Czarny kot (nowela)
Czarny kot (ang. The Black Cat) – nowela Edgara Allana Poego. Po raz pierwszy została opublikowana 19 sierpnia 1843 roku na łamach The Saturday Evening Post. Jest to psychologiczne studium winy, często łączone analitycznie z innym utworem Poego pt. Serce oskarżycielem[1]. W obu przypadkach, morderca skrupulatnie ukrywa swoją zbrodnię i myśli, że pozostanie bezkarny, lecz koniec końców załamuje się i ujawnia swoje przestępstwo, prześladowany przez dokuczliwe wspomnienia własnej winy.
 Ilustracja do Czarnego kota | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
Opis fabuły
edytujHistoria prezentowana jest z perspektywy narracji pierwszoosobowej, z anonimowym narratorem. Opowiada on, że od najmłodszych lat kochał zwierzęta. On i jego żona posiadają ich wiele, włączając w to dużego czarnego kota Plutona. Narrator i zwierzę są sobie wyjątkowo bliscy. Ich wspólna przyjaźń trwa kilka lat, do momentu gdy popada on w alkoholizm. Pewnej nocy, gdy przychodzi do domu pijany, zauważa, że kot stara się go unikać. Gdy próbuje go złapać, przestraszone zwierzę gryzie go. Ten w napadzie szału chwyta go, wyciąga nóż z kieszeni i umyślnie wydłubuje kotu oko.
Od tego momentu kot ucieka z przerażeniem na widok swojego pana. Początkowo narrator ma wyrzuty sumienia i żałuje swojego okrucieństwa. Ale to uczucie szybko ustępuje miejsca irytacji. Pewnego razu zabiera on zwierzę na zewnątrz i wiesza je na drzewie, gdzie umiera. W nocy jego dom ogarnia tajemniczy pożar, który zmusza narratora, jego żonę i służbę do ucieczki. Gdy następnego dnia wraca do ruin swojej posiadłości, spostrzega na jedynej ścianie, która ocalała, figurę gigantycznego kota, powieszonego na linie.
Początkowo jest przerażony, ale stopniowo, wymyśla logiczne wyjaśnienie do tej sytuacji i zaczyna tęsknić za Plutonem. Po pewnym czasie znajduje on w tawernie podobnego kota. Jest takiej samej wielkości i ma taki sam kolor sierści jak Pluton, także brakuje mu jednego oka. Jedyną różnicą jest duża biała łata na brzuchu zwierzęcia. Narrator zabiera je do domu, lecz szybko zaczyna czuć odrazę, a nawet strach wobec kota. Plama na brzuchu zwierzęcia zaczyna nabierać kształtów, a narrator widzi w niej obraz szubienicy.
Następnie, gdy narrator i jego żona odwiedzają piwnicę w ich nowym domu, kot wchodzi pod nogi swojego pana, tak, że ten niemal spada ze schodów. W napadzie szału, bierze do ręki siekierę i próbuje zabić zwierzę, lecz jego żona go powstrzymuje. Rozwścieczony rozbija głowę żony. Aby ukryć jej ciało, usuwa cegły ze ściany, chowa tam zwłoki i ponownie zamurowuje całość. Gdy zaalarmowana policja przychodzi do domu, nic nie znajduje. Kot, którego narrator chciał uśmiercić, przepadł. Ostatniego dnia śledztwa, narrator towarzyszy policji w piwnicy. Pewny swojego bezpieczeństwa, komentuje solidność budynku i puka w miejsce, gdzie schował ciało swojej żony. Nieludzki odgłos wypełnia wtedy pomieszczenie. Zaniepokojeni policjanci burzą mur i znajdują ciało jego żony. Na jej głowie, ku przerażeniu narratora, znajduje się piszczący czarny kot. Zamurowałem potwora w mogilnej wnęce – dodaje.
Analiza
edytujTak samo jak w noweli Serce oskarżycielem, narrator w Czarnym kocie jest w wątpliwym stanie psychicznym. Na początku historii mówi, że faktycznie musiałby on osiągnąć stan szaleństwa, jeśliby miał oczekiwać od czytelnika, że ten uwierzy w historię, dając do zrozumienia, że został już oskarżony o szaleństwo[2]. Czarny kot zawiera twarde potępienie alkoholizmu. Czyny narratora są spowodowane działaniem alkoholu, wrogiem, który niszczy jego osobowość[3]. W noweli da się także dostrzec skłonność do opisu zła samego w sobie. Narrator wie, że zwierzęta są niewinne, właśnie dlatego je kocha, jednak daje się porwać i gnębić duchowi przekory, aż zabija w afekcie swoją żonę.
Aluzje
edytujUżycie przez pisarza motywu czarnego kota prowokuje skojarzenia z różnymi przesądami, np. przesąd przytoczony przez żonę narratora, że wszystkie koty są wiedźmami w przebraniu. Tytułowy kot ma imię Pluton po rzymskim bogu podziemi.
Motywy
edytuj- Sobowtór – także w noweli William Wilson
- Wina – również w utworze Serce oskarżycielem.
Publikacja
edytujCzarny kot został opublikowany 19 sierpnia 1843 roku na łamach The Saturday Evening Post[4]. W tym czasie publikacja nosiła tymczasowy tytuł United States Saturday Post. Czytelnicy zareagowali pozytywnie na nowelę, co dało początek różnym parodiom, wliczając w to The Ghost of the Grey Tadpole autorstwa Thomasa Dunna Englisha[5].
Adaptacje
edytujFilm
edytuj- 1934 – Maniac (reż. Dwain Esper, występują: William Woods, Horace B. Carpenter, Ted Edwards
- 1934 – Czarny kot (The Black Cat) (reż. Edgar G. Ulmer, występują: Boris Karloff, Béla Lugosi, David Manners)
- 1941 – Czarny kot (The Black Cat) (reż. Albert S. Rogell, występują: Basil Rathbone, Hugh Herbert, Broderick Crawford, Béla Lugosi)
- 1962 – Tales of Terror (reż. Roger Corman, występują: Vincent Price, Peter Lorre, Basil Rathbone))
- 1981 – Czarny kot (The Black cat) (reż. Lucio Fulci)
- 1990 – Two Evil Eyes (reż. Dario Argento)
- 2007 – Czarny kot – jeden z odcinków serialu Mistrzowie horroru (Masters of Horror) (reż: Stuart Gordon)
Literatura
edytuj- 1970 – The Guinea Pigs – Ludvík Vaculík
Muzyka
edytuj- Voodoo Church – Eyes (Second Death)
Przypisy
edytuj- ↑ Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. Cooper Square Press, 1992. p. 137. ISBN 0-8154-1038-7.
- ↑ Cleman, John. „Irresistible Impulses: Edgar Allan Poe and the Insanity Defense” collected in Bloom’s BioCritiques: Edgar Allan Poe, Harold Bloom, ed. Philadelphia: Chelsea House Publishers, 2002. p. 73. ISBN 0-7910-6173-6.
- ↑ Cecil, L. Moffitt. „Poe’s Wine List,” from Poe Studies, Vol. V, no. 2. December 1972. p. 42.
- ↑ Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998. p. 475. ISBN 0-8018-5730-9.
- ↑ Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. Checkmark Books, 2001. ISBN 0-8160-4161-X. p. 28.
Bibliografia
edytuj
- Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. Cooper Square Press, 1992. p. 137. ISBN 0-8154-1038-7.
- Cleman, John. „Irresistible Impulses: Edgar Allan Poe and the Insanity Defense” collected in Bloom’s BioCritiques: Edgar Allan Poe, Harold Bloom, ed. Philadelphia: Chelsea House Publishers, 2002. p. 73. ISBN 0-7910-6173-6.
Linki zewnętrzne
edytuj- Czarny kot w serwisie Wolne Lektury