Czakalaka bura

Czakalaka bura (Ortalis canicollis) – gatunek dużego ptaka z rodziny czubaczy (Cracidae). Występuje w środkowej części Ameryki Południowej. Niezagrożony wyginięciem.

Czakalaka bura

Ortalis canicollis
(Wagler, 1830)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	grzebiące
Rodzina	czubacze
Rodzaj	Ortalis
Gatunek	czakalaka bura
Synonimy
Penelope canicollis Wagler, 1830 Ortalida canicollis (Wagler, 1830)
Podgatunki
O. c. canicollis (Wagler, 1830) O. c. pantanalensis Cherrie & Reichenberger, 1921
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Głowa czakalaki burej, Pantanal, Brazylia

Taksonomia

Gatunek opisał po raz pierwszy Johann Georg Wagler w 1830. Holotyp pochodził z Paragwaju. W niewoli uzyskano krzyżówkę czakalaki burej z grdaczem modrogardłym (Pipile cumanensis, także należy do czubaczy). Ptaki z paragwajskiego Chaco wydzielono do podgatunku ungeri, którego odrębność nie jest znaczna; IOC wyróżnia dwa podgatunki.

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki:

• O. c. canicollis (Wagler, 1830) – czakalaka bura – wschodnia Boliwia, zachodni Paragwaj, północna Argentyna
• O. c. pantanalensis Cherrie & Reichenberger, 1921 – czakalaka pantanalska – wschodni Paragwaj, południowo-zachodnia Brazylia

O. canicollis występuje w bagnistych, nizinnych lasach i w zakrzewieniach, na obrzeżach dróg i gajów, przy których rośnie gęsta roślinność, zapewniająca schronienie. O.c. pantanalensis zamieszkuje lasy galeriowe, lasy mieszane, zagajniki palmowe i lasy wtórne.

Morfologia

Długość ciała (u obu płci) 50–56 cm, masa ciała 479–579 g. Robert William Ogilvie-Grant podaje następujące wymiary dla samicy (oryginalnie zapisane w calach): długość ciała około 51 cm, skrzydła 22 cm, ogona 25 cm, skoku 6 cm, środkowego palca wraz z pazurem 6 cm.

Głowa szara, na kantarku i wokół oka występuje naga, czerwona skóra. U dorosłego samca wierzch ciała szarobrązowy, najwięcej barwy brązowej występuje na grzbiecie. Sterówki szare, podobnie jak i skrzydła, które odznaczają się bardziej brązowymi pokrywami skrzydłowymi. Gardło i pierś szare, brzuch w jasnym odcieniu rudości. Boki ciała, okolice kloaki i pokrywy podogonowe kasztanowe. Na podgardlu obecny mały płat luźnej, czerwonej skóry; widoczność zmienna w zależności od pory roku. Dziób, barwy od białej po rogową, jest typowy dla grzebiących – lekko zagięty z drobnym hakiem na końcu. Tęczówka brązowa. Nogi dość długie, mocne, jasnoszare do jasnoróżowych. O.c. pantanalensis cechuje bardziej brązowe upierzenie i większe rozmiary.

Zachowanie

W skład pożywienia wchodzi w przeważającej części materia roślinna – ziarno, owoce, kwiaty. Prócz tego zjada gąsienice. John Graham Kerr napisał o czakalakach burych, że okazjonalnie schodzą na ziemię, by żerować, jednak to stosunkowo rzadkie; zwykle pozostają pośród górnych gałęzi drzew [...].

Zanotował również fakt towarzyskości tego gatunku – żeruje w grupach do 30 osobników – oraz ich bojaźliwość, która jednak staje się mało widoczna przez ciekawość tych ptaków. Jeśli w rzadko uczęszczanym przez człowieka obszarze takowy się pojawi, to czakalaka z zainteresowaniem ogląda intruza, po czym woła towarzyszy z pomocą miękkiego, piskliwego dźwięku. Jeśli człowiek pozostanie w spokoju, ptaki mogą zlecieć nawet na wysokość kilku stóp (1 stopa ≈ 30,5 cm). Natomiast kiedy niepożądany osobnik zacznie wspinać się na drzewo, czakalaki skaczą nerwowo po gałęziach, wołając coraz piskliwiej, w końcu dźwięki przechodzą w przenikliwe krzyki.

Podobnie jak inne czubacze, O. canicollis często się odzywa. Wydaje z siebie piskliwy płacz, często w parze z partnerem albo w grupie. Nad ranem takie nawoływania trwają do dwóch godzin. Prócz tego gdacze i pogwizduje. Jest słabym lotnikiem, ale potrafi szybko uciec w razie potrzeby oraz lecieć długim ślizgiem.

Lęgi

Para czakalak burych, Bonito, Mato Grosso do Sul

Najprawdopodobniej monogamiczny, bardzo terytorialny gatunek; obydwaj partnerzy bronią terytorium, niekiedy dochodzi do walk. W trakcie popisów ptak dumnie kroczy i nawołuje z wyciągniętą głową, co ma wyeksponować czerwoną nagą skórę na podgardlu. Prócz tego sparowane ptaki wzajemnie czyszczą się, gonią i karmią. Kopulacje często mają miejsce na szczycie drzewa lub na ziemi.

Okres lęgowy w północnej Argentynie trwa od listopada do lutego, w trakcie pory deszczowej. Gniazdo znajduje się 2,5 do 4 m nad ziemią. Stanowi płytką, luźną platformę z patyków, łodyg i liści. W zniesieniu 3 do 4 jaj. Samica wysiaduje je sama przez blisko 24 dni, podczas gdy samiec pilnuje okolic gniazda. Młode to zagniazdowniki, w chwilę po wykluciu są gotowe do opuszczenia gniazda. Poruszają się wśród gałęzi, niekiedy pomagając sobie trzepotaniem skrzydłami. Rodzice karmią je zarówno świeżym, jak i zwróconym pokarmem. Szybko usamodzielniają się.

Status zagrożenia

Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana; w 1996 roku ptak ten opisywany był jako pospolity. Populacja ma prawdopodobnie trend spadkowy ze względu na wypalanie lasów i ich wycinkę celem pozyskania terenu pod pastwiska. Czakalaka bura jest uznawana za „trigger species” przy wyznaczaniu ostoi ptaków IBA; występuje na przykład w Parku Narodowym Médanos del Chaco.

Relacje z ludźmi

Ogilvie-Grant wspomniał tego ptaka w wydanej w 1895 książce A hand-book to the game-birds (dosł. Vademecum ptaków łownych). Był on wtedy ulubionym artykułem żywnościowym Indian, którzy wabili czakalaki bure, imitując ich głosy, a następnie odławiali strzałem z łuku. Pośród Indian Toba (lub Qom) gatunek nazywano Cochina, właśnie ze względu na dźwięk.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-16]. (ang.).