Czerwona Orkiestra
Czerwona Orkiestra (niem. Rote Kapelle) – siatka szpiegowska podporządkowana wywiadowi ZSRR, funkcjonująca w latach II wojny światowej na terytorium Belgii, Holandii, Francji oraz III Rzeszy. Dostarczająca Związkowi Radzieckiemu informacje na temat produkcji przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy, budowy Wału Atlantyckiego, nastrojów w Wehrmachcie i transportów wojskowych[1].
Nazwa Czerwona Orkiestra została nadana siatce przez kontrwywiad niemiecki, który prowadząc nasłuch komunikacji radiowej wywiadu ZSRR stwierdził, iż słowo „muzykant” oznacza w sowieckim żargonie szpiegowskim radiotelegrafistę – stąd nazwą „kapela” (niem. Kapelle) zaczęto określać grupy szpiegowskie. Przymiotnik „czerwony” (niem. rot) oznaczał powiązania organizacji z sowieckim wywiadem wojskowym GRU.
Szefem Czerwonej Orkiestry był Leopold Trepper (ps. „Otto” lub „Wielki Szef”), oficjalnie występujący jako kanadyjski biznesmen, Adam Mikler. Zadanie utworzenia w zachodniej Europie organizacji wywiadu wojskowego opartej na sieci przedsiębiorstw handlowych i produkcyjnych, mających zakamuflować rzeczywistą działalność agentów sowieckich, zlecił Trepperowi już w 1937 szef GRU, armkom Jan Bierzin.
W 1942 r. Czerwona Orkiestra była największą[2] na świecie organizacją szpiegowską, dysponującą ponad 400 radiostacjami w krajach europejskich i kilkudziesięcioma tysiącami czynnych agentów – także w takich krajach jak Stany Zjednoczone, Kanada i Wielka Brytania.
Brukselska struktura Czerwonej Orkiestry została rozpracowana w grudniu 1941 przez Abwehrę, która zlokalizowała jej nadajniki i aresztowała jej przywódców, m.in. Leopolda Treppera w listopadzie 1942. W grudniu 1942 część kierownictwa siatki w Brukseli skazano na śmierć i stracono. W 1942 zlikwidowany został ośrodek w Paryżu, będący ówczesną centralą Czerwonej Orkiestry.
Abwehra z początkiem 1943 zorganizowała prowokację wywiadowczą, do której pozyskano m.in. Treppera – siatka miała działać pod kontrolą niemieckiego wywiadu, dostarczając sowieckiemu GRU spreparowane i fałszywe informacje.
W połowie 1943 GRU zorientowało się, że to podstęp i zerwało kontakty z Czerwoną Orkiestrą, która całkowicie przestała funkcjonować jesienią 1944. Leopold Trepper wydostał się pod koniec 1943 z Niemiec i wrócił do ZSRR, gdzie został aresztowany i skazany na wieloletnie więzienie na Łubiance, w którym przebywał do 1953 r.
Grupa we Francji
edytuj„Czerwona orkiestra” powstała na początku 1929 roku we Francji w Paryżu. Siatka działała w systemie „Rabkor”- raboczij koriespondient. Opierała się na robotnikach komunistach, którzy przekazywali informacje o tym, co dzieje się w ich zakładach. We Francji sieć ta składała się z około trzech tysięcy robotników, pracujących przeważnie w zakładach zbrojeniowych. Pisali oni regularnie artykuły o sytuacji w swoich zakładach do organu Francuskiej Partii Komunistycznej, „L’Humanite”. Artykułów zawierających wartościowe informacje wywiadowcze nie publikowano, tylko przekazywano je do ambasady radzieckiej w Paryżu, a stamtąd do Moskwy. Na czele siatki został postawiony Jeszaj Bira, żydowski komunista. Posługiwał się pseudonimem „Fantomas”. Jego zastępcą był Alter Sztrum. Po trzech latach działalności oni i pozostałych pięciu szefów siatki zostało ujętych wskutek donosu. Wspomniani Jeszaj Bira i Alter Sztrum, zostali zatrzymani wskutek donosu od podwójnego agenta i skazani na trzy lata więzienia. Większość agentów uniknęła aresztowania[3].
Grupa w Warszawie
edytujW Warszawie istniała do sierpnia 1939 grupa, która była związana z GRU (Главным Разведывательным Управлением).
Koordynatorem tej prowadzonej przez Rudolfa Herrnstadta małej grupy był na początku II wojny światowej i po przesiedleniu do Berlina dyplomata Gerhard Kegel. Trzymał się on z dala od wszelkiej dalszej działalności opozycyjnej i dzięki temu w 1942 roku uniknął aresztu. W 1944 roku udało mu się zbiec do Armii Czerwonej[4].
Późniejszy wydawca Helmut Kindler, przyjaciel z młodości Ilse Stöbe należał, jak i ona, do tej grupy. Jako sprawozdawca wojenny i redaktor gazety żołnierskiej w Warszawie – zaryzykował utrzymywanie składu broni polskiego ruchu oporu. Na jesieni 1943 roku został z powodu swoich kontaktów aresztowany przez Gestapo[5].
Do tego kręgu należał też Rudolf von Scheliha, mający kontakty z polskim ruchem oporu poprzez Klementynę Mańkowską, związaną z organizacją wywiadowczą Muszkieterowie.
Na jesieni[6] 1941 Scheliha zaprosił swego polskiego znajomego, hrabiego Adolfa Bnińskiego do Berlina – pod pretekstem redagowania dla urzędu spraw międzynarodowych (Auswärtiges Amt) propagandowych tekstów, skierowanych przeciw członkom polskiego ruchu oporu. Ambasador Ulrich Sahm w swej opublikowanej w 1990 roku autobiografii uważa za możliwe, że przy tej okazji Scheliha przekazał Bnińskiemu materiał do dokładnego udokumentowania zbrodni niemieckich okupantów. To ukończone w styczniu 1942 roku dzieło pt. „Nazistowska kultura w Polsce”, zredagowane przez polski ruch oporu i uwiecznione na mikrofilmie – zostało z wielkim osobistym ryzykiem ludzi biorących w tym udział przeszmuglowane do 1945 roku do Wielkiej Brytanii. Uchodzi ono za jedno z najbardziej dokładnych sprawozdań z okresu wojennego na temat holocaustu w Europie Wschodniej[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Grünberg 1998 ↓, s. 9.
- ↑ Report on the IRR File on The Red Orchestra [online], archives.gov [dostęp 2016-06-09] (ang.).
- ↑ Jehudit Kafri „Zosia. Od Doliny Jezreel do Czerwonyej Orkiestry”, s. 322–325.
- ↑ Gerhard Kegel: In den Stürmen unseres Jahrhunderts. Ein deutscher Kommunist über sein ungewöhnliches Leben („Wśród burz naszego stulecia”), Dietz-Verlag: Berlin 1984.
- ↑ Chajim Frank und Helmut Kindler im Gespräch.
- ↑ Musiało to być wcześniej, gdyż Bniński został aresztowany 26 lipca 1941 r., albo raczej dotyczyć kogoś innego (por. The Nazi Kultur in Poland. Rudolf von Scheliha und Johann von Wühlisch. Zwei deutsche Diplomaten gegen die nationalsozialistische Kultur in Polen. – opis nie wskazuje na Adolfa Bnińskiego).
- ↑ Susanne Kienlechner (Shoa.de): The Nazi Kultur in Poland. Rudolf von Scheliha und Johann von Wühlisch. Zwei Deutsche Diplomaten gegen die nationalsozialistische Kultur in Polen. (Dwaj niemieccy dyplomaci przeciw kulturze narodowego socjalizmu w Polsce).
Bibliografia
edytuj- Karol Grünberg: Szpiedzy Stalina. Z dziejów wywiadu radzieckiego. Wyd. 2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1998. ISBN 83-05-12959-4.