta. wykop.pl. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).

[7] Łukasz Długowski (2014-10-03): Władcy umysłów. Jak powstają i działają nowe religie. National Geographic. [dostęp 2018-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-18)]. (pol.).

[8] Twórca Twin Peaks pod wpływem sekty?. Głos Wielkopolski. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (pol.).

[9] David Lynch Started Smoking at Age 8 — Now He Needs Oxygen to Walk: 'It's a Big Price to Pay' (Exclusive) [online], People.com [dostęp 2025-01-17] (ang.).

[10] ChrisCh. Morris ChrisCh., David Lynch, Visionary Director of ‘Twin Peaks’ and ‘Blue Velvet,’ Dies at 78 [online], Variety, 16 stycznia 2025 [dostęp 2025-01-17] (ang.).

[11] EN 2007, David Lynch Devient Chevalier de la Légion d’Honneur. puretrend.com. [dostęp 2014-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (fr.).

[12] Lista laureatów Medalu Zasłużony Kulturze Gloria Artis - Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2024-11-19] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]