Cuaderna vía
Cuaderna vía – rodzaj strofy w hiszpańskiej metryce, charakterystycznej dla poezji XIII i XIV wieku. Cuaderna vía nazywana jest również tetrástrofo lub tetrástrofo alejandrino monorrimo[1] ze względu na swój układ rymów. Klasyczna wersja składa się z czterech aleksandrynów, czyli wersów czternastosylabowych o jednolitym rymie spółgłoskowym AAAA (tzw. monorym)[2], podzielonych na dwa hemistychy (półwiersze) po siedem sylab z akcentem padającym na trzecią i trzynastą sylabę. Między hemistychami zawsze występuje średniówka. Przyjmuje się, że jej schemat metryczny to:
- A14 (7 + 7),
- A14 (7 + 7),
- A14 (7 + 7),
- A14 (7 + 7).
Nazwa
edytujWedług etymologii cuaderna vía pochodzi z języka łacińskiego: quaterna od quattuor (hiszp. cuatro - cztery) i vĭa (hiszp. vía – droga)[3]. Nazwa ta została użyta po raz pierwszy w hiszpańskim poemacie z połowy XIII wieku, czyli w Księdze o Aleksandrze (hiszp. Libro de Alexandre) anonimowego autora. Przyjmuje się, że jest to pierwszy poemat hiszpański stworzony w cuaderna vía:
Mester traygo fermoso, non es de joglaria
mester es sen pecado, ca es de clerecía
Fablar curso rimado por la cuaderna vía
a síllabas cuntadas, ca es grant maestría.
(Druga strofa Księgi o Aleksandrze, edycja: Juan Casas Rigall[4])
W drugiej strofie autor odnosi się do Quadrivium (łac. cztery drogi), czyli do średniowiecznych studiów, na które składała się nauka czterech przedmiotów: matematyka, geometria, arytmetyka i muzyka[5].
Rozwój
edytujCuaderna vía wywodzi się z francuskiej odmiany wersów aleksandryjskich oraz ze średniowiecznej literatury łacińskiej, w której stosowano identyczny układ rymów, jednakże wersy składały się z dwunastu sylab[6]. W Hiszpanii pojawiła się w XIII wieku, przyczyniając się do rozwoju Mester de clerecía – średniowiecznej poezji uczonej, z której wywodzą się m.in. Gonzalo de Berceo y Juan Ruiz[7].
Cuaderna vía uprawiana przez wykształconych poetów powstała na skutek sprzeciwu wobec kompozycji śpiewanych lub deklamowanych przez hiszpańskich żonglerów (hiszp. juglares), w których wersy nie zachowywały regularności sylab metrycznych.
Przyjmuje się, że pierwszym znanym poetą tworzącym w cuaderna vía był Gonzalo de Berceo.
14A Vistie a los desnudos, apacie los famnientos,
14A acogie los romeros que vinien fridolientos,
14A daba a los errados buenos castigamientos
14A que se penitenciasen de todos fallimentos.
(Milagros de nuestra Señora, Gonzalo de Berceo[8])
W okresie modernizmu i za sprawą przedstawicieli pokolenia 27 cuaderna vía ponownie zyskuje na popularności, jednakże widoczne są w niej wyraźne zmiany, m.in. wyróżnia się brak charakterystycznego monorymu[9].
El hombre de estos campos que incendia los pinares
y su despojo aguarda como botín de guerra,
antaño hubo raído los negros encinares,
talado los robustos robledos de la sierra.
Hoy ve a sus pobres hijos huyendo de sus lares;
la tempestad llevarse los limos de la tierra
por los sagrados ríos hacia los anchos mares;
y en páramos malditos trabaja, sufre y yerra.
(Por tierras de España, Antonio Machado[10])
Przypisy
edytuj- ↑ A. Quilis, Métrica española, Madrid, Ediciones Alcalá, 1969, s. 98.
- ↑ J. D. Caparrós, Elementos de métrica española, Valencia, Tirant lo Blanch, 2005, s. 98.
- ↑ M. V. Ayuso de Vincente, V. Ayuso, C. G. Gallarín, S. Solano, Diccionario Akal de Términos Literarios, Madryt, Ediciones Akal, 1990, s. 87.
- ↑ J. Casas Rigall, Libro de Alexandre: edición, estudio y notas, Madryt, Real Academia Española, 2014, s. 3. Pobrane z: https://www.rae.es/sites/default/files/HOJEAR_Libro_de_Alexandre.pdf (20.06.2020).
- ↑ E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1997, ss. 43-44.
- ↑ A. Deyermond, Historia de la literatura española, vol. 1: La Edad Media, Barelona, Ariel, 1973, ss. 214-215.
- ↑ M. V. Ayuso de Vincente, V. Ayuso, C. G. Gallarín, S. Solano, op.cit., s. 236.
- ↑ G. de Berceo, Milagros de Nuestra Señora¸ (ed.) C. García Turza, Universidad de La Rioja, Servicio de Publicaciones, 2011, s. 114.
- ↑ A. Quilis, op.cit., ss. 98-99.
- ↑ A. Machado, Poesias Completas, s. 496.
Bibliografia
edytuj- AYUSO DE VICENTE, María V., AYUSO, Victoria, GALLARÍN, Consuelo G., SOLANO, Sagrario, Diccionario Akal de Términos Literarios, Madrid, Ediciones Akal, 1990.
- CAPARRÓS, José Domínguez, Elementos de métrica española, Valencia, Tirant lo Blanch, 2005.
- CURTIUS, Ernst R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1997.
- DEYERMOND, Alan D., Historia de la literatura española, vol. 1: La Edad Media, Barelona, Ariel, 1973.
- DÍAZ-CAMPOS, Manuel, GEESLIN, Kimberly L., GURZYNSKI-WEISS, Laura, Introducción y aplicaciones contextualizadas a la lingüística hispánica, Hoboken, New Jersey, Wiley-Blackwell, 2017.
- QUILIS, Antonio, Métrica española, Madrid, Ediciones Alcalá, 1969.