Wikipedia

Dajtki

Dajtki (niem. Deuthen[3]) – największe olsztyńskie osiedle domków jednorodzinnych, położone w południowo-zachodniej części miasta, pomiędzy jeziorami Ukiel (po stronie północnej) i Kortowskim (po stronie wschodniej). Od południa i zachodu sąsiaduje z lasami. Przez Dajtki przebiega droga wylotowa z Olsztyna w kierunku Ostródy (obwodnica Dajtek, DK16).

Dajtki
Deuthen
Osiedle Olsztyna
Ilustracja
Dajtki z lotu ptaka
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Miasto

Olsztyn

Data założenia

1355

W granicach Olsztyna

1 stycznia 1966[1]

SIMC

0964471

Powierzchnia

7,50[2] km²

Wysokość

123 m n.p.m.

Populacja (2011)
• liczba ludności


5682[2]

• gęstość

757,6 os./km²

Położenie na mapie Olsztyna
Położenie na mapie
53°45′58,46″N 20°25′28,92″E/53,766239 20,424700
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Nazwy większości ulic osiedla mają związek z rolnictwem: np. ul. Działkowa, Traktorowa, Rolna, Sielska oraz z nazwami zbóż, np. Żytnia, Jęczmienna, Pszenna. Przeważa zabudowa z lat 70., 80. i 90.

Dajtki z lotu ptaka, ul. Okrągła

Granice osiedla

edytuj
  • od północy: granica przebiega południowym brzegiem jeziora Ukiel, następnie ul. Jeziorną do linii kolejowej Olsztyn–Morąg, dalej biegnie wzdłuż torów kolejowych do linii kolejowej Olsztyn–Iława i graniczy z południowymi stronami osiedli Likusy i Nad Jeziorem Długim.
  • od wschodu: granica przebiega w kierunku południowo-zachodnim wzdłuż torów kolejowych, dalej brzegiem jeziora Kortowskiego oraz naturalnymi granicami do granic Olsztyna i graniczy z zachodnią stroną osiedla Kortowo.
  • od południa: granicę stanowi granica Olsztyna.
  • od zachodu: granicę stanowi granica Olsztyna, a następnie przebiega po naturalnych granicach terenowych docierając do południowego brzegu jeziora Ukiel i graniczy ze wschodnią stroną osiedla Gutkowo.

Historia

edytuj

Dajtki zostały założone przez kapitułę warmińską w 1355 jako jedna ze wsi, które miały otaczać powstający w tym czasie Olsztyn. Zasadźcą Dajtek, jak i prawie wszystkich wsi w okolicy, był Prus Georgius Pruthenus. Wioska liczyła 30 łanów (w tym 3 wolne, dla sołtysa), czyli około 504 hektary. Jeden łat lasu otrzymała wieś do wspólnego użytku[4]. Ponieważ ulokowano ją w środku puszczy, aż przez czternaście lat wolna była od płacenia podatku. Połowa dochodów z karczmy przewidziana była dla sołtysa, a połowa dla kapituły warmińskiej. W 1535 r. dołączono do Dajtek 6 łanów z majątku w Gronitach. W 1689 roku, na prośbę sołtysa Tomasza Thurau, wystawiono odnowiony dokument lokacyjny[4].

Deuthen było typową wsią warmińską tamtych czasów z dominującą na tym terenie zabudową drewnianą, gdzie zagrody formowały dwa rzędy wzdłuż sporego, prostokątnego majdanu. Jako że wieś znajdowała się pośród puszczy pełnej drapieżników, na ów majdan spędzano z pastwisk bydło na noc. Całość otaczał dębowy parkan z dwiema bramami wejściowymi stojącymi po stronach niezabudowanych. Gdzieniegdzie można jeszcze ten układ starej wsi odnaleźć, jednak później środek majdanu wypełniła nieregularna zabudowa, zachowana w części po dzień dzisiejszy. Budynki stały prostopadle do podążającego w kierunku południowo-zachodnim traktu olsztyńsko-ostródzkiego, który wyewoluował w obecną ulicę Sielską.

Wzmianki o Polakach wśród dominujących Prusów pojawiają się już pod koniec XV wieku – w dokumentach przewijają się imiona z przydomkami mówiącym o polskim pochodzeniu: Ihan Polonus, Stenzil Polonus, Peter Polonus. Napływ ludności polskiej musiał być imponujący, bo do połowy XVI wieku ludność pruska została zupełnie wchłonięta przez Polaków. Wtedy to spolszczono nazwę wsi – słownik z 1820 roku, obok nazwy niemieckiej, podaje w nawiasach też nazwę polską: Daitki. Ówczesną wieś stanowiło 36 chałup i 247 mieszkańców, przy czym jej sołtysem był niejaki Jakub Romański, mieszkał w niej strażnik leśny Mikołaj Wróblewski, a nazwiska chłopów brzmiały swojsko dla polskiego ucha: Jadam, Kaczorek, Kalisz, Klusek, Rogalik itp.

W XIX wieku zabudowę drewnianą zaczęły wypierać domy ceglane, z których parę ostało się do dziś w najstarszej części osiedla. Są to domy o charakterystycznej budowie: murowane najczęściej z czerwonej cegły, parterowe, z prostym, dwuspadowym dachem krytym dachówką. Dajtki przez cały czas podlegały pod parafię św. Jakuba w Olsztynie. Jako że kościół był daleko, funkcję religijnego centrum wioski pełniły dębowy krzyż i dzwonnica słupowa postawione około roku 1820. Spotykano się pod nimi na nabożeństwa majowe oraz różańcowe. Spod tego miejsca wspólnie wychodzono też na uroczystości odpustowe. W roku 1878 zbudowano neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej. Powstał także rzymskokatolicki cmentarz, na którym nieco później, w roku 1909 wybudowano kaplicę grzebalną pod wezwaniem świętego Jana Nepomucena. W roku 1889 powstała też na Dajtkach szkoła wiejska.

Pod koniec roku 1853 w Dajtkach wybuchła epidemia odry. Mimo tego wieś rozwijała się. Spis statystyczny z roku 1861 podaje, że jej obszar wynosił ponad 3025 mórg – na tym terenie znajdowały się 42 budynki mieszkalne, w których mieszkało 335 osób. Pięciu z nich deklarowało się jako protestanci, a 330 jako katolicy, zaś jako język ojczysty 303 podawało polski, a 32 niemiecki. Według kolejnego spisu z roku 1905 gmina wiejska Dajtki mieściła się na powierzchni 772,3 ha, na której stało 68 budynków mieszkalnych i kolejnych 5 zamieszkanych obiektów. Dajtki liczyły wówczas 592 mieszkańców: 26 protestantów i 566 katolików, z których za język ojczysty siedem osób uważało polski, 129 niemiecki, a aż 455 język mazurski (jedna osoba podała niemiecki z innym językiem).

 
Jeden z ocalałych starych domów ceglanych

W XIX wieku oraz w pierwszej połowie wieku XX wiek Dajtki/Deuthen stanowiły następujące jednostki administracyjnie:

  • 1820: Wieś królewska w wójtostwie Olsztyn (Amt Allenstein)
  • 1861: Wieś w powiecie ziemskim Olsztyn (Landkreis Allenstein)
  • 1905: Gmina wiejska w okręgu urzędowym Pozorty (Amtsbezirk Posorten)
  • 1930: Gmina wiejska w okręgu urzędowym Kudypy (Amtsbezirk Kudippen)
  • 1954–1965: Gromada Dajtki

Pobliskie płaskie tereny, które obecnie zajmuje lotnisko, wieś wykorzystywała początkowo jako pastwiska i nieużytki, jednak od roku 1814 dzierżawiła je wojsku, które zorganizowało tam tak zwany „exerzierplatz”, co można przetłumaczyć jako plac musztry lub plac ćwiczeń, gdzie żołnierze niemieccy ćwiczyli strzelanie. Po odsprzedaniu terenów miastu Olsztyn wybudowano tu lotnisko, a 18 czerwca 1913 roku wylądował na nim pierwszy samolot. 1 czerwca 1926 roku uruchomiono regularne przeloty na linii Malbork-Elbląg-Gdańsk trwające 125 minut. Okazały się jednak one nieopłacalne i jesienią 1928 roku zostały zawieszone. Lotnisko utrzymywano jednak nadal i wykorzystywano do edukacyjno-rozrywkowych lotów nad miastem dla młodzieży. W czasie II wojny światowej obiekt został przejęty przez Wehrmacht, a 27 sierpnia 1933 roku lądował tu Adolf Hitler. W okresie powojennym z lotniska w Dajtkach korzystali także Jan Paweł II (5 czerwca – 6 czerwca 1991) oraz Aleksander Kwaśniewski (12 maja 2003).

Pod koniec wojny, gdy do Olsztyna wkroczyła Armia Czerwona, rozpoczęto wysiedlania ludności autochtonicznej z okolicznych wiosek, w tym z Dajtek. 2 kwietnia 1945 roku 37 mieszkańców wsi zwróciło się z prośbą do wojewody olsztyńskiego, aby zapobiegł on kolejnym tego typu bezprawnym akcjom. 6 kwietnia 1945 w Dajtkach wznowiła działalność wiejska szkoła podstawowa – głównie dzięki wysiłkom Marty Wróblewskiej i Augustyna Wesołka, jej późniejszego pierwszego dyrektora. W latach 50. Dajtki uzyskały pierwsze połączenia autobusowe z Olsztynem w ramach komunikacji podmiejskiej (linia 5).

W latach 1954–1965 wieś należała i była siedzibą władz gromady Dajtki. W 1966 wieś Dajtki włączona została do obszaru Olsztyna. Niebawem, w ramach systemu komunikacji miejskiej, osiedle zostało połączone z resztą miasta linią autobusową numer 7, która przez długi czas była jedyną linią kursującą na Dajtki. Tutejsza szkoła podstawowa stała się szkołą miejską, otrzymała numer 18, a jej kierownictwo powierzono dotychczasowemu dyrektorowi szkoły wiejskiej – Konradowi Czaplińskiemu. Trzy lata później doprowadzono tu linię wodociągową, co dało początek budowie dużego osiedla domków jednorodzinnych.

Zabytki

edytuj
 
Drewniana dzwonnica słupowa
 
Drewniany krzyż przydrożny
 
Kaplica pod wezwaniem świętego Jana Nepomucena
 
Kapliczka przydrożna

Szlaki turystyczne

edytuj

Przez teren osiedla przebiega   czarny szlak im. Alojzego Śliwy. Biegnie on leśną drogą wzdłuż jeziora Ukiel i kończy się przy Omega Hotel.

Komunikacja

edytuj
Ulice

Główną ulicą osiedla jest ulica Sielska. Ulica ta łączy Dajtki z centrum miasta. Od ul. Sielskiej odbiegają mniejsze uliczki, tworzące szereg międzyosiedlowych dróg. Ulica Sielska jest także drogą wyjazdową na Gdańsk, Toruń i Ostródę.

Komunikacja miejska

Na terenie osiedla znajduje się obecnie 11 przystanków autobusowych, w tym 3 pętle. Przez jego teren przebiegają trasy 4 linii dziennych: 107, 113, 302 (w okresie roku akademickiego) i 307 (w sezonie letnim) oraz jednej nocnej: N02.

Kolej

Przy ulicy Bławatnej znajduje się kolejowy przystanek osobowy Olsztyn Dajtki. W rozkładzie jazdy pociągów 2018/2019 zatrzymywało się tam 25 pociągów REGIO Przewozów Regionalnych[5].

Ważniejsze obiekty

edytuj

W granicach Dajtek jest też w całości położona wcinająca się w ląd, malownicza część brzegu jeziora Ukiel zwana Zatoką Miłą. Tereny wokół niej to miejsca chętnie odwiedzanie przez plażowiczów, spacerowiczów i entuzjastów nordic walking. Niegdyś na Dajtkach nad Zatoką Miłą znajdowała się też stanica wodna PTTK zwana powszechnie „molo”, jednak obiekt stopniowo popadał w ruinę i obiekt został rozebrany około roku 2007.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Dz.U. z 1965 r. nr 54, poz. 333
  2. ↑ a b Instytut Badań i Analiz, Grupa OSB Olsztyńska Szkoła Biznesu: Raport o stanie miasta Olsztyn za lata 2010, 2011 Źródło.
  3. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  4. ↑ a b Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia pw. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5.
  5. ↑ Olsztyn Dajtki wita błotem, ale i szansą na jeden bilet miasta i PKP [online], olsztyn.wyborcza.pl [dostęp 2018-12-11].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Dajtki&oldid=73031708”