Cisownik (województwo świętokrzyskie)
Cisownik – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Smyków[6][4].
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
80[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
26-212[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TKN |
| SIMC |
0269937[4] |
Położenie na mapie gminy Smyków  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu koneckiego  | |
 51°05′24″N 20°26′32″E/51,090000 20,442222[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Matki Bożej Częstochowskiej w Miedzierzy[7].
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0269943 | Komorniki | część wsi |
Historia
edytujWieś założona na surowym korzeniu (de nova radice). Nazwa związana z miejscową florą – zagajnik cisowy. Pierwsze zapiski dotyczące Cisownika sięgają 1564 r. Była to wieś królewska. W 1629 r. Krzysztof Przerębski, syn zmarłego Stanisława z Przeręba Przerębskiego, fundator kościoła w Miedzierzy, starosta opoczyński i radoszycki oderwał od parafii Radoszyce do nowej parafii w Miedzierzy wsie królewskie: Kazanów, Smyków, Zaborowice, Kamienną Wolę, Królewiec, Adamów, Przyłogi i Cisownik, w zamian za dziesięcinę od tamtych wiosek (30 zł rocznie).
W 1784 r. wieś administracyjnie należące do powiatu chęcińskiego w województwie sandomierskim była własnością rodu Małachowskich, bowiem w regestrze diecezjów jako właściciel widnieje Małachowski, podkanclerz koronny.
Historia Cisownika związana jest nie tylko z parafią Miedzierza, ale również z okolicznymi osadami, zwłaszcza że na tych terenach znajdowały się kopalnie rud żelaza. W okolicznych lasach do dziś znajdują się głębokie szyby, które przypominają o przemysłowym charakterze tych terenów. W dokumentach z dnia 1 czerwca 1854 r. (Tabela powinności włościan) możemy wyczytać, że w Cisowniku (powiecie koneckim) w tymże roku było 11 kolonistów i 14 komorników. Koloniści zamieszkiwali w głównej części wsi (wieś zbudowana na wzór ulicówki) i byli nazywani „Gospodarze”, natomiast komornicy zamieszkiwali przysiółek do dziś zwany „Kumorniki”. Wówczas Cisownik znajdował się w ekonomii Radoszyce, powiecie opoczyńskim, guberni radomskiej.
Po I wojnie światowej w Cisowniku była szkoła, która istniała tylko kilka miesięcy. Po jej zamknięciu dzieci uczęszczały do szkoły w Przyłogach (3 km od Cisownika). Położenie geograficzne wsi Cisownik (wśród lasów) miało duży wpływ na losy jej mieszkańców, szczególnie podczas niemieckiej okupacji. W okolicznych lasach znajdowali schronienie partyzanci. W 1939 roku (najprawdopodobniej na początku listopada) w Cisowniku zatrzymał się oddział majora Henryka Dobrzańskiego (pseudonim „Hubal”) – 22 ułanów i kobieta Marianna Cel „Tereska”. Jednak już tego samego dnia Niemcy wiedzieli o stacjonujących żołnierzach i ci musieli uciekać do lasu. Ta sytuacja rozwścieczyła Niemców i już na drugi dzień wrócili do Cisownika, zebrali wszystkich mieszkańców na jednym placu, a naprzeciw postawili karabiny maszynowe. Wszyscy myśleli że to już koniec, ale dobra znajomość języka niemieckiego przez dwoje mieszkańców pomogła uratować wieś i ludzi. Tych dwoje zaprzeczało z uporem jakoby mieszkańcy Cisownika pomagali partyzantom. Niemcy uwierzyli i odjechali ze wsi.
W drugim roku wojny dnia 7 kwietnia 1940 r. zostały spalone wsie Adamów i Królewiec, a 104 mężczyzn bestialsko zamordowanych. Niemcy wiele razy w czasie wojny przyjeżdżali do Cisownika. Zabierali ludziom żywność (tzw. kontyngent), konfiskowali domowe młyny (żarna) albo je niszczyli. W okolicach Cisownika i w samej wsi stacjonowały 2 dywizje partyzantów zgrupowania sandomiersko-krakowskiego – około 15 tys. żołnierzy. Jak pisze w swoim pamiętniku jeden z najstarszych mieszkańców Cisownika: W każdym domu było po 15 do 20 żołnierzy (...) szli aby wesprzeć powstańców warszawskich.
Mimo trudnych chwil mieszkańcy Cisownika przeżyli czas wojny bez większych strat w ludziach. Wielu było wywiezionych do Niemiec na przymusowe roboty, po wojnie wrócili do swojej wsi. W latach 50. wiele rodzin wyjechało z Cisownika na ziemie odzyskane „za chlebem”. Koniec lat 60. i 70. to emigracja szczególnie młodych cisowiaków na Śląsk za pracą.
Obecnie Cisownik to jedna z najmniejszych wsi w gminie Smyków, mieszka tu ok. 80 mieszkańców, połowa z nich to ludzie starsi.
Od pięciu lat w ostatnią sobotę lipca odbywa się tu zjazd cisowiaków i ich przyjaciół – to święto pod hasłem „DO CISOWNIKA WRÓĆ”. Można zobaczyć wtedy jak wyglądał Cisownik kilkadziesiąt lat temu, posłuchać dawnych pieśni i przyśpiewek, a także skosztować potraw przygotowanych przez cisowskie gospodynie według przepisów naszych babć.
Tradycją jest pieczenie chleba na zakwasie, gotowanie prazoków i zalewajki. Choć wieś nie jest duża ma swoją kronikę, gdzie wszystko jest udokumentowane, ma też własny hymn pt. „Do Cisownika wróć”. Każdego roku w kwietniu Cisownik odwiedzają „Ułani z Lublina”, którzy jadą szlakiem walk majora „Hubala” aż do Anielina, a w Cisowniku zatrzymują się na nocleg.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17965
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 6 [dostęp 2022-04-06]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 166 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Jednostki organizacyjne gminy Smyków. Urząd Gminy Smyków. [dostęp 2015-04-11].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
Bibliografia
edytuj- Czaykowski Franciszek- Regestr Diecezjów Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784. Warszawa 2006.,s.222.
- Wiśniewski Jan, Dekanat konecki, Radom 1913 r., s. 151–154
- F.Sulimierski, B.Chlebowski, W.Wawelski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom I, Warszawa 1880
- E.Kosik, We włościańskim Mniowie – monografia historyczno-gospodarcza gminy Mniów.
- Rejestr szczegółowy podziałowo-klasyfikacyjny wsi Cisownik, syg.9236 Archiwum Państwowe w Radomiu.
- Tabela powinności włościan wsi urządzonej i oczynszowanej, syg.1086 Arch. Państ. w Radomiu.
- Wspomnienia od najmłodszych lat mojego życia, pamietnik Z.Sosnowskiego mieszkańca Cisownika. Obejmuje lata 1922–1996, w posiadaniu autora.
- Tradycja i kultura w Cisowniku praca mgr. E. Sosnowska.
- Wywiady i rozmowy z najstarszymi mieszkańcami wsi Cisownik.
- Kronika kościoła w Miedzierzy, prowadzona przez księży tej parafii od 1925 do 1975 r. Kronika znajduje się w kancelarii parafii.
- Kronika wsi Cisownik. Dostępna u sołtysa wsi.
- Strona o cisowiakach i cisowniku: Wieś Cisownik. Tradycja i kultura