Czarnuchowate

Czarnuchowate
	Tenebrionidae
	Latreille, 1802
	; Blaps gigas
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Cucujiformia
Nadrodzina	Tenebrionoidea
Rodzina	czarnuchowate
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Czarnuchowate, mączniki (Tenebrionidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych, infrarzędu Cucujiformia i nadrodziny Tenebrionoidea. Należy tu około 20 tysięcy gatunków. W ich ubarwieniu dominuje czerń. Cechują się przykryciem od góry nasad czułków przez listewki. Kosmopolityczne, wiele gatunków pustynnych i półpustynnych. Odżywiają się najczęściej martwą materią organiczną. Należą tu także gatunki synantropijne, w tym szkodniki magazynowe zbóż i ich przetworów, mające duże znaczenie gospodarcze.

Opis

Imago

Należą tu chrząszcze od drobnych po duże^[1], w faunie środkowoeuropejskiej przedstawiciele tej rodziny osiągają długość ciała od 1,3 do 40 mm^[2]. Długość ciał osobników niektórych gatunków w innych częściach świata może dochodzić do 80 mm^[3]. Kształty ciała mają skrajnie różnorodne. Spotyka się gatunki o ciele wydłużonym, owalnym lub krótkim; spłaszczonym, cylindrycznym lub silnie wysklepionym^[2]^[1]. Powierzchnia ciała od gładkiej do bogato urzeźbionej; może być naga bądź pokryta łuskami, włoskami lub szczecinkami^[1]. Urzeźbienie może występować w postaci zmarszczek, mikrogranulowania, punktowania, dołków, wgłębień, żeberek czy rogów^[2]. Przeważają gatunki o jednolicie czarnym ubarwieniu, ale występują też czerwonobrunatne, brunatne bądź z czerwonym, pomarańczowym lub żółtym wzorem^[1]^[2]. Wierzch ciała może być matowy lub z metalicznym, zielonym, niebieskim lub fioletowym połyskiem^[2].

Głowa prognatyczna, często wciągana w przedplecze. Nadustek zrośnięty z czołem, przy czym szew czołowo-nadustkowy przeważnie dobrze widoczny. Nasadowe człony czułków przykryte od góry listewkami. Policzki często tworzą canthus przedzielający częściowo lub w całości oko^[1]. Czułki 11-członowe, zwieńczone mogą być 3-8-członową buławką^[2]. Rzadko czułki mogą być złożone z 10 lub 9 członów^[3].

Przedplecze różnego kształtu, często obrzeżone listewką. Przedpiersie rozbudowane, opatrzone wyrostkiem rozdzielającym przednie biodra^[1]. Przednie i środkowe stopy są pięcioczłonowe, tylne zaś czteroczłonowe^[2]. Istnieją też gatunki o wszystkich stopach cztero- lub trójczłonowych^[3]. Tarczka widoczna lub niewidoczna, czasem zredukowana lub nieobecna^[1]. Tylne skrzydła mogą być dobrze rozwinięte lub zanikłe. U gatunków nielotnych pokrywy są zrośnięte wzdłuż szwu i mogą być zakończone mucro^[1]^[2]. U gatunków latających epipleury wąskie, a u nielotnych bardzo szerokie, tworzące pseudoepipleury^[1].

Liczba widocznych sternitów (wentrytów) odwłoka wynosi od 5 do 7^[2]. Samcze narządy kopulacyjne złożone są zwykle z tegmenu, ruchomo połączonych z nim paramer i penisa^[1].

Poczwarka

Poczwarki typu wolnego^[1].

Larwa

Larwy najczęściej elateroidalne, przypominające drutowce, o ciele walcowatym lub wrzecionowatym. Głowa hipognatyczna, opatrzona trójczłonowymi czułkami i pięcioma oczkami po bokach. Szew epikranialny V-kształtny lub U-kształtny. Na drugim członie czułków obecny stożek lub pólko zmysłowe. Nadgębie silnie, a podgębie dobrze zesklerotyzowane. Epitorma z pólkami i szczecinkami zmysłowymi. Żuwaczki z 2-3 zębami. Żuwka zewnętrzna zrośnięta z żuwką wewnętrzną w łopatkę (mala). Odnóża 4-członowe. Goleniostopy opatrzone pazurkiem. Odwłok z 9 pełnymi segmentami, a dziesiątym zredukowanym do tergitu tworzącego płaty przyodbytowe lub nóżki^[1].

Biologia i ekologia

Długość trwania cyklu rozwojowego jest różna, przeważnie wynosi od 2 miesięcy do 2 lat. Również liczba stadiów larwalnych jest różna: u trojszyków jest ich 6-7, zaś u mącznika młynarka 10-16^[1]. Większość larw odżywia się materiałem roślinnym, często rozkładającym się^[2]. W skład pożywienia wchodzą też rozkładające się materiały pochodzenia zwierzęcego. Wiele gatunków to mycetobionty i mycetofile, przechodzące rozwój w grzybach nadrzewnych. Inne przechodzą rozwój w drewnie zainfekowanym grzybami. Można je spotkać w przegniłych pniakach, gałęziach oraz w korytarzach żerowisk ksylofagów. Kolejną grupę stanowią gatunki przechodzące rozwój w glebie. Ich larwy żywią się drobnymi szczątkami organicznymi i spotykane są głównie w miejscach ciepłych, o glebach piaszczystych lub lessowych. Następną grupę stanowią gatunki, których larwy żywią się żywymi roślinami, głównie ich częściami przykrytymi glebą. Stosunkowo liczną grupę stanowią gatunki synantropijne, które przystosowały się do przebywania w sąsiedztwie człowieka^[2]^[1]. W rodzinie tej znaleźć można również gatunki myrmekofilne^[1].

Rozprzestrzenienie

Rodzina kosmopolityczna, przy czym najwięcej gatunków żyje na obszarach pustynnych i półpustynnych oraz w ciepłych rejonach Holarktyki^[1]. 131 gatunków wykazano z Europy Środkowej^[2]. W Polsce występują 73 gatunki, a 28 kolejnych zostało wykazanych, ale ich obecność jest wątpliwa lub wymaga potwierdzenia^[4].

Systematyka

Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae opisał 12 gatunków i 1 rodzaj obecnie zaliczany do czarnuchowatych. Takson w randze rodziny wprowadził w 1802 roku Pierre-André Latreille. Cisawkowate i omiękowate, które funkcjonowały jako niezależne rodziny, zostały włączone do czarnuchowatych przez Lewrence'a i Newtona w 1995 roku^[2]. Bouchard i współpracownicy w 2005 roku zaproponowali podział czarnuchowatych na 10 podrodzin^[5]. W pracy z 2011 roku Bouchard i 10 innych badaczy wprowadziło podział na 9 następujących podrodzin^[6]:

Podrodzina: Zolodininae Watt, 1974;
Podrodzina: Lagriinae Latreille, 1825 (1820) – omiękowate;
Podrodzina: Nilioninae Lacordaire, 1859;
Podrodzina: Phrenapatinae Lacordaire, 1859;
Podrodzina: Pimeliinae Latreille, 1802;
Podrodzina: Tenebrioninae Latreille, 1802;
Podrodzina: Alleculinae Laporte, 1840 – cisawkowate;
Podrodzina: Diaperinae Latreille, 1802;
Podrodzina: Stenochiinae Kirby, 1837.

Do rodziny tej należy około 20 tysięcy gatunków^[7].

Znaczenie

Gatunki saproksyliczne i grzybożerne odgrywają pożyteczną rolę w ekosystemach leśnych, biorąc udział w rozkładzie drewna na różnych etapach i tym samym włączaniu zawartych w nim substancji w glebę^[1]. Larwy omiękowatych odżywiające się opadłymi liśćmi również odgrywają pozytywną rolę, przetwarzając zawarte w nich substancje na przyswajalne dla roślin^[8].

W gospodarce człowieka największe znaczenie mają gatunki synantropijne, zdolne do przechodzenia całego swojego cyklu rozwojowego w zbożach i jego przetworach. Należą tu żyjące w mieszkaniach i magazynach szkodniki, jak np. mącznik młynarek czy trojszyki. W cieplejszych rejonach pewne szkody w rolnictwie wyrządzać mogą gatunki glebowe, nie dotyczy to jednak Europy Środkowej^[1]^[2].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 91 Czarnuchowate – Tenebrionidae, Boridae. Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1991, s. 2-12.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Vladimir Novák: Beetles of the family Tenebrionidae of Central Europe. Praga: Academia, 2014, s. 203-235, seria: Zoological Keys.
↑ ^a ^b ^c Julio Ferrer, Siavash Taravati (red.): Tenebrionidae.net. [dostęp 2015-02-26].
↑ Dariusz Iwan, Daniel Kubisz. Piotr Tykarski: Coleoptera Poloniae: Tenebrionoidea (Tenebrionidae, Boridae). Critical checklist, distribution in Poland and meta-analysis. Warszawa: University of Warsaw – Faculty of Biology, Natura optima dux Foundation, 2012. ISBN 978-83-935107-1-9.
↑ Patrice Bouchard, John F. Lewrence, Anthony E. Davies, Alfred F. Newton. Synoptic classification of the world Tenebrionidae (Insecta: Coleoptera) with a review of family-group names. „Annales Zoologici”. 55 (4), s. 499-530, 2005.
↑ PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .
↑ czarnuchowate, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-02-26] .
↑ Bolesław Burakowski: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 88-90 Rozmiazgowate – Pythidae, Omiękowate – Lagriidae, Cisawkowate – Alleculidae. Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976, s. 19-28, 33-44.

[Stebnicka-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 91 Czarnuchowate – Tenebrionidae, Boridae. Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1991, s. 2-12.

[Novak-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Vladimir Novák: Beetles of the family Tenebrionidae of Central Europe. Praga: Academia, 2014, s. 203-235, seria: Zoological Keys.

[teneb-3] Julio Ferrer, Siavash Taravati (red.): Tenebrionidae.net. [dostęp 2015-02-26].

[Iwanetal-4] Dariusz Iwan, Daniel Kubisz. Piotr Tykarski: Coleoptera Poloniae: Tenebrionoidea (Tenebrionidae, Boridae). Critical checklist, distribution in Poland and meta-analysis. Warszawa: University of Warsaw – Faculty of Biology, Natura optima dux Foundation, 2012. ISBN 978-83-935107-1-9.

[Bouchardetal-5] Patrice Bouchard, John F. Lewrence, Anthony E. Davies, Alfred F. Newton. Synoptic classification of the world Tenebrionidae (Insecta: Coleoptera) with a review of family-group names. „Annales Zoologici”. 55 (4), s. 499-530, 2005.

[families-6] PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .

[pwn-7] czarnuchowate, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-02-26] .

[Burakowski-8] Bolesław Burakowski: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 88-90 Rozmiazgowate – Pythidae, Omiękowate – Lagriidae, Cisawkowate – Alleculidae. Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976, s. 19-28, 33-44.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]