Chorwaci wschodni
Chorwaci wschodni (ukr. Білі хорвати, „Biali chorwaci”) – plemię wschodniosłowiańskie wymienione czterokrotnie w kronice Nestora.
Dane historyczne o Chorwatach wschodnich
edytujZa rządów Olega Mądrego Chorwaci podporządkowali się Rusi Kijowskiej. Włodzimierz I Wielki toczył z nimi wojnę w roku 992. Rezultat tej wojny jest nieznany.
Na północ od Wielkich Moraw lokuje ziemie Chorwatów (horithi) Alfred Wielki[1] (rok 890).
W Powieści minionych lat Nestor wymienia też Chorwatów (tylko raz nazywając ich „Białymi” jako protoplastów Lachów). W 907 roku mieli oni uczestniczyć (jako sojusznicy) w wyprawie Olega Mądrego na Bizancjum. Można też znaleźć wzmiankę, że książę kijowski Włodzimierz w 992 roku wyprawił się na Chorwatów[2].
Według Nestora z Kijowa Biali Chorwaci byli protoplastami Lędzian. Nestor opisuje w swojej Powieści minionych lat z 1113 roku w części drugiej „O narodach słowiańskich”, jak to we wczesnym średniowieczu Biali Chorwaci, Serbowie i Chorutanie[3] (zapewne chodzi tu o część tych plemion, a nie całość) w wyniku najazdu Włochów[a] przenieśli się ze swoich naddunajskich terenów i osiedli nad Wisłą przezwawszy się Lachami[4][5], a ci następnie przezwali się Polanami, Lucicami, Mazowszanami, Pomorzanami.
Kosmas z Pragi między rokiem 1110 a 1125, w Chronica Boëmorum tak opisuje obszar diecezji praskiej: „Granice zaś jej ku zachodowi są następujące: Tuhośt, który ciągnie się do połowy rzeki Chamb, Siedliczanie, Łączaniei, Deczanie, Litomierzyce, Lemuzi, aż do środka lasu, którym są Czechy ograniczone. Następnie na północ te są granice: Pszowianie, Chorwaci i Chorwaci śląscy, Ślęzanie, Trzebowianie, Bobrzanie, Dziadoszanie, aż do środka lasu, którym otoczone są granice Milczan. Stąd na wschód te rzeki ma za granice: Bug i Styr z grodem Krakowem i prowincją, której nazwa jest Wag, z wszystkimi krainami należącymi do wspomnianego grodu Kraków. Stąd rozszerzona dołączonym pograniczem węgierskim ciągnie się aż do gór, których nazwa jest Tatry. Następnie w tej części, która zwraca się na południe, po przyłączeniu krainy morawskiej diecezja ta ciągnie się aż do rzeki, której nazwa jest Wag, i do środka lasu, którego nazwa jest Mure, i do takiej że nazwy góry, którymi odgraniczona jest Bawaria.”[6]
Wincenty Kadłubek, w Kronice Polskiej (ks. II, rozdz. 12), opisuje czyny Bolesława Chrobrego, który podbił pod swe panowanie Selencję[7], Pomorze, Prusy, Ruś, Morawy, Czechy i pozostawił swym następcom jako [kraje] lenne. Miasto Pragę ustanowił drugą stolicą swego królestwa[8]. Poddał pod swe panowanie Hunnów, czyli Węgrów, Chorwatów i Mardów[9] szczep potężny[10]
Lokalizacja plemienia Chorwatów na terenie Słowiańszczyzny wschodniej
edytujHistoriografia zwykle lokalizuje Chorwatów ruskich nad górnym Dniestrem na północ od siedzib Uliczów (Kowalenko 1962). Ten pogląd pojawia się w wielu podręcznikach i opracowaniach popularnych.
Odmienną lokalizację zaproponował polski badacz Janusz Kotlarczyk (1971; 1970), który odniósł Chorwatów do rozległego osadnictwa słowiańskiego nad Donem. Hipoteza ta jest akceptowana przez niektórych badaczy (np. Witczak 2003: 157).
Niektórzy badacze (np. Lewicki 1948) próbowali lokalizować tych Chorwatów w górnym biegu Wisły.
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Włochami nazywano Franków, którzy naciskali na nizinę naddunajską, być może mowa tu o inwazji Franków na Chorwację Posawską za czasów Ljudevita w latach 819–822
Przypisy
edytuj- ↑ Po 890 została przełożona przez niego lub z jego inicjatywy z łaciny na jęz. anglosaski historia świata spisana przez Pawła Orozjusza ok. 416. Zawartą tam geografię świata antycznego Alfred Wielki uzupełnił samodzielnym opisem Germanii i Słowiańszczyzny, wymieniającym m.in. plemiona pomiędzy Renem a Wisłą w oparciu o relacje wielmoży norweskiego Ohthere oraz Anglosasa Wulfstana (tekst ang.)
- ↑ Mapa naszej części Europy na podstawie tekstu Nestora (język ukraiński)
- ↑ Wilhelm Bogusławski w swym dziele, za Jernejem Kopitarem, Chorutan/ów utożsamia ze Słoweńcami, którzy „[w]r. 906\ szerzyli swe posady aż do Dunaju”, a według Franza Miklosicha „w starożytności Słoweńcy po obu brzegach Dunaju mieszkali” Wilhelm Bogusławski, Dzieje Słowiańszczyzny północno-zachodniej do połowy XIII w. T. 3, Poznań 1892, s. 190 (na podstawie mikrofilmu Uniwersytetu w Toronto, niepoprawione, liczne ale drobne błędy literowe, powstałe w wyniku skanowania pracy)
- ↑ Nestor nie zaliczał Lachów do ogólnej nazwy „Słowian” przez którą rozumiał (zgodnie z dzisiejszą terminologią) „Słowian wschodnich”. Dla niego Lachowie (Lędzianie) byli to Słowianie polscy (jako odrębna grupa), podobnie traktował słowian naddunajskich i Słowian morawsko-czeskich, których nie zaliczał do „Słowian”. Henryk Paszkiewicz Początki Rusi, Kraków 1996, s. 60–86, 400-416
- ↑ Kwestią dyskusyjną jest pierwotne miejsce zasiedlania przez Lachów w ówczesnych granicach Polski. Według Nestora „sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie”, co w przełożeniu na język polski brzmi: „Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lutyczami, inni Mazowszanami, inni - Pomorzanami”. Powieść minionych lat tłumaczenie profesora Franciszka Sielickiego z 1968 r., s. 212. W związku z powyższym jasno wynika, że zarówno rejon Warty (Polanie), dolnej Odry (Lutycy), jak i środkowej Wisły (Mazowszanie i dolnej Wisły (Pomorzanie) dopiero w okresie późniejszym zostały objęte nazwą „Lachy”. Najprawdopodobniejszy rejon pierwotnego osiedlenia Lachów to albo centralna Polska: ziemia sieradzka i łęczycka, lub okolice takich miast jak: Sandomierz, Lublin, Przemyśl. Henryk Paszkiewicz, Początki Rusi, Kraków 1996, s. 403-404
- ↑ Kosmasa Kronika Czechów, Przetłumaczyła i komentarze opracowała Maria Wojciechowska, Warszawa 1968, s. 79
- ↑ za Gallem Anonimem, w niektórych rękopisach Slezja
- ↑ w 1003 r., za Gallem Anonimem
- ↑ Hunnos seu Hungaros, Cravacios et Mardos gentem validam suo mancipavit imperio Joachim Lelewel utożsamia ich z Pieczyngami, zadając jednak pytanie: Czy nie Alemura nad Odrą?: Joachim Lelewel, Polska wieków średnich, t. II, Poznań 1856 s. 130. W tłumaczeniu Lelewela Cravacios to Kroacjowie (Krakowianie)
- ↑ Mistrz Wincenty Kadłubek, Kronika polska, Wrocław 2003, ISBN 83-04-04613-X, s.55
Bibliografia
edytuj- Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Nestor, Ossolineum 2005, ISBN 83-04-04750-0
- Janusz Kotlarczyk, Siedziby Chorwatów wschodnich, „Acta Archaeologica Carpathica” 12, 1971, s. 161–188.
- Janusz Kotlarczyk, O właściwą likalizację siedzib Bużan, Dulebów, Wołynian i Chorwatów, „Sprawozdania PAN Kraków” R. 13, nr 1, 1970, s. 14–15.
- Władysław Kowalenko, Chorwaci ruscy, w: Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, red. Władysław Kowalenko, Gerard Labuda, Tadeusz Lehr-Spławiński, t. 1 (A-E), cz. 1 (C-E), Wrocław–Warszawa–Kraków 1962, s. 249–250 (bibl.).
- Tadeusz Lewicki, Państwo Wiślan-Chorwatów w opisie al-Masudiego, „Sprawozdania PAN Kraków” 1948, nr 1, s. 24–34.
- Krzysztof Tomasz Witczak, O dwóch plemionach prapolskich, zasiedlających Ziemię Przemyską i Chełmską – Lędzanach i Wierzbianach, „Acta Archaeologica Carpathica” 38, 2003, s. 157–172.