Cuaderna vía – rodzaj strofy w hiszpańskiej metryce, charakterystycznej dla poezji XIII i XIV wieku. Cuaderna vía nazywana jest również tetrástrofo lub tetrástrofo alejandrino monorrimo[1] ze względu na swój układ rymów. Klasyczna wersja składa się z czterech aleksandrynów, czyli wersów czternastosylabowych o jednolitym rymie spółgłoskowym AAAA (tzw. monorym)[2], podzielonych na dwa hemistychy (półwiersze) po siedem sylab z akcentem padającym na trzecią i trzynastą sylabę. Między hemistychami zawsze występuje średniówka. Przyjmuje się, że jej schemat metryczny to:

  1. A14 (7 + 7),
  2. A14 (7 + 7),
  3. A14 (7 + 7),
  4. A14 (7 + 7).

Według etymologii cuaderna vía pochodzi z języka łacińskiego: quaterna od quattuor (hiszp. cuatro - cztery) i vĭa (hiszp. vía – droga)[3]. Nazwa ta została użyta po raz pierwszy w hiszpańskim poemacie z połowy XIII wieku, czyli w Księdze o Aleksandrze (hiszp. Libro de Alexandre) anonimowego autora. Przyjmuje się, że jest to pierwszy poemat hiszpański stworzony w cuaderna vía:

Mester traygo fermoso, non es de joglaria

mester es sen pecado, ca es de clerecía

Fablar curso rimado por la cuaderna vía

a síllabas cuntadas, ca es grant maestría.

(Druga strofa Księgi o Aleksandrze, edycja: Juan Casas Rigall[4])

W drugiej strofie autor odnosi się do Quadrivium (łac. cztery drogi), czyli do średniowiecznych studiów, na które składała się nauka czterech przedmiotów: matematyka, geometria, arytmetyka i muzyka[5].

Rozwój

edytuj

Cuaderna vía wywodzi się z francuskiej odmiany wersów aleksandryjskich oraz ze średniowiecznej literatury łacińskiej, w której stosowano identyczny układ rymów, jednakże wersy składały się z dwunastu sylab[6]. W Hiszpanii pojawiła się w XIII wieku, przyczyniając się do rozwoju Mester de clerecía – średniowiecznej poezji uczonej, z której wywodzą się m.in. Gonzalo de Berceo y Juan Ruiz[7].

Cuaderna vía uprawiana przez wykształconych poetów powstała na skutek sprzeciwu wobec kompozycji śpiewanych lub deklamowanych przez hiszpańskich żonglerów (hiszp. juglares), w których wersy nie zachowywały regularności sylab metrycznych.

Przyjmuje się, że pierwszym znanym poetą tworzącym w cuaderna vía był Gonzalo de Berceo.

14A Vistie a los desnudos, apacie los famnientos,

14A acogie los romeros que vinien fridolientos,

14A daba a los errados buenos castigamientos

14A que se penitenciasen de todos fallimentos.

(Milagros de nuestra Señora, Gonzalo de Berceo[8])

W okresie modernizmu i za sprawą przedstawicieli pokolenia 27 cuaderna vía ponownie zyskuje na popularności, jednakże widoczne są w niej wyraźne zmiany, m.in. wyróżnia się brak charakterystycznego monorymu[9].

El hombre de estos campos que incendia los pinares

y su despojo aguarda como botín de guerra,

antaño hubo raído los negros encinares,

talado los robustos robledos de la sierra.

Hoy ve a sus pobres hijos huyendo de sus lares;

la tempestad llevarse los limos de la tierra

por los sagrados ríos hacia los anchos mares;

y en páramos malditos trabaja, sufre y yerra.

(Por tierras de España, Antonio Machado[10])

Przypisy

edytuj
  1. A. Quilis, Métrica española, Madrid, Ediciones Alcalá, 1969, s. 98.
  2. J. D. Caparrós, Elementos de métrica española, Valencia, Tirant lo Blanch, 2005, s. 98.
  3. M. V. Ayuso de Vincente, V. Ayuso, C. G. Gallarín, S. Solano, Diccionario Akal de Términos Literarios, Madryt, Ediciones Akal, 1990, s. 87.
  4. J. Casas Rigall, Libro de Alexandre: edición, estudio y notas, Madryt, Real Academia Española, 2014, s. 3. Pobrane z: https://www.rae.es/sites/default/files/HOJEAR_Libro_de_Alexandre.pdf (20.06.2020).
  5. E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1997, ss. 43-44.
  6. A. Deyermond, Historia de la literatura española, vol. 1: La Edad Media, Barelona, Ariel, 1973, ss. 214-215.
  7. M. V. Ayuso de Vincente, V. Ayuso, C. G. Gallarín, S. Solano, op.cit., s. 236.
  8. G. de Berceo, Milagros de Nuestra Señora¸ (ed.) C. García Turza, Universidad de La Rioja, Servicio de Publicaciones, 2011, s. 114.
  9. A. Quilis, op.cit., ss. 98-99.
  10. A. Machado, Poesias Completas, s. 496.

Bibliografia

edytuj
  • AYUSO DE VICENTE, María V., AYUSO, Victoria, GALLARÍN, Consuelo G., SOLANO, Sagrario, Diccionario Akal de Términos Literarios, Madrid, Ediciones Akal, 1990.
  • CAPARRÓS, José Domínguez, Elementos de métrica española, Valencia, Tirant lo Blanch, 2005.
  • CURTIUS, Ernst R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1997.
  • DEYERMOND, Alan D., Historia de la literatura española, vol. 1: La Edad Media, Barelona, Ariel, 1973.
  • DÍAZ-CAMPOS, Manuel, GEESLIN, Kimberly L., GURZYNSKI-WEISS, Laura, Introducción y aplicaciones contextualizadas a la lingüística hispánica, Hoboken, New Jersey, Wiley-Blackwell, 2017.
  • QUILIS, Antonio, Métrica española, Madrid, Ediciones Alcalá, 1969.