Chorgo
Chorgo[1], Chorog[2], (mong. Хорго) - drzemiący wulkan leżący w górach Changaj, w środkowej Mongolii, w ajmaku północnochangajskim, na zachód od Ułan Bator[3][4].
 Krater wulkanu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Pasmo | |
| Wysokość |
2240 m n.p.m. |
| Dane wulkanu | |
| Aktywność |
brak |
Położenie na mapie Mongolii  | |
 48°11′11″N 99°51′25″E/48,186389 99,856944
| |
Wulkan Chorgo wraz z 3 lub 5 innymi stożkami piroklastycznymi znajduje się na polu wulkanicznym długości ok. 4 km, określanym w literaturze anglojęzycznej jako Taryatu-Chulutu lub Tariat[5][6]. Pole to związane jest z mioceńsko - holoceńskim wulkanizmem ryftu bajkalskiego[7].
Chorgo ma postać stożka wulkanicznego o wysokości bezwzględnej 2240 m n.p.m.[8], a względnej 263 m (lub 120 m wg Chuvashovej i in. 2007) i nachyleniu stoków 45 stopni[9]. Średnica podstawy góry wynosi 1200 m[10], a na szczycie znajduje się krater, którego rozmiary podawane są w literaturze różnie: średnica 500 m, głębokość 100 m[11] lub odpowiednio 180 i 70 m[12]. Ściany krateru są prawie pionowe[13]. Stożek budują piroklastyki o składzie bazaltowego trachyandezytu, z bombami wulkanicznymi wielkości do 6m[14], a u jego podstawy znajdują się zastygnięte bazanitowe potoki lawowe[15] tworzące plateau lawowe na południe od góry[16]. Pierwotnie zajmowało ono 32,55 km², a objętość tworzących go wulkanitów szacuje się na 12 km³. W wyniku erozji obecnie jego grubość wynosi od 20 do 50 m, obejmuje on 30,4 km² i ma ponad 11,1 km³ objętości. Na powierzchni leżą piroklastyki, w tym bomby wulkaniczne wielkości do 1 m[17]. W składzie wulkanitów stwierdzono domieszkę materiału wytopionego z płaszcza[18]. Na stoku wulkanu opisano boczny krater i leżącą obok kopułę wulkaniczną[19]. Wiek wulkanizmu określono pośrednimi metodami na interwał 8780–7710 lat temu, czyli na holocen[20]. Badania naukowe wskazują, że powstanie wulkanu Chorgo związane było z obecnością strefy uskokowej, którą magma podnosiła się z głęboko (kilkadziesiąt km) leżącej komory magmowej[21]. Wulkan był aktywny krótko, a temperatura wylewającej się lawy wynosiła 1040-1090 st. C[22]. Z krateru wulkanu współcześnie wydobywają się ciepłe gazy[23][24].
Spływające potoki lawowe przegrodziły rzekę Suman gol, doprowadzając do spiętrzenia jej wód i ukształtowania się w ten sposób wielkiego jeziora, którego pozostałościami są istniejącego do dziś: jezioro zaporowe Terchijn Cagaan nuur[25] oraz znacznie mniejsze jezioro Chödöö nuur[26].
W obrębie lawy znajduje się ok. 10 pieczar, otwartych od góry, które powstały gdy gazy tworzące duże bąble w lawie wybrzuszyły ją i przebiły się na powierzchnię. Formy te nazywane są na Chorgo kamiennymi jurtami[27][28].
Rejon wulkanu Chorgo zalicza się do najbardziej atrakcyjnych pod względem walorów przyrodniczych i krajobrazowych obiektów w Mongolii i jest dość licznie odwiedzany przez turystów[29]. Wchodzi w skład parku narodowego Chorgo-Terchijn Cagaan nuur[30][31].
Wizerunek Chorgo znalazł się na wydanym w roku 2023 przez pocztę mongolską bloku znaczków z okazji 100-lecia ustanowienia ajmaku północnochangajskiego[32].
Przypisy
edytuj- ↑ Transliteracja zgodnie z zasadami podanymi w: Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 9. Azja Wschodnia, 2006
- ↑ Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 9. Azja Wschodnia, 2006
- ↑ Global Volcanism Program. Smithsonian Institution [1]
- ↑ Enkhbold i in. 2020, s. 21
- ↑ Global Volcanism Program. Smithsonian Institution [2]
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 373, 374
- ↑ Global Volcanism Program. Smithsonian Institution [3]
- ↑ Enkhbold i in. 2020, s. 21
- ↑ Enkhbold i in. 2020, s. 31
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 374
- ↑ Enkhbold i in. 2020, s. 31
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 374
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 374
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 374
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 376
- ↑ Enkhbold i in. 2020, s. 23, 27
- ↑ Enkhbold A., Khukhuudei U., Kusky T., et al., 2022: Morphodynamic development of the Terkhiin Tsagaan Lake Depression, Central Mongolia: Implications for the relationships of Faulting, Volcanic Activity, and Lake Depression Formation. Journal of Mountain Science 19(9), strony 2056, 2459. https://doi.org/10.1007/s11629-021-7144-1
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 383-385
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 374
- ↑ Chuvashova i in. 2007, s. 375
- ↑ Enkhbold i in. 2020, s. 25-29
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2458, 2459, 2462
- ↑ Stefan Kojło, 1983: Halo! Tu Ułan Bator. Książka i Wiedza, strona 29
- ↑ B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN, strona 365
- ↑ Enkhbold i in. 2020, s. 22, 23
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2458-2460, 2461
- ↑ Stefan Kojło, 1983: Halo! Tu Ułan Bator. Książka i Wiedza, strona 29
- ↑ B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN, strona 365
- ↑ Machowiak K., 2019: Wybrane atrakcje geoturystyczne centralnej i południowej Mongolii. Geoturystyka 1-2 (16-17), strona 29.
- ↑ Nazwa za Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 9. Azja Wschodnia, 2006
- ↑ Machowiak K., 2019: Wybrane atrakcje geoturystyczne centralnej i południowej Mongolii. Geoturystyka 1-2 (16-17), strona 29.
- ↑ stamps [online], mongolstamps.com [dostęp 2024-04-22] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Chuvashova I. S., S. V. Rasskazov, T. A. Yasnygina, E. V. Saranina, and N. N. Fefelov, 2007: Holocene Volcanism in Central Mongolia and Northeast China: Asynchronous Decompressional and Fluid Melting of the Mantle. Journal of Volcanology and Seismology, 1 (6) 372–396. DOI: 10.1134/S0742046307060024
- Enkhbold A., Khukhuudei U., Dorjgochoo S., & Ganbold B., 2020: Morphology of Khorgo Volcano Crater in the Khangai Mountains in Central Mongolia. Proceedings of the National Academy of Sciences Vol. 60,1 (233):19-35.