Codex Marchalianus
Codex Marchalianus (oznaczony przez siglum Q) – pochodzący z VI wieku kodeks zawierający tekst Septuaginty. Tekst został napisany na pergaminie, literami uncialnymi. Paleograficznie jest datowany na VI wiek[1].
Nazwa kodeksu pochodzi od jego byłego właściciela, Rene Marchala[2]. Na liście rękopisów Septuaginty według klasyfikacji Alfreda Rahlfsa jest oznaczany siglum Q[3].
Opis
edytujRękopis powstał w formacie quarto, po pięć zgiętych arkuszy (bifolia) włożonych jeden wewnątrz drugiego, podobnie jak Kodeks Watykański lub Ewangelie z Rossano. Zawiera tekst Dwunastu Proroków, Księgę Izajasza, Księgę Jeremiasza, Księgę Barucha, Lamentacje, List Jeremiasza, Księgę Ezechiela, Księgę Daniela wraz z deuterokanonicznymi dodatkami o Zuzannie i Belu. Kolejność dwunastu proroków jest niezwykła: Ozeasz, Amos, Micheasz, Joel, Abdiasz, Jonasz, Nahum, Habakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz[4][5]. Tę samą kolejność przekazuje Kodeks Watykański. W Księdze Daniela reprezentuje wersję Teodocjona a nie LXX[4].
Rękopis składa się z 416 pergaminowych stronic, z których pierwsze dwanaście zawiera treści patrystyczne, i które nie były częścią oryginalnego rękopisu. Rozmiary kart to 29 na 18 cm. Tekst pisany jest w jednej kolumnie na stronę, po 29 wierszy w kolumnie, oraz od 24 do 30 liter w linijce. Został napisany tłustym drukiem uncjalnym według stylu koptyjskiego[2][4][5].
W pierwszej połowie XIX wieku kodeks miał opinię jednego z najstarszych rękopisów Septuaginty. Powszechnie uważa się, że Codex Marchalianus wraz z rękopisami: A, 26, 86, 106, 198, 233 należy do dobrze zdefiniowanej recenzji hezychiańskiej, dokonanej przez Hezychiusza z Egiptu[6][7].
W Księdze Izajasza 45:18, gdzie tłumacz Septuaginty używa greckiego ego emi (εγω ειμι) w miejsce hebrajskiego „Ja jestem JHWH”, na marginesie przekazuje późniejsze „Ja jestem Pan”. Rękopis ten bywa używany w dyskusji o tetragramie[8]. W niektórych notach marginalnych kodeks potwierdza wykorzystanie greckiej transliteracji ΙΑΩ dla imienia Bożego lub też błędnej transkrypcji tetragramu za pomocą greckich liter ΠΙΠΙ[9].
Około siedemdziesiąt miejsc wymienionych w Onomasticonie zaznaczono na marginesie ksiąg Ezechiela i Lamentacji[2].
Dzieje Kodeksu
edytujRękopis powstał w Egipcie, nie później niż w VI wieku. Wydaje się, że pozostał tam aż do wieku IX ponieważ korekta uncialna oraz adnotacje w tekście wykazują cechy charakterystyczne dla egipskich kopistów. Z Egiptu na południe Włoch kodeks trafił przed XII wiekiem, a stamtąd do Francji, gdzie stał się własnością opactwa St. Denys położonego niedaleko Paryża[4]. Rene Marchal, od którego pochodzi nazwa kodeksu, otrzymał rękopis z opactwa St. Denis. Z biblioteki Marchala trafił w ręce kardynała François de La Rochefoucaulda, który z kolei podarował go Collège de Clermont, słynnej szkole jezuitów w Paryżu[2]. W końcu, w 1785 roku, został zakupiony dla Biblioteki Watykańskiej, gdzie znajduje się do dziś[4][10].
Kodeks znany był Bernardowi de Montfaucon i Giuseppe Bianchiniemu. Tekst kodeksu został wykorzystany przez J. Moriusa, Wettsteina, de Montfaucona. Został skolacjonowany przez Jamesa Parsonsa i wydany przez Konstantina von Tischendorfa w czwartym tomie Nova Collectio 4 (1869)[11], str. 225-296, oraz w IX tomie Nova Collectio 9 (1870), str. 227-248[4]. Giuseppe Cozza-Luzi wydał jego tekst w 1890 roku[12].
W 1890 roku Antonio Ceriani zasugerował, że tekst kodeksu reprezentuje recenzję hezychiańską. Jednak zawiera swobodne heksaplarne dodatki, co może oznaczać, że przekazuje obszerne partie przekładów Akwili, Symmachusa, Teodocjona oraz Septuaginty w recenzji heksaplarnej[5].
Kodeks jest przechowywany w Bibliotece Watykańskiej (Vat. gr. 2125)[3].
Przypisy
edytuj- ↑ Würthwein Ernst (1988). Der Text des Alten Testaments, Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, str. 85.
- ↑ a b c d Bruce M. Metzger, Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography, Oxford University Press, Oxford 1981, str. 94
- ↑ a b Felix Albrecht, Codex Marchalianus, [w:] baza manuskryptów Göttinger Septuaginta [online], Akademia Nauk w Getyndze, 28 czerwca 2023.
- ↑ a b c d e f Henry Barclay Swete: An Introduction to the Old Testament in Greek. Cambridge: 1902, s. 120, 121. (ang.).
- ↑ a b c Alfred Rahlfs, Verzeichnis der griechischen Handschriften des Alten Testaments, für das Septuaginta-Unternehmen, Göttingen 1914, str. 273-274.
- ↑ The Cambridge History of the Bible (Vol. 2 – The West From the Fathers to the Reformation), ed. by G. W. H. Lampe, Cambridge University Press 2006, str. 19
- ↑ Natalio Fernández Marcos, Wilfred G. E. Watson, The Septuagint in context: introduction to the Greek version of the Bible (Brill: Leiden 2000), str. 242
- ↑ John T. Townsend: John T. Townsend, "The Gospel of John and the Jews: The Story of a Religious Divorce" in Alan T. Davies, ed., Antisemitism and the Foundations of Christianity (Paulist Press, 1979): 72-97. bc.edu, 1979. [dostęp 2013-07-17]. (ang.).
- ↑ Tavis Bohlinger: How the Vatican Library celebrates LXX Day. logos.com, 8 lutego 2017. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
- ↑ C. v. Tischendorf, Nova Collectio 4 (1869), str. XIX
- ↑ C. v. Tischendorf, Nova Collectio 4 (1869), str. 225-296
- ↑ Giuseppe Cozza-Luzi, Prophetarum codex Graecus Vaticanus 2125 (Romae, 1890)
Linki zewnętrzne
edytuj
- Biblioteka Watykańska: Manuscript - Vat.gr.2125. vatlib.it, 8 lutego 2017. [dostęp 2017-02-08].