Cmentarz żydowski w Radomiu

Cmentarz żydowski w Radomiu
	nr rej. 400/A/89 z 3 kwietnia 1989 r.
	; Ohel na cmentarzu żydowskim w Radomiu
Państwo	Polska
Miejscowość	Radom
Adres	ul. Towarowa
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	judaizm
Stan cmentarza	nieczynny
Liczba grobów	ok. 400
Data otwarcia	1831, zaś oficjalnie 19 listopada 1837
Data ostatniego pochówku	1951
	Położenie na mapie Radomia Cmentarz żydowski w Radomiu
	Położenie na mapie Polski Cmentarz żydowski w Radomiu
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Cmentarz żydowski w Radomiu
	51°24′35″N 21°11′57″E/51,409722 21,199167
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cmentarz żydowski w Radomiu – położony przy ulicy Towarowej koło Ronda Kozienickiego, utworzony w 1831 jako cmentarz epidemiczny dla ludności żydowskiej, przekształcony z czasem w grzebalny, ogrodzony murem z bramą wjazdową, domem przedpogrzebowym^[3], zniszczony w czasie II wojny światowej.

Historia

Radom, jako miasto posiadające przywilej zabraniający Żydom osiedlania się w nim, przez lata nie posiadał kirkutu. Żydzi wbrew zakazowi osiedlający się w mieście grzebali swych zmarłych na cmentarzach w Przytyku i Kozienicach. Dopiero epidemia cholery, która wybuchła w mieście na początku lat trzydziestych XIX wieku skłoniła władze do zezwolenia na założenie cmentarza epidemicznego. Przez kilka lat miejscowi Żydzi pertraktowali z władzami, aby uzyskać zgodę na przekształcenie cmentarza w grzebalny. Ostatecznie uzyskali stosowne zezwolenie 19 listopada 1837.

Na początku XX wieku zreorganizowano cmentarz. W okresie pomiędzy 1901 a 1902 cmentarz został ogrodzony i podzielony na kwatery. Dokupiono też nowe grunty i wzniesiono ohel^[4].

Został zniszczony przez Niemców podczas II wojny światowej. Wykorzystywali oni zagrabione z cmentarza nagrobki do brukowania dróg i pasów startowych lotnisk, a także do prac melioracyjnych. Bezpośrednio po wojnie, w 1948, macewy zostały odnalezione na brzegach Potoku Północnego, na pasie startowym lotniska Sadków i na ulicy Młynarskiej. W 1986 znaleziono kolejne na terenie Szkół Mechanizacji Rolnictwa w dzielnicy Wacyn. Inne macewy odnaleziono w 1992 na ul. Kościuszki i w 2008 przy ul. Mireckiego i ul. 1905 roku.

Po likwidacji radomskiego getta i eksterminacji żydowskiej ludności miasta z oczywistych względów ustały pochówki na cmentarzu. Przenoszono nań jedynie ekshumowane z różnych miejsc pochówku zwłoki żydowskich ofiar zbrodni niemieckich. W 1948 przeniesiono ciała 24 Żydów zamordowanych w obozie w Siczkach, w 1949 ciała 37 Żydów z obozu w Pionkach i nieznaną liczbę pochowanych w innych miejscach. Ostatni pochówek odbył się w 1951.

Z upływem czasu cmentarz niszczał. W 1988 Wojewódzki Konserwator Zabytków zainicjował prace renowacyjne. W roku następnym powstał Komitet Odbudowy Cmentarza Żydowskiego. 3 kwietnia 1989 został wpisany do rejestru zabytków. W 1998 wzniesiono ohel według projektu Tadeusza Derlatki. W jego wnętrzu znajdują się tablice upamiętniające zgładzone społeczności żydowskie ziemi radomskiej. Cmentarz został odnowiony w końcu XX wieku z ohelem, tablicą pamiątkową i lapidarium. Obecnie miejsce pamięci, często odwiedzane przez Żydów z całego świata.

8 listopada 2010 uroczyście odsłonięto pomnik-lapidarium, w który wmurowano odnalezione na terenie miasta macewy. W uroczystości brali udział m.in. prezydent miasta Andrzej Kosztowniak i naczelny rabin Polski Michael Schudrich^[5].

Obecnie na cmentarzu znajduje się ponad 400 nagrobków w różnym stanie zachowania. Na niektórych, odkrytych i odzyskanych niedawno, zachowały się jeszcze dekoracje malarskie. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1851, zaś najnowszy z 1938.

Pochowani na cmentarzu

Pomnik Żydów poległych w walkach o niepodległość Polski

Rufin Beckerman – przemysłowiec, działacz społeczny
Birenbaumowie
Erlichowie
Goldbergerowie
Zylbergowie
Powstańcy styczniowi
Rewolucjoniści 1905
Polegli w wojnie z bolszewikami

Przypisy

↑ Taką liczbę zachowanych nagrobków podaje Encyklopedia Radomia
↑ „Nekropolie”, s. 170
↑ Położenie domu przedpogrzebowego widoczne na mapie WIG
↑ O ohelu wspomina Encyklopedia Radomia, nie mówiąc przy tym, nad czyim grobem miałby być wzniesiony. Być może chodzi o dom przedpogrzebowy?
↑ Artykuł poświęcony uroczystości

Bibliografia

Sebastian Piątkowski: Radom : zarys dziejów miasta. Radom: Społeczny Komitet Ratowania Zabytków Radomia, 2000. ISBN 83-914912-0-X.
Publikacja zbiorowa pod redakcją Marcina Olifiorowicza Nekropolie Radomia. Fotografie Wojciech Stan Społeczny Komitet Ochrony Zabytkowego Cmentarza Rzymskokatolickiego przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu oraz Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2008 ISBN 978-83-7204-728-1
Mapa WIG Radom Pas 43 Słup 32 Warszawa 1937
Jerzy Sekulski, Encyklopedia Radomia, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2009 ISBN 978-83-7204-802-8 s. 40

Linki zewnętrzne

Cmentarz żydowski w Radomiu na portalu Wirtualny Sztetl
Cmentarz żydowski w Radomiu (www.kirkuty.xip.pl)
Cmentarz żydowski w Radomiu (www.jewishgen.org). jewishgen.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-08)].
Wszystkie radomskie inskrypcje na portalu Wirtualny Cmentarz

[1] Taką liczbę zachowanych nagrobków podaje Encyklopedia Radomia

[2] „Nekropolie”, s. 170

[3] Położenie domu przedpogrzebowego widoczne na mapie WIG

[4] O ohelu wspomina Encyklopedia Radomia, nie mówiąc przy tym, nad czyim grobem miałby być wzniesiony. Być może chodzi o dom przedpogrzebowy?

[5] Artykuł poświęcony uroczystości

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]