Czarnożyły
Czarnożyły – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie wieluńskim, w gminie Czarnożyły.
| wieś | |
 Kościół św. Bartłomieja | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
ok. 1300 |
| Strefa numeracyjna |
43 |
| Kod pocztowy |
98-310[2] |
| Tablice rejestracyjne |
EWI |
| SIMC |
0701412 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu wieluńskiego  | |
Położenie na mapie gminy Czarnożyły  | |
 51°17′01″N 18°33′43″E/51,283611 18,561944[1]
| |
Wieś położona przy drodze krajowej nr 45 z Sieradza do Wielunia.
Do 1953 roku miejscowość była siedzibą gminy Wydrzyn. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarnożyły, następnie gminy gminy Czarnożyły. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego.
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0701429 | Adamki | część wsi |
| 0701435 | Belców | część wsi |
| 0701441 | Brzezina | część wsi |
| 0701458 | Kresy | część wsi |
| 0701464 | Łazowa Droga | część wsi |
| 0701470 | Michałków | część wsi |
| 0701487 | Patrol | część wsi |
| 0701493 | Raj | część wsi |
| 0701501 | Rząśnia | część wsi |
| 0701518 | Zapłocie | część wsi |
Nazwa
edytujPoczątkowo wieś nazywała się Czarneżołny[5]. Nazwa Czarnożyły dawniej Czarneżołny została zaczerpnięta ze środowiska naturalnego. W języku staropolskim wyraz „żołna” oznacza dzięcioła. Osadę zatem założono w miejscu, gdzie dużo było tych ptaków.
Historia
edytuj
Miejscowość historycznie należy do ziemi wieluńskiej. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XV wieku. Wymieniona w dokumentach zapisanym w latach 1411, 1454 w języku łacińskim jako Czarneszolny, Czarnezolny[5].
Wieś wspominały historyczne dokumenty prawne, własnościowe i podatkowe. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1411 kiedy odnotowany został miejscowy kościół. W 1511 arcybiskupstwo pobierało w miejscowości dziesięcinę z 25,5-27,5 łanów kmiecych w wysokości jednego wiardunku oraz po mierze żyta i owsa. W 1518 odnotowano we wsi istnienie 20,5 łana. W 1552 w Czarnożyłach mieszkało 33 kmieci z karczmarzami oraz sołtys posiadający 2 łany. W 1520 miejscowy folwark dostarczał plebanowi dziesięcinę snopową oraz 21 groszy od 2 wolnych kmieci i sołtysa, 4 od karczmarza, a także 2 grosze mesznego. Mieszkańcy płacili również arcybiskupowi po 1 groszu dziesięciny snopowej z ról osiadłych[5].
W XV-XVI wieś należała do Zarembów z Kalinowy, następnie do Mniszków, Leszczyńskich. W 1726 wojewodzina Barbara Leszczyńska z Brzostowskich ufundowała murowany kościół. Od 1774 miejscowość była własnością szlacheckiej rodziny Strzemieńczyków-Brzostowskich, którzy postawili tu w XVII w. staropolski dwór modrzewiowy (zniszczony jeszcze przed I wojną światową). Adam Brzostowski w XVIII w. osadził w Czarnożyłach Litwinów ze Żmudzi. Brzostowscy zasłynęli w okolicy z utworzenia już w XVIII w. szkoły, do której obowiązkowo uczęszczały dzieci chłopskie. Po Brzostowskich Czarnożyły przeszły (po kądzieli) do Załuskich (Helena Brzostowska została żoną Michała Załuskiego, zmarła w 1892[6][7][8][9].
Miejscowość jako Czarnożyły, wieś o milę od Wielunia, nad szosą do Sieradza, leżącą w powiecie wieluńskim, w gminie Wydrzyn wymienia XIX-wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. W 1827 we wsi znajdowało się 120 domów zamieszkanych przez 674 mieszkańców. W 1880 w miejscowości znajdowało się 80 domów, w większości murowanych, zamieszkanych przez 760 mieszkańców. We wsi funkcjonowała szkoła, a także urząd wójta gminy Wydrzyn. Miejscowość liczyła 119 mórg powierzchni, do której przynależało 657 mórg gruntu rolnego i użytkowego[9].
We wrześniu 1939 roku rozpoczęła się 5-letnia okupacja niemiecka. Część wsi została spalona. W czasie kampanii wrześniowej w wyniku ataku lotnictwa w pobliskim lesie zginęło 6 żołnierzy 15 pp „Wilków” wchodzących w skład 28 dywizji piechoty armii Łódź. Nastąpiły aresztowania i wywóz na roboty do Niemiec oraz do obozu zagłady. Na miejscowym cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy. Nad nią wznosi się pomnik ufundowany z inicjatywy ZBoWiD-u przez społeczeństwo gminy w 1959 roku dla uczczenia pamięci mieszkańców gminy ofiar II wojny światowej.
Po wyzwoleniu w 1945 roku nastąpiła powolna odbudowa zniszczeń. Na bazie majątku ziemskiego utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, wznowiły działalność: Gminna Spółdzielnia, Bank Spółdzielczy i Kółko Rolnicze. Nastąpił wzrost budownictwa indywidualnego oraz obiektów użyteczności publicznej.
Zabytki
edytuj.jpg)
We wsi stoi barokowy kościół pw. św. Bartłomieja z 1726 r. wystawiony przez Joannę z Brzostowskich, wojewodzinę kaliską. W latach 1912–1916 dobudowano do kościoła kaplicę o charakterze mauzoleum. Wyposażenie kościoła barokowe. Obszar gminy niepozbawiony jest również zabytków zarówno przyrody jak i historii. Na terenie gminy odnaleźć można m.in.
- Pomniki przyrody – okazy drzew w parku wiejskim w Czarnożyłach
- Park wiejski z XIX w. o pow. 1,6 ha w Czarnożyłach
- Kościół parafialny z 1726 r. w Czarnożyłach
- Kościół parafialny z 1623 r. w Łagiewnikach
- Kościół parafialny z 1843 r. w Raczynie
- Dzwonnica z XVIII/XIX w. w Raczynie
- Młyn i gorzelnia z przełomu XIX i XX w. (zabytki techniki)
Wokół każdego z obiektów zabytkowych istnieje ścisła strefa ochrony konserwatorskiej oraz strefa ochrony archeologicznej. Gmina leży w zasięgu występowania drewnianych kościółków typu wieluńskiego.
Na cmentarzu znajduje się mogiła 6 żołnierzy z 15 pp. „Wilków” z Dęblina poległych 1 września 1939 r.
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[10] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, 1726, 1912-16, nr rej.: 935 z 30.12.1967
Parafia Kościoła rzymskokatolickiego
edytujRzymskokatolicka parafia w Czarnożyłach istniała już w 1411 roku. W XV wieku kościół w Czarnożyłach ufundowali właściciele wsi. Następny kościół modrzewiowy konsekrował 29 kwietnia 1626 roku biskup Adam Górski. Około 1720 roku był on restaurowany staraniem ks. Aleksego Borkowicza. Budowę obecnego, trzeciego kościoła ukończono w 1726 roku.
Urodzeni w Czarnożyłach
edytuj- Czesław Bil (1928–2019), pułkownik pilot Wojska Polskiego
- Tadeusz Chromecki (1904–1957), dyplomata
- Felicjan Jabłoński (1897–1978), kawaler Orderu Virtuti Militari
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19356
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 172 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b c Rosin 1963 ↓.
- ↑ Testamenty. teki.bkpan.poznan.pl. [dostęp 2017-08-01].
- ↑ Czyrnożyły. czarnozyly.pl. [dostęp 2017-08-01].
- ↑ Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”. 26, s. 4, 4 lutego 1892.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. I, hasło „Czarnożyły”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 763. [dostęp 2020-01-29].
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
Bibliografia
edytuj- Ryszard Rosin: Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, hasło: „Czarnożyły”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 70-71.
Linki zewnętrzne
edytuj
- Czarnożyły w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu
- Czarnożyły na Portalu Turystyki Aktywnej Ziemi Wieluńskiej
- Czarnożyły, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 763.