Garbownikowate

Garbownikowate
	; Coriaria terminalis
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dyniowce
Rodzina	garbownikowate
	Nazwa systematyczna
	Coriariaceae DC.; Prodr. 1: 739. Jan (med.) 1824
	Typ nomenklatoryczny
	Coriaria L. (1753)
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Garbownikowate^[4], koriariowate^[5] (Coriariaceae) – monotypowa rodzina klasyfikowana do rzędu dyniowców. Obejmuje jeden rodzaj garbownik^[4], koriaria^[5] (Coriaria) liczący w zależności od ujęcia od 12 do 16 gatunków. Rośliny te występują w obszarze śródziemnomorskim (tylko C. myrtifolia), w rejonie Himalajów i Chin (cztery gatunki), Japonii (tylko C. japonica), Nowej Zelandii (osiem gatunków). Na wyspach Pacyfiku oraz w Andach od Meksyku po Argentynę rośnie C. ruscifolia^[6]. Zasiedlają różne siedliska zwykle w świetlistych lasach i zaroślach, często w miejscach wilgotnych i skalistych^[7]. Trzy gatunki nowozelandzkie występują w formacjach subalpejskich (są półkrzewami, o pędach zamierających co zimę do poziomu gruntu)^[8]. Na korzeniach garbowników tworzą się brodawki korzeniowe, w których żyją promieniowce z rodzaju Frankia, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu^[7]^[8]. Kwiaty są wiatropylne. Nasiona rozprzestrzeniane są przez ptaki zjadające owoce^[8].

Niektóre gatunki są silnie trujące (toksyny powodują porażenie mięśni^[9]), bywają też sadzone jako rośliny ozdobne^[6]. C. myrtifolia używana jest do trucia much, a C. ruscifolia do trucia szczurów^[10]. Ze względu na wysoką zawartość garbników wykorzystywane są (zwłaszcza C. myrtifolia) w garbarstwie^[9]. Wszystkie są wrażliwe na mrozy, stąd w Polsce sporadycznie spotykane bywają w kolekcjach botanicznych^[11]. W lecznictwie wykorzystywany jest nowozelandzki C. arborea, a z także z Nowej Zelandii pochodzący C. ruscifolia służy do wyrobu czarnej farby^[9].

Morfologia

Coriaria nepalensis

Pokrój: Kłączowe byliny, półkrzewy, krzewy i małe drzewa osiągające 6 m wysokości^[6]^[9], o pędach wzniesionych lub wspinających się, pokrytych korkowaciejącymi przetchlinkami, zwykle czterokanciastych, zróżnicowanych na krótko- i długopędy. Na węzłach pędy pokryte są trichomoidami – w połowie łuskami, w połowie włoskami. Młode pędy mają szeroki rdzeń^[8].
Liście: Naprzeciwległe (rzadko w okółkach po trzy^[8]), z wąskimi, zaostrzonymi i odpadającymi przylistkami^[9]. Blaszka liściowa niepodzielona, całobrzega, zwykle lancetowata do owalnej. Liście znacznie różnią się wielkością, u niektórych gatunków osiągając 10 × 8 cm, u innych są włosowate i mają do 4 mm długości przy 0,2 mm szerokości (C. angustissima)^[6].
Kwiaty: Drobne, obupłciowe lub jednopłciowe (rośliny wówczas jednopienne), promieniste i skupione w licznokwiatowe, wąskie grona. Kielich i korona są pięciokrotne, przy czym wolne działki są zwykle dłuższe od niepozornych płatków^[6]. Pręcików jest dziesięć. Pylniki są okazałe, z nitką przytwierdzoną do nasady lub od tyłu, ale blisko nasady^[8]. Zalążnia jest górna i składa się z pięciu, rzadko z dziesięciu wolnych^[6], brodawkowatych na powierzchni owocolistków^[9]. Z każdej zalążni wyrasta jedna nitkowata szyjka wystająca poza okwiat^[6], przedłużona wyrostkiem^[9].
Owoce: Jednonasienne niełupki, które w liczbie pięciu lub dziesięciu rozwijają się zamknięte mięśniejącymi i zabarwiającymi się na żółto, czerwono lub czarno płatkami^[6], nadając owocowi wygląd podobny do jagody^[9]. Nasiona są drobne, czerwonobrązowe i lekko spłaszczone^[8].

Pokrój Coriaria myrtifolia
Kwitnący okaz Coriaria myrtifolia
Owocujący okaz Coriaria myrtifolia

Systematyka

Rodzaj Coriaria był od dawna wyodrębniany w randze własnej rodziny, ale bardzo różnie umieszczany w systematyce – w obrębie rutowców (Rutales), mydleńcowców (Sapindales) i nawet jaskrowców (Ranunculales). Badania molekularne dość zaskakująco usytuowały tę rodzinę w obrębie rzędu dyniowców (Cucurbitales), jako siostrzaną dla pałężynowatych (Corynocarpaceae), z którymi łączy je i wyróżnia od innych rodzin rzędu: górny słupek, okazałe liścienie, całobrzegie liście, drobne kwiaty oraz szereg cech anatomicznych^[6]^[2].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

dyniowce

Anisophylleaceae

	Corynocarpaceae – pałężynowate

	Coriariaceae – garbownikowate

Cucurbitaceae – dyniowate

Tetramelaceae

	Datiscaceae – konopnicowate

	Begoniaceae – begoniowate

Podział^[12]

Rodzaj: Coriaria Linnaeus, Sp. Pl. 1037. 1 Mai 1753^[13] – garbownik, garbówka, garbowik, skąpia^[4], koriaria^[5]

Coriaria angustissima Hook.f.
Coriaria arborea Linds.
Coriaria duthiei D.K.Singh & Pusalkar
Coriaria japonica A.Gray – garbownik japoński^[11]
Coriaria kingiana Colenso
Coriaria kweichovensis Hu
Coriaria lurida Kirk
Coriaria myrtifolia L. – garbownik myrtolistny^[11]
Coriaria nepalensis Wall. – garbownik nepalski^[11]
Coriaria plumosa W.R.B.Oliv.
Coriaria pottsiana W.R.B.Oliv.
Coriaria pteridoides W.R.B.Oliv.
Coriaria ruscifolia L.
Coriaria terminalis Hemsl.
Coriaria × sarlurida Cockayne & Allan
Coriaria × sarmangusta Allan

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).
↑ ^a ^b James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – A. University of Maryland. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: 1900, s. 226.
↑ ^a ^b ^c JerzyJ. Hrynkiewicz-Sudnik JerzyJ., BolesławB. Sękowski BolesławB., MieczysławM. Wilczkiewicz MieczysławM., Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 392, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 111. ISBN 1-55407-206-9. (ang.).
↑ ^a ^b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 360. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 105. ISBN 978-3-642-14396-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 327, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .
↑ Michael Fogden, Patricia Fogden: The Natural History of Flowers. Texas A&M University Press, 2018, s. 149. ISBN 978-1-62349-644-9.
↑ ^a ^b ^c ^d Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 166-168. ISBN 83-01-11074-0.
↑ Corynocarpus. [w:] The Plant List [on-line]. The Kew Gardens. [dostęp 2011-10-11]. (ang.).
↑ ING Book Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).

[reveal-3] James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – A. University of Maryland. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).

[rosta-4] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: 1900, s. 226.

[sudnik-5] JerzyJ. Hrynkiewicz-Sudnik JerzyJ., BolesławB. Sękowski BolesławB., MieczysławM. Wilczkiewicz MieczysławM., Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 392, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599 .

[heywood-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 111. ISBN 1-55407-206-9. (ang.).

[philips-7] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 360. ISBN 0-333-73003-8.

[kubitzki-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 105. ISBN 978-3-642-14396-0.

[encyk-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 327, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .

[fogden-10] Michael Fogden, Patricia Fogden: The Natural History of Flowers. Texas A&M University Press, 2018, s. 149. ISBN 978-1-62349-644-9.

[seneta-11] Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 166-168. ISBN 83-01-11074-0.

[12] Corynocarpus. [w:] The Plant List [on-line]. The Kew Gardens. [dostęp 2011-10-11]. (ang.).

[13] ING Book Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]