Cmentarz ewangelicki „Na Groniczku” w Wiśle
Cmentarz ewangelicki „Na Groniczku” w Wiśle – cmentarz luterański w Wiśle, położony na wzniesieniu w widłach Wisły i jej lewobrzeżnego dopływu, Kopydła, na którym pochowano wielu zasłużonych mieszkańców miasta. Administratorem cmentarza pozostaje parafia ewangelicko-augsburska w Wiśle-Centrum[1].
 Kaplica na cmentarzu ewangelickim w Wiśle | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Wisła |
| Adres |
ul. Groniczek 4, 43-460 Wisła |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie | |
| Data otwarcia |
1819 |
Położenie na mapie Polski  | |
| 49,644458°N 18,873187°E/49,644458 18,873187 | |
Historia
edytujCmentarz Na Groniczku został poświęcony 21 listopada 1819 przez ks. Michała Kupferschmida, proboszcza wiślańskiej parafii. Nekropolia o powierzchni 3000 m² została założona na gruncie należącym uprzednio do gospodarza Pilcha[2].
Pierwszą osobą pochowaną na cmentarzu został Paweł Cieślar z Zadniego Fiedorowa z Malinki, którego pogrzeb odbył się tydzień po otwarciu. Nekropolia w związku z interwencją miejscowego proboszcza rzymskokatolickiego została jedna zamknięta do stycznia 1820[3].
Mieszkańcy północnej części Wisły nadal chowali swoich zmarłych na cmentarzu rzymskokatolickim Na Farce, co odbywało się za zgodą władz państwowych[3].
Na mogiłach na cmentarzu początkowo stawiane były wyłącznie drewniane krzyże. Najstarszy zachowany krzyż metalowy pochodzi z 1876 i znajduje się na grobie Pawła Pilcha. Najstarszy nagrobek z kamienia należy do ks. Michała Kupferschmida i powstał w 1867[2].
Do powiększenia cmentarza doszło w 1869, 1872, 1902, i 1949, a także latach 70. XX wieku[2]. W 1852 jego teren ogrodzono murem, a w 1888 zasadzono tuje wzdłuż głównej alei[3].
Groby na cmentarzu oznaczane były kolorowymi bańkami o średnicy 10–15 cm umieszczonymi na patykach. W lecie 1929 troje dzieci z pensjonatu „Dziechcinka” dokonało jednak zniszczenia około stu baniek. Koszty zostały pokryte przez ich rodziców, nie było jednak możliwości zakupu nowych baniek. W związku z tym zwyczaj ten zaczął zanikać, a ostatecznie został zarzucony w czasie trwania II wojny światowej[2].
W 1935 r. powstał pierwszy szczegółowy plan cmentarza wykonany przez architekta Franciszka Landeckiego. W 1939 r. wybrukowana została główna aleja, powstał nowy mur oraz brama z metalu[2].
W 1947 r., staraniem ks. Józefa Szerudy[4], rozpoczęto budowę kaplicy cmentarnej, której projekt został przygotowany przez Wiesława Śliwkę. Płaskorzeźbę umieszczoną w jej ołtarzu wykonał rzeźbiarz Artur Cienciała. Uroczystość poświęcenia obiektu miała miejsce 29 sierpnia 1948. Rok później na ścianie obok wejścia do kaplicy wmurowano dwie tablice wykonane z marmuru, upamiętniające ofiary II wojny światowej[2].
Do czasu otwarcia cmentarza komunalnego, Na Groniczku oraz w kwaterze ewangelickiej cmentarza Na Farce odbywały się również pochówki osób innych wyznań niż katolickie i ewangelickie[3].
Niektórzy pochowani
edytuj
- Kazimiera Chobotowa (1897-1976) – nauczycielka, współorganizatorka gimnazjum w Wiśle[5]
- Andrzej Cienciała (1860-1927) – nauczyciel, działacz społeczny[6]
- Andrzej Teofil Cienciała (1892-1952) – nauczyciel, działacz społeczny[7]
- Artur Cienciała (1914-1985) – artysta rzeźbiarz[5]
- Edward Cienciała (1901-1970) – nauczyciel, działacz społeczny[8]
- Paweł Cienciała (1833-1922) – pierwszy aptekarz w Wiśle[9]
- Michał Cieślar (1908–1989) – kupiec, działacz społeczny[10]
- Jerzy Drozd (1907-1981) – nauczyciel, dyrektor Szkoły Muzycznej w Cieszynie, współzałożyciel Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej[5]
- Ferdynand Dyrna (1875-1957) – pisarz i poeta ludowy, malarz, aktor, reżyser[11]
- ks. Adolf Frank (1907-1980) – proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej w Wiśle[12]
- Jan Goszyk (1898-1975) – nauczyciel, działacz społeczny[13]
- Józef Goszyk (1865-1955) – inicjator wybudowania szkoły w centrum Wisły i wieloletni jej kierownik[5]
- Stanisław Hadyna (1919-1999) – twórca i wieloletni dyrektor Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”[5]
- Bogdan Hoff (1865-1932) – architekt, twórca wielu budowli w Wiśle i jej popularyzator[5]
- Bogumił Hoff (1829-1895) – odkrywca Wisły jako letniska i autor szeregu prac na jej temat[5]
- Rudolf Kowala (1910-1994) – działacz sportowy, społecznik[14]
- Robert Kubaczka (1907-1995) – nauczyciel, skrzypek, przewodnik beskidzki[15]
- Paweł Kubisz (1856-1885) – pierwszy nauczyciel szkoły ludowej w Wiśle Czarnym[16]
- Maria Kufa (1904-1995) – pielęgniarka, działaczka społeczna[17]
- ks. Gustaw Kupferschmid (1817-1886) – proboszcz parafii w Wiśle, opiekun oświaty w Wiśle[5]
- ks. Michał Kupferschmid (1783-1867) – przez 44 lata proboszcz parafii w Wiśle, inicjator budowy kościoła parafialnego w Wiśle-Centrum[5]
- Józef Lipowczan (1901-1968) – nauczyciel, działacz społeczny, instruktor narciarski[18]
- ks. Karol Michejda (1880-1945) – duchowny Kościoła Ewangelicko-Ausgburskiego, historyk Śląska Cieszyńskiego, profesor Wydziału Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego[19]
- ks. Jerzy Mrowiec (1860-1941) – proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej w Wiśle, działacz społeczny[20]
- Adam Niedoba (1906-1972) – nauczyciel z Głębiec, założyciel Zespołu Regionalnego „Wisła”, autor nieformalnego hymnu górali wiślańskich „Szumi jawor, szumi...”[5]
- Andrzej Niedoba (1940-2020) – pisarz, publicysta, dramaturg, syn Adama, autor słów do „Szumi jawor, szumi...”[21]
- Kazimierz Nieniewski (1905-1984) – wójt Wisły, podpułkownik Wojska Polskiego[22]
- Jan Pellar (1905-1987) – pedagog, działacz społeczny[23]
- Maria Pilch (1912-1990) – nauczycielka, pisarka, działaczka społeczna[24]
- Władysław Pilch (1923-1996) - profesor, dr hab., inżynier Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie[25]
- Andrzej Podżorski (1886-1971) – nauczyciel, inicjator powstania i pierwszy kierownik Muzeum Beskidzkiego
- Paweł Poloczek (1928-1990) – działacz spółdzielczy i społeczny[26]
- Ferdynand Pustówka (1894-1965) – nauczyciel, działacz społeczny, folklorysta[27]
- Paweł Pustówka (1868-1926) – nauczyciel, działacz społeczny[28]
- Andrzej Raszka (1835-1901) – nauczyciel, organista, kurator parafii ewangelickiej w Wiśle[29]
- Paweł Raszka (1848-1927) – przez 47 lat wójt Wisły, zwany „Królem Wisły”[5]
- ks. Karol Samiec (1935-1997) – proboszcz parafii w Wiśle[30]
- Roman Bronisław Sochaczewski (1877-1955) – inżynier chemii, działacz polityczny, przedsiębiorca[31]
- Adam Suszka (1913-1972) – leśnik, działacz spółdzielczy[32]
- ks. Józef Szeruda (1909-1971) – proboszcz pomocniczy parafii ewangelicko-augsburskiej w Wiśle[33]
- Jan Sztwiertnia (1911-1940) – kompozytor, nauczyciel muzyki, ofiara obozu koncentracyjnego w Gusen[5]
- Jan Śniegoń (1819-1880) – nauczyciel, działacz społeczny[34]
- ks. bp Andrzej Wantuła (1905-1976) – proboszcz parafii w Wiśle, biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce[5]
Linki zewnętrzne
edytuj- Prezentacja cmentarza ewangelickiego "Na Groniczku" na witrynie Wisla.pl (dostęp: 6 sierpnia 2014 r.).. wisla.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-08)].
Przypisy
edytuj- ↑ Cmentarz. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Wiśle. [dostęp 2020-08-17].
- ↑ a b c d e f Cmentarz ewangelicki „Na Groniczku” w Wiśle. 500 lat Reformacji. [dostęp 2020-08-17].
- ↑ a b c d Marcin Żerański: Ewangelicy w Wiśle. Cieszyn: Pracownia Na Pastwiskach, 2010, s. 40-41. ISBN 978-83-924488-7-7.
- ↑ Jan Krop, Władysław Sosna: Wisła. Miasto u stóp Baraniej Góry (przewodnik turystyczny), wyd. Towarzystwo Miłosników Wisły, Wisła 1990, s. 47
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Prezentacja cmentarza na witrynie Wisla.pl (dostęp: 6 sierpnia 2014 r.).. [dostęp 2014-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 sierpnia 2014)].
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 16-17. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 15-16. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 19-20. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 20-21. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 21-23. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 28-30. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 32-33. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 35-36. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 49-51. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 52-53. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 57. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 57-59. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 66-67. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Michejda Karol, ks., [w:] Jan Szturc, Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI-XX w., Bielsko-Biała: „Augustana”, 1998, s. 197, ISBN 83-85970-50-9, OCLC 835742676.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 67-69. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Ostatnie pożegnanie Andrzeja Niedoby. 2020-12-01. [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 69-71. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 79-80. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 82-83. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Dla mamy pozostał „Pilszkiem”. Mieszkańcy Wisły wspominają Jerzego Pilcha [online], www.fakt.pl, 31 maja 2020 [dostęp 2020-07-24].
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 89-90. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 90-92. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 92-93. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 94-95. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Biogram ks. K. Samca na witrynie Luteranie.pl (dostęp: 6 sierpnia 2014 r.).
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 98-101. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 101-102. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 104-106. ISBN 83-902197-4-3.
- ↑ Teodor Cienciała, Małgorzata Kaleta, Teresa Łączyńska, Krystyna Pilch, Helena Pustówka: Zacni Wiślanie. Słownik biograficzny część 1. Wisła: Urząd Miejski Wisły i Towarzystwo Miłośników Wisły, 2000, s. 111-113. ISBN 83-902197-4-3.