Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Kleszczelach
Cerkiew Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy – prawosławna cerkiew parafialna w Kleszczelach. Należy do dekanatu Kleszczele diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
 nr rej. 695 z dnia 11.03.1988.
| |||||||||||
| cerkiew parafialna | |||||||||||
| |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Adres |
ul. 1 Maja 2 | ||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Diecezja | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
15/28 sierpnia | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie gminy Kleszczele  | |||||||||||
Położenie na mapie Kleszczel  | |||||||||||
 52°34′28,0″N 23°19′32,0″E/52,574444 23,325556
| |||||||||||
Świątynia mieści się przy ulicy 1 Maja, w centrum miejscowości.
Historia
edytujCerkwie prawosławne w Kleszczelach funkcjonowały od początku istnienia miasta. W XVII w. zostały one siłą przekształcone w świątynie unickie[1]. Od 1825 główną świątynią tego wyznania w Kleszczelach była cerkiew św. Mikołaja, istniała również filialna cerkiew św. Jerzego[2]. W 1839 świątynie kleszczelowskie na mocy postanowień synodu połockiego stały się, podobnie jak wszystkie unickie cerkwie na Podlasiu, świątyniami prawosławnymi. Cerkiew parafialna zachowała swój status[3].
Ponieważ liczba prawosławnych mieszkańców Kleszczel poważnie wzrosła, cerkiew św. Mikołaja stała się zbyt mała, by nadal spełniać dotychczasowe funkcje. W latach 70. XIX w. wzniesiono w związku z tym nową świątynię pod wezwaniem Zaśnięcia Matki Bożej. Inwestycja została opłacona przez rosyjski skarb państwa, natomiast miejscowi parafianie zgromadzili kwotę 3299 rubli i 49 kopiejek na zakup wyposażenia[2]. Cerkiew została zbudowana niedaleko starszej świątyni św. Mikołaja, na miejscu XVIII-wiecznego kościoła św. Zygmunta, który w 1866 został zamknięty na mocy dekretu gubernatora grodzieńskiego i wileńskiego Konstantina von Kaufmana. Materiału z rozebranego drewnianego kościoła użyto do budowy cerkwi[4], która w odróżnieniu od niego, jak i od starszych prawosławnych świątyń w Kleszczelach była obiektem murowanym. Konsekracja świątyni odbyła się 22 października 1877. Po tym wydarzeniu cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej stała się świątynią parafialną, zaś cerkiew św. Mikołaja stała się jej filią[2].
Od momentu utworzenia eparchii grodzieńskiej kleszczelowska parafia znajdowała się w jej strukturach (wcześniej, od 1839, w eparchii wileńskiej i litewskiej). Na początku XX w. liczbę uczęszczających do świątyni szacowano na 3121 osób, które pochodziły zarówno z Kleszczel, jak i z ośmiu okolicznych miejscowości. W 1907 wizytacji kanonicznej w obiekcie dokonał biskup grodzieński i brzeski Michał. Osiem lat później, w sierpniu 1915, miejscowi prawosławni udali się na bieżeństwo[2].
W II Rzeczypospolitej cerkiew w Kleszczelach zachowała status parafii etatowej[2]. Należała do diecezji grodzieńskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, a w 1939 krótko do diecezji warszawsko-chełmskiej[5]. W latach 1931–1937 proboszczem miejscowej parafii był ks. Włodzimierz Kudriawcew, który cieszył się wielkim szacunkiem wiernych PAKP; wiele osób przybywało do Kleszczel z prośbami o jego modlitwy i porady duchowe[2][6].
W lipcu 1944 cerkiew została spalona podczas działań wojennych. Całkowitemu zniszczeniu uległ dach i większość wyposażenia wnętrza, uszkodzeniu uległ ikonostas. Szybko przystąpiono jednak do odnowienia obiektu, a zniszczone ikony zastąpiono wizerunkami ze zniszczonej cerkwi z Szereszowa[2]. W 1966, pod wrażeniem Soboru Watykańskiego II, w kleszczelowskiej cerkwi oraz w miejscowym kościele św. Zygmunta odbyły się nabożeństwa ekumeniczne, co było sytuacją wyjątkową w regionie[7]. W 2009 obiekt został gruntownie wyremontowany[2].
Wewnątrz znajduje się ikona św. Mikołaja, uważana za cudotwórczą, pochodząca ze zniszczonej podczas I wojny światowej cerkwi pod tym wezwaniem. Według lokalnej tradycji ustnej powstała ona jeszcze w XV w., jednak badania konserwatorskie i historyczne nakazują uznać ją za zabytek z I połowy XVI w.[8]. Była ona konserwowana i częściowo przemalowana (jednak bez zmian w kompozycji zarówno całości, jak i poszczególnych scen) po konwersji kleszczelowskiej parafii na prawosławie w 1839. Wizerunek ukazuje św. Mikołaja frontalnie, całopostaciowo, w ceremonialnym stroju biskupim tradycji greckiej z czarnymi krzyżami na białym tle, z księgą i czerwoną chustą w dłoniach. W narożnikach ikony umieszczono postacie Ewangelistów, zaś wokół postaci biskupa najważniejsze momenty z jego życia, dobre czyny i cuda, wreszcie pogrzeb i przeniesienie relikwii[8].
Cerkiew została wpisana do rejestru zabytków 11 marca 1988 pod nr 695[9].
Przypisy
edytuj- ↑ A. Mironowicz: Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku. Białystok: Archidiecezja Prawosławna Białostocko-Gdańska i Uniwersytet Warszawski Filia w Białymstoku, 1991, s. 253–256.
- ↑ a b c d e f g h Ł. Bartoszuk, Historia parafii Zaśnięcia Matki Bożej w Kleszczelach [w:]Kalendarz Prawosławny 2012, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, ss. 233–236
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 421–422. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ KLESZCZELE – Parafia świętego Zygmunta
- ↑ K. Urban: Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Kraków: Nomos, 1996, s. 146–147. ISBN 83-85527-35-4.
- ↑ S. Borowik, Wybitny duchowny, Przegląd Prawosławny, nr 6/31, czerwiec 1996.
- ↑ M. Bołtryk, 45 lat w jednej parafii, „Przegląd Prawosławny”, nr 10 (292), październik 2009.
- ↑ a b Sosna G., Troc-Sosna A.: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie. Białystok: Orthdruk, 2006, s. 234–236. ISBN 83-85368-69-8.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.