Dąbrówka (roślina)

Dąbrówka
	; Dąbrówka rozłogowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	dąbrówka
	Nazwa systematyczna
	Ajuga L.; Sp. Pl. 561. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	A. pyramidalis Linnaeus
Synonimy
	Abiga St.-Lag.; Bugula Mill.; Bulga Kuntze; Chamaepitys Hill; Moscharia Forssk.; Phleboanthe Tausch; Rosenbachia Regel;
	Abiga St.-Lag.; Bugula Mill.; Bulga Kuntze; Chamaepitys Hill; Moscharia Forssk.; Phleboanthe Tausch; Rosenbachia Regel;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dąbrówka (Ajuga L.) – rodzaj bylin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje 64 gatunki^[4]. Występują one w Europie, Azji, Afryce i Australii^[5], z centrum zróżnicowania w basenie Morza Śródziemnego^[6]. W Polsce występuje 5 gatunków, z czego 4 rodzime^[7]. Rośliny te zasiedlają murawy, suche zarośla i lasy^[6].

Szereg odmian uprawnych dąbrówki rozłogowej uprawianych jest jako rośliny ozdobne^[6] (w tym mieszańców z dąbrówką kosmatą A. genevensis)^[8]. Dąbrówka żółtokwiatowa Ajuga chamaepitys jest wykorzystywana jako roślina lecznicza. Ajuga iva z obszaru śródziemnomorskiego ma potencjalnie duże znaczenie w terapii antymalarycznej^[8].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje całą Europę, południową i wschodnią Azję, północną, wschodnią i południową Afrykę i wschodnią Australię^[4]. Największe zróżnicowanie jest w basenie Morza Śródziemnego – tylko w Azji Mniejszej rośnie ich 11 gatunków^[6]. W Europie obecnych jest 10 gatunków^[8], w Chinach 18^[9].

Gatunki flory Polski^[7]

dąbrówka kosmata, d. genewska (Ajuga genevensis L.)
dąbrówka piramidalna (Ajuga pyramidalis L.)
dąbrówka podolska (Ajuga chia Schreb. ≡ A. chamaepitys subsp. chia (Schreb.) Arcang.^[10])
dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans L.)
dąbrówka żółtokwiatowa (Ajuga chamaepitys (L.) Schreb.) – antropofit zadomowiony

Morfologia

Dąbrówka kosmata

Dąbrówka piramidalna

Dąbrówka żółtokwiatowa

Pokrój: Rośliny jednoroczne i byliny o pędach często płożących i wytwarzających rozłogi^[6], rzadko także krzewy^[9], osiągające do 1 m wysokości^[6].

Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście niearomatyczne, zwykle pojedyncze i karbowane lub ząbkowane^[6], rzadko głęboko wcinane lub niemal całobrzegie^[9].

Kwiaty: Zebrane po kilka–kilkanaście w okółkach w szczytowej części pędu. Kielich zrosłodziałkowy, 5-ząbkowy. Korona niebieska lub żółta, rzadziej biała lub różowa, w dolnej części zrośnięte płatki tworzą rurkę, w górnej – dwie wargi. Warga górna zredukowana w różnym stopniu, czasem całkowicie, warga dolna powstaje z trzech płatków i zakończona jest trzema łatkami, z których środkowa jest największa. Cztery pręciki z reguły wystają z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, cienka, z dwudzielnym znamieniem^[6].

Owoce: Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki, czasem owoc soczysty, podobny do jagody^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Ajugoideae z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae)^[11].

Wykaz gatunków^[4]

Ajuga × adulterina Wallr.
Ajuga arabica P.H.Davis
Ajuga australis R.Br.
Ajuga austroiranica Rech.f.
Ajuga × bastarda Makino
Ajuga bombycina Boiss.
Ajuga boninsimae Maxim.
Ajuga campylantha Diels
Ajuga campylanthoides C.Y.Wu & C.Chen
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth.
Ajuga chamaepitys (L.) Schreb. – dąbrówka żółtokwiatowa
Ajuga chasmophila P.H.Davis
Ajuga ciliata Bunge
Ajuga davisiana Kit Tan & Yildiz
Ajuga decaryana Danguy ex R.A.Clement
Ajuga decumbens Thunb.
Ajuga dictyocarpa Hayata
Ajuga flaccida Baker
Ajuga forrestii Diels
Ajuga genevensis L. – dąbrówka kosmata
Ajuga grandiflora Stapf
Ajuga × hybrida A.Kern.
Ajuga incisa Maxim.
Ajuga integrifolia Buch.-Ham. ex D.Don
Ajuga iva (L.) Schreb.
Ajuga japonica Miq.
Ajuga laxmannii (L.) Benth.
Ajuga leucantha Lukhoba
Ajuga linearifolia Pamp.
Ajuga lobata D.Don
Ajuga lupulina Maxim.
Ajuga macrosperma Wall. ex Benth.
Ajuga makinoi Nakai
Ajuga × mixta Makino
Ajuga mollis Gladkova
Ajuga multiflora Bunge
Ajuga nipponensis Makino
Ajuga novoguineensis A.J.Paton & R.J.Johns
Ajuga nubigena Diels
Ajuga oblongata M.Bieb.
Ajuga oocephala Baker
Ajuga ophrydis Burch. ex Benth.
Ajuga orientalis L.
Ajuga ovalifolia Bureau & Franch.
Ajuga pantantha Hand.-Mazz.
Ajuga parviflora Benth.
Ajuga piskoi Degen & Bald.
Ajuga postii Briq.
Ajuga × pseudopyramidalis Schur
Ajuga pygmaea A.Gray
Ajuga pyramidalis L. – dąbrówka piramidalna
Ajuga relicta P.H.Davis
Ajuga reptans L. – dąbrówka rozłogowa
Ajuga robusta Baker
Ajuga salicifolia (L.) Schreb.
Ajuga saxicola Assadi & Jamzad
Ajuga sciaphila W.W.Sm.
Ajuga shikotanensis Miyabe & Tatew.
Ajuga sinuata R.Br.
Ajuga spectabilis Nakai
Ajuga taiwanensis Nakai ex Murata
Ajuga tenorei C.Presl
Ajuga tsukubana (Nakai) Okuyama
Ajuga turkestanica (Regel) Briq.
Ajuga vesiculifera Herder
Ajuga vestita Boiss.
Ajuga xylorrhiza Kit Tan
Ajuga yesoensis Maxim. ex Franch. & Sav.
Ajuga zakhoensis Rech.f.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Ajuga. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-15].
↑ ^a ^b ^c ^d Ajuga L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 279. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 26, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 25, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Ajuga Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-15].
↑ Ajuga chamaepitys (L.) Schreb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].
↑ Genus Ajuga L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-15].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[ing-3] Ajuga. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-15].

[powo-4] Ajuga L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].

[E-5] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 279. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 26, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 25, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-9] Ajuga Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-15].

[powo2-10] Ajuga chamaepitys (L.) Schreb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].

[grin-11] Genus Ajuga L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-15].

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]

[9]

[10]

[11]