Wikipedia

Czapka niewidka

nakrycie głowy zapewniające niewidzialność (w baśniach, mitologii, literaturze, filmach)

Czapka niewidka (rzadziej czapka-niewidka[1]) – fikcyjne nakrycie głowy(inne języki), po którego włożeniu człowiek staje się niewidzialny(inne języki). Niekiedy czapka niewidka ma postać hełmu[2].

Motyw nakrycia głowy, które czyni człowieka niewidzialnym, występuje m.in. w mitologii greckiej. Na zdjęciu: Perseusz z głową Meduzy, mający na głowie hełm Hadesa (rzeźba Benvenuta Celliniego z 1545–1554, Loggia dei Lanzi, Florencja)
Alberyk wkłada magiczny hełm Tarnhelm(inne języki) i znika; ilustracja Arthura Rackhama do Złota Renu Richarda Wagnera (1910)

W folklorze i mitologii

edytuj

Czapka niewidka to jeden z motywów w sześciotomowym katalogu motywów folkloru Motif-Index of Folk-Literature(inne języki) opracowanym w latach 50. XX wieku przez amerykańskiego folklorystę Stitha Thompsona(inne języki)[3]. Należy do kategorii magic objects („magiczne przedmioty”, D800-D1699) i obejmuje motyw D1361.14: magic hat renders invisible [„magiczne nakrycie głowy czyni niewidzialnym”]; motyw D1361.15: magic cap renders invisible [„magiczna czapka czyni niewidzialnym”]; motyw D1067.2: magic cap [„magiczna czapka”], K1349.10, admission to woman’s room by means of cap of invisibility [„wejście do pokoju kobiety za pomocą czapki niewidki”][3].

Motyw czapki niewidki występował m.in. w starożytnej Grecji (hełm Hadesa w mitologii greckiej)[2], w Indiach, Chinach[4] i Japonii (czapka niewidka należąca do siedmiorga bóstw pomyślności Shichi-fukujin)[5]. Był obecny w mitologii nordyckiej, w legendach Indian Ameryki Północnej z plemion Omaha i Zuni, w folklorze Portugalii[4] i Bretanii[3], a także w polskich bajkach ludowych[6].

W literaturze, operze, filmie i sztukach plastycznych

edytuj

Czapka niewidka pojawia się m.in. w poemacie Rusłan i Ludmiła Aleksandra Puszkina[7] oraz w Złocie Renu, wstępie do dramatu muzycznego Pierścień Nibelunga Richarda Wagnera (jako magiczny hełm Tarnhelm(inne języki) zapewniający niewidzialność)[8]. Występuje w tytułach utworów literackich, np. tomu wierszy polskiego poety Józefa Barana Szczęście w czapce niewidce i 99 nowych wierszy (2015)[9] oraz książki brytyjskiego autora Tahira Shaha(inne języki) The Cap of Invisibility [„Czapka niewidka”] (2023)[10].

W 1912 powstał brytyjski kolorowy film niemy zatytułowany The Cap of Invisibility [„Czapka niewidka”][11][12]. Jego tematem były przygody chłopca otrzymującego od czarodzieja czapkę niewidkę[11]. Obraz trwał 9 minut, nakręcili go Walter R. Booth i Theo Frenkel(inne języki) w technice Kinemacolor(inne języki) dla Natural Color Kinematograph Company(inne języki)[12]. W 1966 wyprodukowano polski film rysunkowy Czapka niewidka w reżyserii Piotra Lutczyna, również poświęcony przygodom chłopca posiadającego czapkę niewidkę[13], a w 1973 radziecki film rysunkowy Шапка-невидимка [„Czapka niewidka”] w reżyserii Jurija Prytkowa[14].

Czapka niewidka występuje także w komiksie[15], malarstwie[16], rysunku[17] i fotografii artystycznej[18].

W języku potocznym i metaforze

edytuj

Potoczne określenie metamateriałów o ujemnym współczynniku załamania fal elektromagnetycznych w zakresie światła widzialnego[19][20]. Materiały te powodują, że obiekty stają się niewidzialne[19].

Czapka niewidka funkcjonuje niekiedy jako metafora, synonim ścisłego utajnienia (książka Lucie Genay Under the Cap of Invisibility. The Pantex Nuclear Weapons Plant(inne języki) and the Texas Panhandle [„Pod czapką niewidką. Ośrodek broni nuklearnej Pantex i północny skrawek Teksasu”] (2022) o ściśle tajnym ośrodku Pantex w Teksasie, produkującym i składującym broń jądrową)[21]. W psychoanalizie może oznaczać sposób ukrycia i zachowania w sekrecie pewnych zachowań (artykuł Margaret Mahler-Schoenberger Pseudoimbecility: A Magic Cap of Invisibility [„Pseudoimbecylizm: magiczna czapka niewidka”] opublikowany w 1942 w „The Psychoanalytic Quarterly(inne języki)”)[22].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Czapka niewidka. wsjp.pl. [dostęp 2024-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  2. ↑ a b Hades. W: Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 352. ISBN 978-83-06-00861-6.
  3. ↑ a b c Stith Thompson(inne języki): Motif-index of Folk-Literature. T. II. D–E. Bloomington: Indiana University Press, 1956, s. 196. OCLC 781296002. (ang.).
  4. ↑ a b Cap of invisibility. W: Theresa Bane: Encyclopedia of Mythological Objects. Jefferson, North Carolina: McFarland & Company, Inc., Publishers, 2020, s. 39. ISBN 978-1-4766-7688-3. (ang.).
  5. ↑ Shichi-fuku-jin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-05-18] (ang.).
  6. ↑ Julian Krzyżanowski: Polska bajka ludowa w układzie systematycznym. T. 1 (wątki 1–999). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962, s. 83, 127. OCLC 749361057.
  7. ↑ A. D. P. Briggs: Alexander Pushkin. A Critical Study. London, Totowa, N.J.: Croom Helm, Barnes & Noble Books, 1983, s. 96. ISBN 978-0-389-20340-7. (ang.).
  8. ↑ Burton D. Fisher: Wagner's The Rhinegold. Miami: Opera Journeys Mini Guide Series, 2001, s. 20. ISBN 978-1-930841-33-8. (ang.).
  9. ↑ Józef Baran: Szczęście w czapce niewidce i 99 nowych wierszy. Poznań: Zysk i S-ka, 2015, s. 157. ISBN 978-83-7785-788-5.
  10. ↑ Tahir Shah(inne języki): The Cap of Invisibility. London: Secretum Mundi Limited, 2023, s. 134. ISBN 978-1-914960-92-5.
  11. ↑ a b Catalogue of Kinemacolor Film Subjects. Animated Scenes in Their Actual Colors. London, W.: The Natural Color Kinematograph Co., Ltd., 1913, s. 239. OCLC 15272992. (ang.).
  12. ↑ a b Films made in the Brighton & Hove area. The silent era. brightonhistory.org.uk. [dostęp 2024-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-14)]. (ang.).
  13. ↑ Czapka niewidka w bazie filmpolski.pl.
  14. ↑ Шапка-невидимка (фильм). animator.ru. [dostęp 2024-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-05-07)]. (ros.).
  15. ↑ Ratman. Terror na wizji, s. 1, Czapka niewidka. artkomiks.pl, 17 lipca 2020. [dostęp 2024-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-05-19)].
  16. ↑ Cap of Invisibility by Sarah Grant (1999). iastate.edu. [dostęp 2024-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-05-19)]. (ang.).
  17. ↑ Marcin in a Cap of Invisibility by Alicja Wahl (1982). forgottenheritage.eu. [dostęp 2024-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  18. ↑ Invisibility Hat by Olha Stepanian (2020). artsper.com. [dostęp 2024-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-05-19)]. (ang.).
  19. ↑ a b Odkryto czapkę-niewidkę. interia.pl, 11 sierpnia 2008. [dostęp 2011-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-21)].
  20. ↑ Pierwsza czapka-niewidka. kopalniawiedzy.pl, 11 sierpnia 2008. [dostęp 2017-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-09)].
  21. ↑ Under the Cap of Invisibility. The Pantex Nuclear Weapons Plant and the Texas Panhandle by Lucie Genay. unmpress.com. [dostęp 2024-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-30)]. (ang.).
  22. ↑ Margaret Mahler-Schoenberger. Pseudoimbecility: A Magic Cap of Invisibility. „The Psychoanalytic Quarterly”. Volume 11, 1942, Issue 2, s. 149–164, 1942. New York: Psychoanalytic Quarterly Press. ISSN 0033-2828. [dostęp 2024-05-22]. (ang.). 

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Czapka_niewidka&oldid=74618065”