Czosnaczek pospolity

Czosnaczek pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	czosnaczek
Gatunek	czosnaczek pospolity
	Nazwa systematyczna
	Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande; Bull. Orto Bot. Regia Univ. Napoli 3:418. 1913
Synonimy
	Alliaria officinalis Andrz.; Erysimum alliaria L.; Sisymbrium alliaria (L.) Scop.;
	Alliaria officinalis Andrz.; Erysimum alliaria L.; Sisymbrium alliaria (L.) Scop.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara et Grande) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Występuje na obszarze Europy, w Afryce Północnej oraz Azji zachodniej i południowej. W Polsce gatunek pospolity. Roślina inwazyjna na innych kontynentach.

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny zasięg gatunku obejmuje całą Europę, północne krańce Afryki (Maroko, Tunezja) oraz południowo-zachodnią i środkową Azję sięgając po Kazachstan, Sinciang, Tybet, Nepal i północno-zachodnie Indie^[3]. Jako gatunek zawleczony i inwazyjny występuje w USA, Kanadzie i Argentynie^[3]^[4].

W Polsce gatunek jest pospolity niemal na całym obszarze, rzadziej spotykany jest tylko w północno-wschodniej części kraju i w łódzkim^[5].

Morfologia

Pokrój

Kwiaty

Owoce

Pokrój: Wysokość 30-100 cm^[6]^[7], rzadko od 15 do 130 cm^[4]. W pierwszym roku wegetacji wyrasta rozeta liści blisko gruntu, która pozostaje zielona przez zimę. Wiosną drugiego roku wykształca dorosłą, kwitnącą postać. Po wydaniu nasion liście obumierają, sucha łodyga z częścią owoców pozostaje jeszcze przez lato.
Łodyga: Przeważnie pojedyncza, jeżeli roślina rośnie w pełnym świetle, może być krzaczasto rozgałęziona. Prosto wzniesiona, gęsto ulistniona, kanciasta, w dolnej części odstająco owłosiona (włoski do 1,5 mm długości), poza tym naga^[4].
Liście: Cienkie, nagie (dolne mogą być owłosione^[4], owłosione są też ogonki^[7]). Dolne długoogonkowe (ogonek o długości 3-16 cm), okrągłojajowate lub nerkowate (zwykle od 3 do 16 cm szerokości, nieco krótsze niż szerokie)^[4], na brzegu karbowane lub piłkowane. Górne liście z coraz krótszymi ogonkami, trójkątne do jajowatych, u nasady sercowate, na brzegu nieregularnie ząbkowane, czasem nawet wrębne^[7], na szczycie zaostrzone. Młode liście jasnozielone^[6]^[4].
Kwiaty: Małe, zebrane po kilka w grona wyrastające z kątów najwyższych liści. Kwiaty mają cztery jasnozielone, wąsko jajowate działki kielicha o długości ok. 3 mm, cztery białe, odwrotnie jajowate płatki korony o długości 4–8 mm, 6 pręcików, 4 z nich dłuższe o nitkach długości 2–3,5 mm, z pylnikami o długości do 1 mm^[4]. Nitki pręcików spłaszczone^[7].
Owoce: Czterokanciasta łuszczyna^[8]^[7] o długości (2-)3-7(-8) cm i szerokości 1,2-2,5 mm^[4] dojrzewające na znacznie od nich krótszych szypułkach, grubości podobnej jak łuszczyny^[7]. Nasiona silnie pomarszczone^[7], szorstkie, brunatne do czarnych, długości od 2 do 4,5 mm^[4].

Biologia i ekologia

Czosnaczek na skraju lasu pod Wrocławiem

Roślina dwuletnia (rzadko roczna lub bylina)^[7], hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca, a w górach do lipca^[7]. Siedlisko: gatunek leśny, występuje głównie w lasach liściastych i zbiorowiskach skrajów lasów, także na siedliskach ruderalnych – pod płotami, na przydrożach, na nasypach kolejowych^[7].

Preferuje gleby gliniasto-piaszczyste i żwirowe, o dużej zawartości próchnicy i składników pokarmowych. W Polsce występuje na niżu, czasem na niższych partiach Karpat^[6]. Roślina azotolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Glechometalia^[9]. Liczba chromosomów 2n = 36, 42^[10]^[7].

Na liściach żerują larwy wielu gatunków motyli (zorzynek rzeżuchowiec, bielinek bytomkowiec, bielinek rzepnik, paśnik chrzaniak).

Cechy fitochemiczne: W części nadziemnej rośliny zawarty jest olejek gorczyczny o bardzo ostrym smaku, flawonoid aliarozyd, glikozyd izosiarkocyjaninowy^[11]. Po roztarciu roślina silnie pachnie czosnkiem^[7]. W korzeniach stwierdzono glukonasturcynę, a w nasionach kardenolidy. Mimo to jest praktycznie nieszkodliwy. Spożyty przez krowy może spowodować nieprzyjemny smak mleka^[11].

Zastosowanie

Roślina lecznicza – używany dawniej do okładania ropiejących i trudno gojących się ran i wrzodów.
Sztuka kulinarna – liście wykorzystywane we Francji jako składnik sałatek^[6]^[8]. Używany również jako przyprawa^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Taxon: Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-04-23].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Alliaria petiolata (M. Bieberstein) Cavara & Grande. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-04-23].
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 48, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i Zwierzęta. Warszawa: Multico, 1997, s. 288. ISBN 83-7073-092-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. IV. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1985, s. 144-145. ISBN 83-01-05853-6.
↑ ^a ^b F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 104. ISBN 83-09-01473-2.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Alliaria petiolata na Flora of China [dostęp 2014-01-14].
↑ ^a ^b Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982, s. 195. ISBN 83-09-00660-8.

Bibliografia

Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i Zwierzęta. Warszawa: Multico, 1997. ISBN 83-7073-092-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[grin-3] Taxon: Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-04-23].

[america-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Alliaria petiolata (M. Bieberstein) Cavara & Grande. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-04-23].

[5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 48, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[p288-6] Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i Zwierzęta. Warszawa: Multico, 1997, s. 288. ISBN 83-7073-092-2.

[jasiewicz-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. IV. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1985, s. 144-145. ISBN 83-01-05853-6.

[prse90-8] F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 104. ISBN 83-09-01473-2.

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[10] Alliaria petiolata na Flora of China [dostęp 2014-01-14].

[mowsz-11] Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982, s. 195. ISBN 83-09-00660-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]