Wikipedia

Cmentarz wojenny w Jednorożcu

cmentarz z czasów I wojny światowej

Cmentarz wojenny w Jednorożcu – nekropolia z okresu I wojny światowej, największy cmentarz wojenny z tego okresu na Mazowszu.

Cmentarz wojenny w Jednorożcu
Zabytek: nr rej. A-568 z 18 stycznia 1986
Ilustracja
Widok ogólny
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Jednorożec

Typ cmentarza

wojenny

Stan cmentarza

uporządkowany

Powierzchnia cmentarza

0,24 ha

Położenie na mapie gminy Jednorożec
Mapa konturowa gminy Jednorożec, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cmentarz wojenny w Jednorożcu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarz wojenny w Jednorożcu”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarz wojenny w Jednorożcu”
Położenie na mapie powiatu przasnyskiego
Mapa konturowa powiatu przasnyskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Cmentarz wojenny w Jednorożcu”
Ziemia53°09′07,73″N 21°02′28,05″E/53,152147 21,041125
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj

Cmentarz powstał po lipcowej bitwie przasnyskiej w 1915, w lipcu lub sierpniu. Był największą z nekropolii, które powstały w Jednorożcu. Pierwotnie teren cmentarza otoczony był drewnianym ogrodzeniem z bramą wykonaną z tego samego materiału, z dwiema wysokimi kolumnami. Nagrobki były ziemne, z drewnianymi krzyżami, na których umieszczano informacje o pochowanych. Spoczęli tu zarówno żołnierze armii niemieckiej, jak i rosyjskiej polegli w bitwach przasnyskich. Główna aleja prowadziła do drewnianej kaplicy[1].

Cmentarz został uporządkowany i przebudowany w 1937. Działanie zainicjował i wykonał Niemiecki Związek Ludowy Opieki nad Grobami Wojennymi. Nekropolia zyskała wówczas obecny kształt[1].

Cmentarz położony jest w lesie za zabudowaniami Jednorożca, ok. 200 metrów od ul. Długiej[2]. Zajmuje prostokątny obszar o wymiarach 85 × 23 metry, podzielony na dwa tarasy: dolny o wymiarach 55x23 m i górny, z głównym kamieniem pamiątkowym oraz krzyżami, o wymiarach 30x23 m[3]. Na pamiątkowym kamieniu o wymiarach 1x1x1,2 m umieszczono pięć krzyży – logo Niemieckiego Związku Ludowego Opieki nad Grobami Wojennymi. Powierzchnia cmentarza to ok. 0,24 ha. Wszystkie stele wykonano z czerwonego piaskowca[1].

Na cmentarzu pochowano 1192 zidentyfikowanych z imienia i nazwiska żołnierzy armii niemieckiej, 273 niezidentyfikowanych żołnierzy armii niemieckiej oraz 2119 żołnierzy armii rosyjskiej, których personalia są nieznane[3]. O pochowanych na cmentarzu informują dwa napisy na stelach: w języku polskim Tu spoczywają niemieccy żołnierze 1914–1918 na głównym kamieniu pamiątkowym na wyższym tarasie oraz w języku niemieckim HIER RUHEN / DEUTSCHE SOLDATEN / 1914–1918 na przeciwnej stronie głównego kamienia. Na steli ustawionej na prawo od wejścia na cmentarz umieszczono napis w języku niemieckim: Deutsche Kriegsgraberstatten Jednorożec. Hier ruhen 1192 bekannte und 273 unbekannte deutsche Soldaten mit 2119 russischen Kameraden aus dem Weltkrieg 1914–1918. Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e. V. Ausgebaut im Jahre 1937[1].

Podczas przebudowy cmentarza usunięto murowane ogrodzenie, a w jego zastępstwie wzniesiono wzdłuż granic nekropolii 69 kamiennych stel o wymiarach 120 x 70 cm, na których wyryto nazwiska pochowanych. Wiele z nich sugeruje polską narodowość poległych. Można odczytać co najmniej 102 polskobrzmiace nazwiska. Jedna płyta zawiera kilkanaście nazwisk, a niektóre zawierają nawet 5 polskobrzmiących. Dawniej stel mogło być więcej – zauważyć można dwa miejsca, w których mogły stać[1]. W 1937 na cmentarz przeniesiono szczątki żołnierzy pochowanych pierwotnie na innych cmentarzach w sąsiednich miejscowościach (np. w Nakle[3], Olszewce lub Przejmach[1]).

Cmentarz jest rozplanowany osiowo z wyraźną kompozycją w postaci alei dojazdowej, placu przed wejściem i dwóch tarasów cmentarza. Organizacja nekropolii w lesie sprawia, że mamy do czynienia z sanktuarium urządzonym jak teatr, co nadaje miejscu wyższą rangę. Wyższy taras i centralny pomnik to scena lub ołtarz, las to kulisy[1].

W latach 1996–1997 dokonano renowacji części stel[1]. Pozostałe wyczyszczono jesienią 2020[4]. Obiektem opiekuje się Urząd Gminy w Jednorożcu. W 2012 Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej” przygotowało i zamontowało tablicę informacyjną. Zawiera opis bitew przasnyskich i miejscowego cmentarza w czterech językach: polskim, rosyjskim, niemieckim i angielskim. Na tablicy podano błędną (1938) datę przebudowy nekropolii. Dojazd do nekropolii jest oznaczony tabliczkami informacyjnymi, dzięki którym w 2016 obiekt wpisano w Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej na Mazowszu. Oznaczenia zamontowało Przasnyskie Stowarzyszenie Historii Ożywionej[1][5].

W latach 2012–2015 na cmentarzu organizowano modlitwy ekumeniczne. Był to element obchodów rocznic II bitwy przasnyskiej[6][7][8][9][10]. Wówczas obok pomnika na tarasie głównym postawiono katolicki i prawosławny brzozowy krzyż[1].

W 1986 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków (nr rej. A-568 z 18 stycznia 1986)[11].

Galeria

edytuj
  •  
    Tablica informacyjna
  •  
    Widok ogólny na cmentarz
  •  
    Stela z napisem informującym o pochówku żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej
  •  
    Jedna ze stel na cmentarzu z nazwiskami poległych
  •  
    Krzyże i główny pomnik na górnym tarasie cmentarza
  •  
    Modlitwa ekumeniczna na cmentarzu pierwszowojennym w Jednorożcu, 22 lipca 2012. Element dwudniowych obchodów rocznicy II bitwy przasnyskiej (bitwy lipcowej) z 1915
  •  
    Modlitwa ekumeniczna na cmentarzu pierwszowojennym w Jednorożcu 22 lipca 2012. Złożenie kwiatów przez przedstawicieli grup rekonstrukcyjnych odtwarzających jednostki bojowe armii niemieckiej i rosyjskiej biorące udział w II bitwie przasnyskiej w 1915

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: Cmentarze z I wojny światowej w gminie Jednorożec [online] [dostęp 2022-07-17].
  2. ↑ Jednorożec – Cmentarz z I wojny światowej.. [dostęp 2014-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-29)].
  3. ↑ a b c M. Maciaszczyk, Jednorożec – cmentarz żołnierzy z I wojny światowej. [dostęp 2014-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-29)].
  4. ↑ Daniel Rzosiński, Pamiętamy o przeszłości, „Głos Gminy Jednorożec” (4 (60)), 2020, s. 5.
  5. ↑ Jednorożec – Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej na Mazowszu [online], www.szlakfrontuwschodniego.eu [dostęp 2022-07-17].
  6. ↑ Maria Weronika Kmoch, Wielka Wojna we współczesnym krajobrazie gminy Jednorożec (pow. przasnyski), „Akademickie Zeszyty Naukowe PIAST”, 1, 2017, s. 29–31 [dostęp 2022-08-02].
  7. ↑ Wojciech Łukaszewski, Wojska niemieckie i rosyjskie w Jednorożcu, „Głos Gminy Jednorożec” (3 (27)), 2012, s. 8–9.
  8. ↑ Maria Weronika Kmoch, ŚLADAMI BITWY PRZASNYSKIEJ. Rekonstrukcja wydarzeń 1914–1915. Jednorożec–Leszno 13–14.07.2013 r. [online] [dostęp 2022-07-17].
  9. ↑ Rocznica wybuchu pierwszej wojny światowej w Przasnyszu [online], plock.gosc.pl, 25 lipca 2014 [dostęp 2022-07-17].
  10. ↑ Jednorożec 1915–2015 [online], dobroni.pl, 13 lipca 2015 [dostęp 2022-07-17].
  11. ↑ Rejestr Zabytków Delegatura Ostrołęka [online].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Cmentarz_wojenny_w_Jednorożcu&oldid=74789363”