Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Cmentarz Powązkowski[1][3], zwyczajowo Stare Powązki[4] lub Powązki Cywilne – zabytkowa nekropolia znajdująca się przy ul. Powązkowskiej 1 w Warszawie.
 nr rej. 445/1 z 1 lipca 1965
| |
 Fragment nekropolii | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Powązkowska 1 |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Stan cmentarza |
czynny |
| Powierzchnia cmentarza | |
| Liczba pochówków |
ok. 1 mln |
| Liczba grobów |
ok. 70 tysięcy[2] |
| Data otwarcia | |
| Zarządca |
Kuria Metropolitalna Warszawska |
Mapa cmentarza
| |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°15′07″N 20°58′22″E/52,251944 20,972778
| |
| Strona internetowa | |
Cmentarz o powierzchni 43 ha jest położony na terenie dzielnicy Wola, między ulicami: Okopową, Powązkowską, Tatarską i Jana Ostroroga. Opiekę nad nim sprawuje Kuria Metropolitalna Warszawska, którą reprezentuje zarząd cmentarza. Rolę opiekuna społecznego pełni Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa.
Cały teren cmentarza jest objęty ścisłą ochroną konserwatorską.
Historia
edytujCmentarz został założony 4 listopada 1790 (dzień św. Karola Boromeusza) na działce podarowanej przez rodzinę Szymanowskich[5]. Poświęcono go 20 maja 1792 w obecności króla i początkowo zajmował powierzchnię ok. 2,6 ha[6].
W 1792 ukończono tam budowę kościoła św. Karola Boromeusza, ufundowanego przez duchowieństwo warszawskie, a zaprojektowanego przez Dominika Merliniego[7]. Jeszcze przed poświęceniem cmentarza wystawiono tam również tzw. katakumby.
W 1812 roku miało miejsce pierwsze poszerzenie terenu cmentarza. Grunty przekazane zostały przez osobę z rodziny Korwin-Szymanowskich. Kolejne poszerzenie cmentarza miało miejsce w 1820 o grunty sprzedane przez Jakuba Łaszczyńskiego zajmujące obecne kwatery 27 i 34 oraz klin od nr 27 wprost do numeru 177 wprost[8]. Kolejne poszerzenie cmentarza miało miejsce w 1830 roku. Zakupiono kolejne grunty od rodziny Łaszczyńskich (kwatery nr 28 Wprost 30 Wprost 32 Wprost i I-IV). W 1837 roku cmentarz został powiększony o kolejne 13 hektarów wzdłuż obecnej ulicy Tatarskiej i od ulicy Powązkowskiej do ulicy Ostroroga[9]. Na zakupionych terenach znajdują się obecnie kwatery 47/48 do 63, od 71 do 104, od 83 do 104, od 83 do 123, od 105-112, od 113 do 115. W 1841 rozszerzono cmentarz o parcele majątku Ciszewskich, znajdowały się na nich kwatery 162-176. Po kolejnej rozbudowie z 1844 roku cmentarz poszerzył się o kwatery od H do M, 43,44, 177-Q. Rok później na skutek regulacji drogi przez wojsko, cmentarz został poszerzony o tereny kwater 64-68 oraz N-U[10]. W latach 1851–1852 cmentarz powiększył się o tereny kupione od Józefy Graffowej i Marianny Ścisłowskiej. Kolejne poszerzenia cmentarza z lat 1864, 1865 i z 1871 roku zostały przeprowadzone przez Radę Administracyjną Królestwa Polskiego na zasadzie wywłaszczenia[10]. W późniejszych latach na skutek kolejnych korekt ulic cmentarz osiągnął obecną powierzchnię 43 hektarów.
Po zniwelowaniu w 1875 wału Lubomirskiego i przeprowadzeniu w jego miejscu ulicy Okopowej w 1887 nekropolia została włączona w granice administracyjne Warszawy[11].
We wrześniu 1939 roku uszkodzone zostało 29 kwater. Niewyremontowane groby zostały przez zarząd cmentarza rozebrane. W 1942 roku na skutek nalotów radzieckich zostało uszkodzonych kilka kwater od strony ulicy Okopowej[12]. Podczas okupacji niemieckiej znajdowały się tu podziemne arsenały broni. Podczas powstania warszawskiego Niemcy wprowadzili na jego teren czołgi[13].
Do 1970 trwała odbudowa katakumb, na skutek braku dokumentacji i zniszczeń wojennych nie wszystkie udało się odrestaurować i przywrócić na właściwe miejsce[13]. W budynku katakumb zorganizowano również mauzoleum, gdzie złożono prochy zamordowanych w obozach koncentracyjnych.
W 1974 z inicjatywy Jerzego Waldorffa powstał Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, któremu po jego śmierci (1999) nadano jego imię[14]. Aby zapewnić środki finansowe na remonty kaplic, nagrobków i rzeźb znajdujących się na cmentarzu Waldorff zainicjował coroczną kwestę na ten cel prowadzoną przez dziennikarzy, aktorów, artystów i innych ludzi kultury[14].
W 2012 zawalił się ceglany mur oddzielający Stare Powązki od cmentarza żydowskiego; zniszczeniu uległo około 70 nagrobków.
W lipcu 2014 cmentarz, razem z pięcioma innymi nekropoliami tworzącymi zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach, został uznany za pomnik historii[15].
W 2019 na cmentarzu znajdowało się ok. 70 tys. nagrobków[16].
Pochowani
edytujWśród pochowanego ok. 1 miliona osób[2] znajduje się wielu znanych i zasłużonych ludzi, w tym żołnierze powstań narodowych od insurekcji kościuszkowskiej do powstania warszawskiego, działacze niepodległościowi, wybitni pisarze, poeci, uczeni, artyści, myśliciele, lekarze, prawnicy, politycy, sportowcy, duchowni. Część z nich spoczęła w założonej w 1925 Alei Zasłużonych[17].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 113. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b Stare Powązki – wszystkie groby policzone i opisane. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 28 października 2019. [dostęp 2019-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-29)].
- ↑ Tadeusz Maria Rudkowski: Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich − Wydawnictwo, 2006, s. 13. ISBN 978-83-04-04741-9.
- ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski: Spacerownik po warszawskich cmentarzach. Warszawa: Agora, 2009, s. 33. ISBN 978-83-7552-713-1.
- ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 254. ISBN 978-83-928349-8-4.
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002, s. 18. ISBN 83-911590-1-9.
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002. ISBN 83-911590-1-9.
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002, s. 19. ISBN 83-911590-1-9.
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002, s. 20. ISBN 83-911590-1-9.
- ↑ a b Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002, s. 21. ISBN 83-911590-1-9.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 181, 183.
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002, s. 23. ISBN 83-911590-1-9.
- ↑ a b Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002, s. 24. ISBN 83-911590-1-9.
- ↑ a b 50 lat Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa. „Stolica”, s. 70−71, marzec−kwiecień 2024.
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 2014 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach” (Dz.U. z 2014 r. poz. 956)
- ↑ Stare Powązki – wszystkie groby policzone i opisane. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 31 października 2019. [dostęp 2023-01-10].
- ↑ Karol Mórawski: Cmentarze warszawskie. Warszawa: Wydawnictwo Nowy Świat, 2012, s. 74. ISBN 978-83-7386-457-3.
Bibliografia
edytuj- Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, 2002. ISBN 83-911590-1-9.
- Stanisław Szenic Cmentarz Powązkowski (3 tomy: 1790–1850, 1851–1890, 1891–1918)
- Tadeusz Maria Rudkowski, Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 2006. ISBN 83-04-04741-1