Clerget 9B
Clerget 9B – gwiazdowy, rotacyjny, chłodzony powietrzem tłokowy silnik lotniczy, skonstruowany w 1915 roku przez Pierre’a Clergeta. Jego podstawowa wersja rozwijała moc 96 kW (130 KM) przy 1250 obr./min, a pojemność skokowa wynosiła 16,3 dm³. Produkowany był podczas I wojny światowej głównie przez francuskie zakłady Clerget-Blin i (na licencji) przez brytyjskie fabryki Gwynnes Limited i Ruston, Proctor and Company. Łącznie powstało około 4250 sztuk tych jednostek napędowych w dwóch wersjach: 9B i 9Bf. Stosowany był m.in. w samolotach myśliwskich Nieuport 17, Sopwith Camel czy Sopwith Triplane, samolotach rozpoznawczych Nieuport 12 i Sopwith 1½ Strutter, wodnosamolotach Sopwith Baby i FBA Typ C oraz wiatrakowcach Cierva C.6 i Cierva C.8.
 Clerget 9B w zbiorach Fleet Air Arm Museum w Ilchester | |
| Dane podstawowe | |
| Typ | |
|---|---|
| Kraj pochodzenia | |
| Producent | |
| Pierwsze testy |
1915 |
| Zastosowanie | |
| Liczba egzemplarzy |
ok. 4250 egz. |
| Cena jednostkowa |
£ 907 (1915 r.) |
| Rozwinięto z modelu | |
| Rozwinięto w model | |
| Warianty |
Clerget 9Bf |
| Dane techniczne | |
| Średnica |
102 cm |
| Długość |
110 cm |
| Liczba cylindrów |
9 |
| Średnica cylindra |
120 mm |
| Skok tłoka |
160-172 mm |
| Objętość skokowa |
16,29-17,48 dm³ |
| Liczba suwów |
4 |
| Masa |
173 kg |
| Komponenty | |
| Układ paliwowy | |
| Paliwo | |
| Układ chłodzenia |
powietrzem |
| Osiągi | |
| Moc | |
| Jednostkowe zużycie paliwa |
0,34-0,42 l/KM/h |
Historia rozwoju
edytujSilnik Clerget 9B był rozwinięciem poprzedniej konstrukcji Pierre’a Clergeta – modelu Clerget 9Z, zbudowanego w 1913 roku[1][2][a]. Powstał w końcu 1915 roku i dysponował wówczas mocą 96 kW (130 KM)[1][3][b] Ulepszona wersja 9Bf miała wydłużony skok tłoka, powiększoną pojemność skokową i stopień sprężania, co zaowocowało wzrostem mocy maksymalnej jednostki do 103 kW (140 KM)[4].
Wysoki poziom techniczny i niezawodność silnika Clerget 9B sprawiły, że licencję na jego produkcję wykupiła Wielka Brytania, a udoskonalenie tej konstrukcji przez Waltera Bentleya doprowadziło do powstania silnika Bentley BR.1[5]. Ogółem w macierzystych zakładach Clerget-Blin oraz brytyjskich fabrykach Gwynnes Limited i Ruston, Proctor and Company wyprodukowano około 4250 egzemplarzy wersji 9B i 9Bf, z czego 1300 sztuk stanowił silnik 9B[4][6]. Cena silnika Clerget 9B wynosiła w Wielkiej Brytanii w 1915 roku 907 £[4][7].
Wersje
edytujOpis techniczny
edytuj
Clerget 9B jest dziewięciocylindrowym, gwiazdowym, rotacyjnym, chłodzonym powietrzem czterosuwowym tłokowym silnikiem lotniczym[9][10]. Pojemność skokowa wynosi 16,29 dm³ w wersji 9B i 17,48 dm³ w wersji 9Bf, średnica cylindra 120 mm, a skok tłoka – 160 mm w wersji 9B i 172 mm w wersji 9Bf[6][8]. Długość silnika wynosi 110 cm, średnica 102 cm; suchy waży 173 kg[6][8].
Każdy z dziewięciu stalowych cylindrów ma po dwa niezależne prętowe popychacze, poruszające dwoma znajdującymi się w głowicy zaworami – ssącym i wydechowym[5][11]. Sterowanie rozrządem odbywa się za pomocą odrębnych krzywek na wale krzywkowym[11]. Tłoki zostały wykonane ze stopu aluminium, co zmniejszyło masę silnika i zużycie układu korbowego[11]. Układ zasilania składa się z prostego gaźnika, umieszczonego w części stałej silnika, na przewodzie dostarczającym paliwo do skrzyni korbowej (karteru) oraz przepustnicy zamontowanej w kokpicie[11]. Paliwo i olej dostarczane są do karteru poprzez wydrążony, nieruchomy wał silnika, a układ smarowania jest typu otwartego[12].
Układ zapłonowy tworzą dwa iskrowniki umieszczone na nieruchomej części karteru, a w każdym cylindrze znajdują się dwie świece zapłonowe[5]. Stopień sprężania był zmienny w zależności od modelu i wynosi 4:1 dla wersji 9B i 5,3:1 dla 9Bf[8][c]. Moc maksymalna osiągana przez jednostkę napędową także jest różna dla poszczególnych wersji i wynosi 96 kW (130 KM) przy 1250 obr./min (9B) i 103 kW (140 KM) przy 1250 obr./min (9Bf)[4][8].
Paliwem jest mieszanka benzyny lotniczej z olejem roślinnym, najczęściej rycynowym (stężenie procentowe oleju w mieszance wynosi 15-35%)[12]. Jednostkowe zużycie paliwa kształtuje się na poziomie 0,42 litra na 1 KM w ciągu godziny dla wersji 9B i 0,34 litra na 1 KM w ciągu godziny dla 9Bf, a zużycie oleju – 0,05 litra na 1 KM w ciągu godziny dla wersji 9B i 0,06 litra na 1 KM w ciągu godziny dla 9Bf[8].
Zaletą konstrukcji silnika jest łatwy dostęp do wszystkich kluczowych części od przodu, bez konieczności wymontowywania jednostki napędowej z samolotu, co skracało czas wykonywania przeglądu do 30 minut[13]. Clerget 9B może pracować ze śmigłem ciągnącym lub pchającym, dzięki zastosowaniu podwójnych tocznych łożysk kulkowych w połączeniu części ruchomej silnika ze stałą, zintegrowaną z samolotem[11]. Kierunek rotacji jednostki napędowej jest odwrotny do ruchu wskazówek zegara, a pomiędzy kolejnymi suwami silnik obraca się o kąt 80°[11].
Zastosowanie
edytuj
Silniki Clerget 9B używane były powszechnie w wielu brytyjskich i francuskich samolotach okresu I wojny światowej[4]. Stosowano go w następujących płatowcach:
- samoloty myśliwskie – Armstrong Whitworth F.K.10[6], Avro 531[6], Bristol M.1B[6], Nieuport 17[14], Nieuport Triplane[6], Sopwith Camel[15], Sopwith Scooter[6], Sopwith Triplane[16];
- samoloty rozpoznawcze i wielozadaniowe – Avro 504[17], Nieuport 12[18], Sopwith 1½ Strutter[19];
- wiatrakowce – Cierva C.6[6], Cierva C.8[6];
- wodnosamoloty – Fairey Hamble Baby[6], FBA Typ C[20], Sopwith Baby[21].
Mocniejszą wersję Clerget 9Bf stosowano jedynie w myśliwcach Sopwith Camel[6].
Zastosowanie w lotnictwie polskim
edytujSilniki Clerget 9B nie były nominalnie używane w polskim lotnictwie, z wyjątkiem jednego z zakupionych we Francji samolotów szkolnych Morane-Saulnier MS-30E1 (o nr 2073), który miał na wyposażeniu jednostkę napędową tego typu[22]. Jeden egzemplarz silnika Clerget 9B znajduje się w ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie[10].
Uwagi
edytuj- ↑ Ługowski 2011 ↓, s. 21 podaje, że silnik ten powstał w latach 1911-1912.
- ↑ Ługowski 2011 ↓, s. 21 podaje, że silnik ten powstał w roku 1913.
- ↑ Lumsden 2003 ↓, s. 133 podaje, że stopień sprężania silnika Clerget 9B wynosił 4,56:1, a modelu 9Bf – 5,14:1 dla silników produkcji Gwynnes Limited i 5,29:1 dla silników z zakładów Ruston, Proctor and Company.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Hoffmann 2012 ↓, s. 12.
- ↑ Gunston 2006 ↓, s. 46.
- ↑ Gunston 2006 ↓, s. 46-47.
- ↑ a b c d e f Ługowski 2011 ↓, s. 21.
- ↑ a b c Hoffmann 2012 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Lumsden 2003 ↓, s. 133.
- ↑ Gunston 2006 ↓, s. 47.
- ↑ a b c d e f Grey 1990 ↓, s. 279.
- ↑ Ługowski 2011 ↓, s. 19-20.
- ↑ a b Clerget 9B ↓.
- ↑ a b c d e f Ługowski 2011 ↓, s. 22.
- ↑ a b Ługowski 2011 ↓, s. 19.
- ↑ Grey 1990 ↓, s. 278.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 85.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 108.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 111.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 35.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 83.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 107.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 49.
- ↑ Munson 1969 ↓, s. 110.
- ↑ Morgała 1997 ↓, s. 320.
Linki zewnętrzne
edytuj- Budowa silnika Clerget 9B w serwisie YouTube, animacja komputerowa
- Działanie silnika Clerget 9B w serwisie YouTube, animacja komputerowa
- Uruchomienie historycznego silnika Clerget 9B w serwisie YouTube
Bibliografia
edytuj- Clerget 9B. muzeumlotnictwa.pl. [dostęp 2019-01-05]. (pol.).
- C.G. Grey (red.): Jane’s Fighting Aircraft of World War I. London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-347-0. (ang.).
- Bill Gunston: World Encyclopedia of Aero Engines. UK: Sutton Publishing Limited, 2006. ISBN 0-7509-4479-X. (ang.).
- Jan Hoffmann: Serca samolotów. Silniki z kolekcji Muzeum Lotnictwa Polskiego. Kraków: Muzeum Lotnictwa Polskiego, 2012.
- Alec Lumsden: British Piston Engines and their Aircraft. Wiltshire: Airlife Publishing, 2003. ISBN 978-1-85310-294-3. (ang.).
- Maciej Ługowski. Silnik rotacyjny Clerget 9B – lotniczy napęd I wojny światowej. „Aero”. Nr 5 (32), 2011. Kagero. ISSN 1896-3951.
- Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924. Warszawa: Lampart, 1997. ISBN 83-86776-34-X.
- Kenneth Munson: Aircraft of World War I. London: Ian Allan, 1969. ISBN 978-0385034715. (ang.).