Czeremcha skalna

Czeremcha skalna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	śliwa
Gatunek	czeremcha zwyczajna
Odmiana	czeremcha skalna
	Nazwa systematyczna
	Prunus padus var. borealis A.Blytt; Norges Fl. 3: 1193 (1876)
Synonimy
	Cerasus schuebeleri N.I.Orlova; Padus petraea (Tausch) M.Roem.; Padus racemosa subsp. petraea (Tausch) Dost; Prunus padus subsp. petraea (Tausch) Domin;
	Cerasus schuebeleri N.I.Orlova; Padus petraea (Tausch) M.Roem.; Padus racemosa subsp. petraea (Tausch) Dost; Prunus padus subsp. petraea (Tausch) Domin;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czeremcha skalna^[5] (Prunus padus var. borealis A.Blytt) – takson wyróżniany w różnej randze – jako odmiana^[3], czasem podgatunek^[4] w obrębie gatunku czeremcha zwyczajna (Prunus padus), czasem nawet jako odrębny gatunek – Padus petraea^[5]. Występuje w Europie. W Polsce jest rośliną rzadką, występującą w wyższych partiach Karkonoszy, Tatr i Bieszczad^[6]^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w północnej Skandynawii i na północy europejskiej części Rosji oraz w górach Europy: w Alpach, Wogezach, górach Bawarii, Karkonoszach, Karpatach Zachodnich (Tatry, Wielka Fatra i Mała Fatra), Karpatach Wschodnich (Bieszczady, Czarnohora, Góry Rodniańskie) i Karpatach Południowych. Poza Europą podano jej stanowisko w północno-wschodniej Turcji^[7]^[3]. W Polsce czeremcha skalna jest bardzo rzadko spotykana. Występuje w Karkonoszach, Bieszczadach Zachodnich i Tatrach. Jedyne potwierdzone stanowisko w Tatrach znajduje się na Długim Giewoncie na wysokości ok. 1560 m n.p.m. W Bieszczadach rośnie na Małej Rawce i Wielkiej Rawce, na przełęczy między Wielką Rawką i Małą Rawką, na Kamiennej i w dolinie potoku Litmirz na zboczach Wołowego Garbu. W Karkonoszach występuje w kotłach polodowcowych (w Kotle Łomniczki i Małym Śnieżnym Kotle)^[7].

Morfologia

Kwiaty

Liście

Pokrój: Niewielki krzew nie przekraczający 3 m wysokości o szerokiej, jajowatej koronie i zwisających gałęziach. Często rozrasta się na wiele pni. Roślina łatwo wytwarza pędy odroślowe, tworząc formę krzewiastą. Podobna do czeremchy pospolitej^[8]
Drewno: Dosyć twarde i sprężyste, o drobnych słojach.
Liście: Jasnozielone, eliptyczne, ostro piłkowane, krótko zaostrzone, obustronnie matowe, wydłużone, bardzo gładkie, nieco skórzaste, ustawione skrętolegle, liście po spodniej stronie wzdłuż nerwów owłosione. Blaszka liściowa o ostro i dość płytko piłkowanych brzegach, ma długość od 6 do 10 cm i posiada do 12 nerwów bocznych. U podstawy blaszki występują 1-2, łatwo odpadające, zielonkawe gruczołki miodnikowe. Roztarte liście nie wydzielają zapachu^[8]^[9].
Kwiaty: Białe, bezwonne, na brzegach korony delikatnie ząbkowane, obupłciowe. Kwiatostan zebrany w grona ustawione na pędach niemal poziomo lub lekko wzniesione.
Owoce: Pestkowce, z jajowatą pestką, kuliste, o średnicy od 6 do 8 mm, błyszczące, czarne, o miąższu barwy ciemnowiśniowej. Jadalne, smaczne z lekkim gorzkawym posmakiem.
Pędy: Na rocznych pędach nieliczne przetchlinki, pędy dość drobne i niezbyt liczne, młode pędy owłosione. Kora ciemna. Pączki bardzo smukłe, spiczaste, przylegające do gałązek^[8].
System korzeniowy: Rozległy, ale płytki i niezbyt mocny co czyni roślinę podatną na przewrócenie przez silny wiatr. Korzenie wytwarzają odrośla^[10].

Biologia i ekologia

Nanofanerofit. Kwitnie: maj-czerwiec. Siedlisko: rośnie na umiarkowanie ubogich glebach (mezotroficznych) pokrywających granitowe skały. Preferuje obszary umiarkowanie zimne, głównie piętra subalpejskie i regla górnego umiarkowane naświetlone. Gatunek neutralny wobec kontynentalizmu^[10]^[7]. Jest gatunkiem charakterystycznym dla: zespołu roślinnego Ass. Pado-Sorbetum i gatunkiem wyróżniającym dla podzwiązku roślinnego Sub All. Rhododendro-Vaccinienion^[11].
Liczba chromosomów 2n=32^[12].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek w „Polskiej czerwonej księdze roślin” (2001) ujęty jako gatunek niskiego ryzyka LR. W Wydaniu z 2014 roku otrzymał kategorię VU (narażony)^[13]. Tę samą kategorię posiada na polskiej czerwonej liście^[14].

W skali całego kraju w Polsce nie jest gatunkiem bezpośrednio zagrożonym wyginięciem, gdyż wszystkie jej stanowiska znajdują się w obrębie parków narodowych, na dokładkę w miejscach o małym ruchu turystycznym. Niektóre jej stanowiska są jednak zagrożone. Na najliczniejszym stanowisku na zboczach Rawki zagrażają jej zacieniające ją drzewa. Z powodu zacienienia od kilku lat nie zakwitnął tutaj żaden okaz. Zacienieniu przez drzewa ulegają również stanowiska w Bieszczadach. Na Długim Giewoncie w Tatrach wszystkie okazy były zaatakowane przez grzybowe choroby roślin i owady^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Prunus padus var. borealis A.Blytt, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-08] .
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 394, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b Kucharzyk S., 1999: Czeremcha skalna Padus petrea Tausch w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Roczniki Bieszczadzkie 8.: 193-205
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).

[powo-3] Prunus padus var. borealis A.Blytt, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-08] .

[tpl-4] The Plant List. [dostęp 2017-03-01].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[6] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 394, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[K-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[kulesza-8] W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.

[szafer-9] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[kucharzyk-10] Kucharzyk S., 1999: Czeremcha skalna Padus petrea Tausch w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Roczniki Bieszczadzkie 8.: 193-205

[11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[12] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[13] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[14] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[5]

[3]

[4]

[6]

[7]

[1]

[2]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]