Cmentarz wczesnochrześcijański w Peczu
Cmentarz wczesnochrześcijański w Peczu[1] (węg. Pécsi ókeresztény sírkamrák) – stanowisko archeologiczne datowane na IV wiek n.e., znajdujące się w mieście Pecz, w komitacie Baranya, w południowych Węgrzech, obejmujące nekropolię prowincjonalnego miasta rzymskiego Sopianae; wpisane w 2000 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO[2].
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Jedna z komór grobowych (2012) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
III, IV |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2000 |
Położenie na mapie Węgier  | |
 46°04′38,4″N 18°13′25,6″E/46,077333 18,223778
| |
Historia
edytuj_2012-ben.JPG)
Położona na zachód od doliny Dunaju część współczesnych Węgier weszła w skład Cesarstwa Rzymskiego w I wieku n.e., tworząc prowincję o nazwie Panonia[3]. Miasto Sopianae założone zostało na południowych zboczach pasma górskiego Mecsek w II wieku n.e. przez kolonistów z Italii oraz zachodniej Panonii, którzy z czasem mieszali się poprzez zawierane małżeństwa z rdzenną ludnością iliryjsko-celtycką zamieszkującą ten obszar[3]. Pod koniec III wieku miasto stało się siedzibą rządcy (łac. praeses) nowo utworzonej prowincji Pannonia Valeria[3]. Z tego powodu oraz z racji położenia u zbiegu ważnych szlaków handlowych i wojskowych Sopianae stało się w IV wieku miastem zamożnym, z licznymi nowymi gmachami użyteczności publicznej zlokalizowanymi przy miejscowym forum[3].
Również w tym okresie na położonej na północ od miasta wczesnochrześcijańskiej nekropolii zaczęto wznosić okazałe grobowce, bogato zdobione malowidłami ściennymi o tematyce chrześcijańskiej, mające formę podziemnych komór grobowych (katakumb) z kaplicami grobowymi znajdującymi się na powierzchni[1][2][3]. Cmentarz był miejscem chrześcijańskich pochówków aż do upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku. W późniejszym okresie wykorzystywany był prawdopodobnie jako schronienie m.in. przez grupy Hunów, Germanów i Awarów[3].
Nekropolia została odnaleziona w wyniku wykopalisk archeologicznych rozpoczętych w XVIII wieku; pierwszą komorę grobową odkryto w 1782 roku na placu przed katedrą św. Piotra i Pawła[3]. Intensywne badania na stanowisku prowadzone były zwłaszcza w XX wieku. Ogółem odnalezionych zostało kilkaset grobów, z których 16 najbardziej okazałych wpisano w 2000 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO[2].
Charakterystyka
edytuj
Zespół cmentarza wczesnochrześcijańskiego w Peczu (Sopianae) stanowi jeden z najbogatszych i najbardziej różnorodnych zbiorów pomników nagrobnych spośród tych znajdujących się w północnych i zachodnich prowincjach rzymskich[2]. Choć podobne budowle znajdują się również w Bułgarii, Hiszpanii czy chorwackiej Dalmacji (Solin i Split), to katakumby w Peczu są największym i najbogatszym zespołem obiektów tego typu położonym poza granicami Włoch[3][4]. Cechą wyróżniającą je spośród innych grobowców jest ich konstrukcja składająca się z dwóch poziomów pełniących odmienne funkcje – miejsca pochówku (łac. cubiculum) oraz kaplic komemoratywnych przeznaczonych na uroczystości pogrzebowe[3].
Malowidła na ścianach kaplic oraz komór grobowych nekropolii w Peczu przyrównywane są do tych zdobiących tzw. Kaplicę Grecką (wł. Capella Greca) w Katakumbach Pryscylli w Rzymie[3]. Przedstawiają m.in. wizerunki świętych, sceny biblijne oraz ornamenty roślinne i geometryczne[4]. Odkrytą w 1782 roku komorę grobową I (tzw. komorę Piotra i Pawła) zdobią wyobrażenia tych dwóch apostołów odzianych w białe togi, wskazujących na znak Chi Rho, a także malowidła przedstawiające Adama i Ewę kuszonych przez węża, proroka Jonasza, częściowo zachowany wizerunek Daniela oraz malowidła przedstawiające Noego, Madonnę z Dzieciątkiem oraz Szadraka, Meszaka i Abed-Nega[3]. Sklepienie komory jest bogato zdobione motywem roślinnym i wizerunkami pawi, zaś w jej narożnikach znajdują się półportrety w medalionach osób w niej spoczywających[3]. W komorze grobowej II w niszy nad sarkofagiem znajduje się malowidło przedstawiające dzban i kielich wina[3]. Komory III, IV, V, VI, VII, VIII i IX pozbawione są dekoracji[3].
Cella Trichora i Cella Septichora to dwie kaplice grobowe z – odpowiednio – trzema i siedmioma apsydami[3]. Cella Trichora ma przylegający od strony południowej narteks, zaś funkcje ołtarza pełniła najprawdopodobniej apsyda wschodnia[3]. Częściami nekropolii są również[3]:
- wczesnochrześcijańskie mauzoleum będące największą z dwukondygnacyjnych komór grobowych, którego zdobienia poruszają tematykę biblijną zbliżoną do tej przedstawionej w komorze grobowej I,
- wczesnochrześcijańska kaplica grobowa, pod którą nie ma komory grobowej,
- malowany bliźniaczy grób zwieńczony szczytem,
- niemalowana komora grobowa sklepiona kolebkowo, nad którą nie było kaplicy,
- wspólna komora grobowa o wymiarach (9,44 × 5,40 m), w której znajdowało się czternaście grobów oddzielonych od siebie kamieniami i cegłami, na fragmentach których zachowały się imiona, prawdopodobnie członków jednej rodziny.
Galeria
edytuj-
Wizerunek Matki Boskiej (2010) -
Marmurowy sarkofag (2024) -
Dzban i kielich w niszy komory grobowej II (2024) -
Malowidło przedstawiające Dawida (2000)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ a b Polski Komitet ds. UNESCO, Węgry [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-20] (pol.).
- ↑ a b c d UNESCO World Heritage Centre, Early Christian Necropolis of Pécs (Sopianae) [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-21] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q ICOMOS, Early Christian Necropolis of Pécs (Sopianae) – Advisory Body Evaluation [online], UNESCO World Heritage Centre, listopad 2020 [dostęp 2024-04-21] (ang.).
- ↑ a b Cmentarz wczesnochrześcijański w Pécs na Węgrzech [online], Onet Podróże, 23 stycznia 2019 [dostęp 2024-04-22] (pol.).