Chajsy
Chajsy (biał. i ros. Хайсы, Chajsy) – wieś na Białorusi, w obwodzie witebskim, w rejonie witebskim, 14 km na północ od Witebska.Wchodzi w skład sielsowietu Mazaława (Mazolewo). Przez wieś biegnie droga R115. Jest to jedno z trzech miejsc masowych egzekucji z okresu ZSRR, znajdujących się w pobliżu Witebska (pozostałe to Palai i uroczysko Ciepły Las koło Łużasnej).
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 212 |
| Kod pocztowy |
211317 |
| Tablice rejestracyjne |
2 |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
 55°16′22″N 30°06′19″E/55,272778 30,105278
| |
Historia
edytujW XIX w. wieś wchodziła w skład majątku Łużasna. W 1834 r. wioska była zamieszkana przez 42 dusze rewizyjne chłopów. W 1846 r. należała do ziemianina majora Mikołaja Jenki. W 1847 r. znajdowało się tutaj 10 domów. Na początku XX w. wieś leżała w wołoście Miszkowskim powiecie witebskim guberni witebskiej. Od 20 sierpnia 1924 r. wieś leżała w sielsowiecie barawlańskim rejonie łoświdowskim okręgu witebskim, od 29 października 1924 r. w rejonie kuźniacowskim okręgu witebskim, od 26 marca 1927 r. w rejonie i obwodzie witebskim. W 1926 r. znajdowały się tutaj 24 domy, w 1941 r. – 8 domów. Od lipca 1941 r. do czerwca 1944 r. wieś znajdowała się pod okupacją niemiecką. Na frontach II wojny światowej zginęło 4 mieszkańców. Od 20 grudnia 1960 r. wieś leży w sielsowiecie Mazaława. W 2003 r. znajdowało się tutaj 216 domów.
Masowe groby
edytujW 2014 roku w lesie między wsiami Chajsy i Drykolle odnaleziono masowe groby. Na dnie jam, które mają około półtora metra głębokości, znaleziono ludzkie kości, w tym czaszki ze śladami wskazującymi na egzekucje (przestrzelone na potylicy)[1]. Zidentyfikowano około 40 miejsc masowego pochówku (szczątki 172 osób), doły były rozkopane i większość znajdujących się tam ciał prawdopodobnie zabrano[2].
Miejscowe władze uznały, że to pochówki z czasów II wojny światowej, ponieważ na miejscu znaleziono fragment niemieckiego munduru. Opozycjoniści i mieszkańcy byli przekonani, że są to ofiary wielkiego terroru, przywożone z Witebska i tutaj rozstrzeliwane w latach 1937–1938[3]. W 2015 roku zdewastowano krzyże ustawione przez działaczy z organizacji „Chajsy”[4][5].
W 2016 r. szczątki 172 osób pochowano uroczyście na cmentarzu wojskowym nr 4429 nad jeziorem Łoświda. Pochowanych przedstawiono jako ofiary II wojny światowej[6].
W kwietniu 2017 r. po raz kolejny odnaleziono ludzkie szczątki, nieopodal miejsca, gdzie odnaleziono jamy w 2014 r.[7] Kilkanaście dołów znajdowało się w lesie, ok. 1,5 km od torów kolejowych. Okoliczni mieszkańcy poinformowali o ich rozkopaniu przez rabusiów. 52 Samodzielny Specjalistyczny Batalion Poszukiwawczy pod nadzorem archeologów batalionu i Zakładu Historii Średniowiecza i Czasów Współczesnych Narodowej Akademii Nauk Białorusi dokonał poszukiwań na terenie mogił[8]. Znalezione przedmioty osobiste (monety, buty, guziki, okulary, grzebienie), charakter ran w czaszkach oraz metody pochówku, według Instytutu Historii NAN Białorusi pośrednio świadczą o tym, że w dołach leżą ofiary wielkiego terroru z lat 1937–1938[9][10]. Mieszkańcy wsi zeznali, że głównie w roku 1938 NKWD dokonywało egzekucji w lesie. Odnalezione ludzkie szczątki miejscowe władze pochowały w 2018 r. na cmentarzu w agromiasteczku Mazaława, nie umieszczając na mogile informacji, iż spoczywają tam ofiary stalinowskich represji[11]. W miejscu pochówku aktywiści inicjatywy "Chajsy - Witebskie Kuropaty" ustawili krzyż[12].
Do 2018 r. wydobyto łącznie szczątki 302 osób, w tym 5 żołnierzy[13].
14 września 2019 r. odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary[14]. Ustalono, iż jedną z nich była łotewska nauczycielka Olga Dancyt, zastrzelona wraz z 40 innymi łotyszami w nocy 30 kwietnia 1938 r. W 2019 r. wybudowano nagrobek z ich nazwiskami. 1 listopada 2019 r. w uroczystość Wszystkich Świętych, przy masowych grobach modlił się biskup witebski Aleh Butkiewicz[15][16].
Demografia
edytuj
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Na Białorusi odkryto masowe mogiły stalinowskie. fakty.interia.pl. [dostęp 2016-04-25].
- ↑ Makabryczne odkrycie na Białorusi. Znaleźli masowe groby stalinowskich ofiar. www.tvp.info. [dostęp 2016-04-25].
- ↑ Na Białorusi pod Witebskiem opozycja odkryła masowe mogiły – w miejscu egzekucji stalinowskich. PolskieRadio.pl. [dostęp 2016-04-25].
- ↑ „Nieznani sprawcy” dewastują mogiły ofiar komunistycznych zbrodni pod Witebskiem. stara.belsat.eu. [dostęp 2016-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-05)].
- ↑ Witebskie „Kuropaty”. Zacieranie stalinowskiej zbrodni. Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna. [dostęp 2016-04-25]. (pol.).
- ↑ Витебский район. Витебские новости. Газета Витебска. Новости Витебска и Витебского района. Придвинье. Жыццё Прыдзвiння. Районная газета – На воинском захоронении ст. Лосвидо Витебского района состоялось перезахоронение мирных жителей, погибших в годы войны [online], www.pridvinje.by [dostęp 2020-05-05] (ros.).
- ↑ Nieznane groby ofiar stalinowskich odnalezione, „TVN24.pl” [dostęp 2018-06-26].
- ↑ Поисковый батальон обнаружил в лесу под Хайсами доказательства расстрелов НКВД [online], Народные новости Витебска, 8 września 2017 [dostęp 2020-05-05] (biał.).
- ↑ Поисковый батальон обнаружил в лесу под Хайсами доказательства расстрелов НКВД, „Народные новости Витебска”, 8 września 2017 [dostęp 2018-06-26] (ros.).
- ↑ Białoruska Akademia Nauk: w lasach pod Witebskiem leżą ofiary NKWD, chyba... [online] [dostęp 2018-06-26] (pol.).
- ↑ У накірунку Гарадка сябры ініцыятывы «Хайсы» наведалі знакавыя месцы, звязаныя з лёсам ахвяраў сталінізму [online], 6 listopada 2020 [dostęp 2020-12-19].
- ↑ РАДЫЁ РАЦЫЯ, 4 лістапада 1937 года – трагічная дата ў гісторыі Віцебска [online], БЕЛАРУСКАЕ РАДЫЁ РАЦЫЯ, 4 listopada 2020 [dostęp 2020-12-19] (pol.).
- ↑ По всей Беларуси благоустраивают и восстанавливают памятники воинской славы и места массовых захоронений [online], SB.BY, 25 lipca 2018 [dostęp 2020-05-06] (ros.).
- ↑ Памятник жертвам сталинских репрессий открыли на месте массовых расстрелов в урочище Хайсы [online], Народные новости Витебска, 14 września 2019 [dostęp 2020-05-05] (biał.).
- ↑ РАДЫЁ РАЦЫЯ, Пад Віцебскам на Дзяды ўшанавалі ахвяр сталінізму [online], БЕЛАРУСКАЕ РАДЫЁ РАЦЫЯ, 2 listopada 2019 [dostęp 2020-05-05] (pol.).
- ↑ Na Białorusi odczytano nazwiska osób zamordowanych przez NKWD [online], Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna [dostęp 2020-05-05] (pol.).