Czyściec prosty

Czyściec prosty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	czyściec
Gatunek	czyściec prosty
	Nazwa systematyczna
	Stachys recta L.; Mant. pl. 1:82. 1767
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czyściec prosty (Stachys recta L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Występuje w Europie i na obszarach Azji zachodniej^[3]. W Polsce stanowiska koncentrują się w pasie wyżyn, poza tym na Dolnym Śląsku, Pomorzu Zachodnim, Kujawach i w dolinie dolnej Wisły. Tylko na pojedynczych stanowiskach notowany był w górach oraz w Polsce północno-wschodniej i na Pomorzu Środkowym^[4].

Morfologia

Kwiaty

Owoce

Łodyga: Pojedyncza lub rozgałęziona, sztywna, o wysokości 30–100 cm. Posiada drewniejące kłącze bez rozłogów. Część nadziemna jest miękko owłosiona^[5].
Liście: Górne siedzące, dolne krótkoogonkowe, przy czym długość ogonka osiąga najwyżej pół długości blaszki liściowej^[6]. Liście dolne osiągają do 6 cm długości i 1 cm szerokości. Brzeg miękko owłosionej blaszki liściowej jest karbowany lub ząbkowany^[5].
Kwiaty: Zebrane w grona na szczytach łodyg, złożone z 4–10 nibyokółków, osadzonych w kątach zielonych, równowąskich podsadek^[6]. Podsadki maleją ku górze, a najwyższe są krótsze od kwiatów. Okółki w dole są luźne, w górnej części kwiatostanu – zbite^[5]. Kwiaty skupione są po 6–10 w każdym nibyokółku. U nasady każdego kwiatu wyrasta nitkowata przysadka. Kielich o długości ok. 5 mm jest dzwonkowaty i owłosiony. Składa się z rurki i krótszych, trójkątnych ząbków zakończonych szydlasto. Dwuwargowa korona jest biała lub żółtobiała z delikatnym czerwonym nakrapianiem, wewnątrz gardzieli pomarańczowa. Ma długość od 12 do 15 mm^[5].
Owoce: Okrągławe rozłupki o średnicy ok. 2 mm, ciemnobrunatne, zwykle gładkie^[5].

Biologia i ekologia

Bylina zakwitająca od czerwca do września. Rośnie w murawach kserotermicznych na zboczach dobrze nasłonecznionych, na glebach zasobnych w węglan wapnia^[5]. Gatunek jest charakterystyczny dla klasy zespołów roślinnych Festuco-Brometea^[7]. Roślina miododajna^[8].

Zagrożenia

Ze względu na przywiązanie do zanikających siedlisk kserotermicznych wiele stanowisk ma charakter historyczny. Ujmowany jest w regionalnych listach gatunków zagrożonych. Ma status gatunku wymierającego na Dolnym Śląsku^[9] oraz zagrożonego na Pomorzu i w Wielkopolsce^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-24] (ang.).
↑ ^a ^b Stachys recta. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-11-24]. (ang.).
↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bogumił Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 109-110.
↑ ^a ^b Świat roślin, skał i minerałów. Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1982. ISBN 83-09-00462-1
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Miododajne [online], www.atlas-roslin.pl [dostęp 2017-11-15] .
↑ Zygmunt Kącki (red.): Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Wrocław: Instytut Biologii Roślin UWr, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "Pro Natura", 2003, s. 98. ISBN 83-919626-0-1.
↑ Waldemar Żukowski, Bogdan Jackowiak (red.): Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 1995. ISBN 83-8600110-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-24] (ang.).

[grin-3] Stachys recta. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-11-24]. (ang.).

[zajac-4] Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.

[pawlowski-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bogumił Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 109-110.

[cervenka-6] Świat roślin, skał i minerałów. Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1982. ISBN 83-09-00462-1

[matuszkiewicz-7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Miododajne [online], www.atlas-roslin.pl [dostęp 2017-11-15] .

[kacki-9] Zygmunt Kącki (red.): Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Wrocław: Instytut Biologii Roślin UWr, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "Pro Natura", 2003, s. 98. ISBN 83-919626-0-1.

[zukowski-10] Waldemar Żukowski, Bogdan Jackowiak (red.): Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 1995. ISBN 83-8600110-0.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]