Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Ciechanowcu
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego – zabytkowa prawosławna cerkiew w Ciechanowcu. Jest główną świątynią parafii pod tym samym wezwaniem, która należy z kolei do dekanatu Siemiatycze diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
 nr rej. A-138 z dnia 11.05.1981.
| |||||||||||||||
| cerkiew parafialna | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
40. dzień po Passze | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Ciechanowca  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego  | |||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Ciechanowiec  | |||||||||||||||
 52°40′32,0″N 22°30′04,5″E/52,675556 22,501250
| |||||||||||||||
Parafia prawosławna św. Jerzego w Ciechanowcu, według różnych źródeł, powstała między XIV a XVI stuleciem. Po 1596 przyjęła postanowienia unii brzeskiej razem z całą eparchią włodzimiersko-brzeską, której podlegała. Pierwsza ciechanowiecka cerkiew istniała do połowy XVIII wieku, gdy zastąpiono ją nową drewnianą świątynią. W 1839 na mocy decyzji synodu połockiego cerkiew przejął Rosyjski Kościół Prawosławny.
Murowany obiekt sakralny powstał na miejscu starszego w latach 70. XIX wieku. W momencie konsekracji 22 maja 1877 budowli nadano nowe wezwanie Wniebowstąpienia Pańskiego. Cerkiew pozostawała czynna do wyjazdu prawosławnych mieszkańców Ciechanowca na bieżeństwo w 1915. Przez cztery lata pozostawała opuszczona, a jej wyposażenie zostało rozgrabione. Poważne straty poniosła także w czasie II wojny światowej. W latach 50. i 70. XX wieku budynek był remontowany, co uchroniło go przed całkowitą ruiną. Nie przetrwało natomiast oryginalne wyposażenie świątyni.
Świątynia znajduje się przy ulicy Adama Mickiewicza.
Historia
edytujPierwsze cerkwie w Ciechanowcu
edytujMoment utworzenia w Ciechanowcu parafii prawosławnej nie jest bezspornie ustalony. Według niektórych źródeł istniała ona już w XIV stuleciu[1], według innych powstała dwa wieki później[2]. Ks. Grzegorz Sosna, badacz dziejów parafii prawosławnych na Podlasiu, wskazywał, iż cerkiew w Ciechanowcu była czynna w XV wieku[3]. Historyk sztuki Maria Kałamajska-Saeed jest zdania, iż parafia ciechanowiecka, podobnie jak wszystkie pozostałe parafie prawosławne w najbliższym sąsiedztwie, została utworzona w XV–XVI stuleciu. Administracyjnie podlegała eparchii włodzimiersko-brzeskiej[4].
W XVII stuleciu ciechanowiecka parafia przyjęła postanowienia unii brzeskiej[1] podobnie jak cała administratura, do której należała. Z tego okresu udokumentowane jest istnienie wolno stojącej cerkwi unickiej. Patronem budowli był św. Jerzy Zwycięzca, budynek ten znajdował się przy obecnej ulicy Tadeusza Kościuszki. W 1750 została ona zastąpiona nową świątynią, zbudowaną na działce przy aktualnej ulicy Adama Mickiewicza. Była to budowla jednonawowa, jednokopułowa, z dzwonnicą[1]. Świątynia była usytuowana w dzielnicy Ciechanowca zamieszkanej przez ludność ruską[3]. W protokole wizytacyjnym z 1789 zapisano, iż uczęszczało do niej 278 osób[1].
Po III rozbiorze Polski Ciechanowiec znalazł się w zaborze pruskim w Prusach Nowowschodnich. Po erygowaniu na ich terenie unickiej diecezji supraskiej parafia ciechanowiecka znalazła się w jej jurysdykcji i pozostała w niej do 1809. Wówczas dekret cara Aleksandra I (dwa lata wcześniej Prusy Nowowschodnie na mocy traktatu w Tylży przyłączono do Imperium Rosyjskiego) skasował diecezję supraską i włączył jej placówki duszpasterskie powtórnie do unickiej diecezji włodzimiersko-brzeskiej[4]. Ciechanowiecka cerkiew pozostawała unicka do synodu połockiego w 1839, kiedy Kościół unicki w Imperium Rosyjskim został zlikwidowany (z wyjątkiem diecezji chełmskiej, która funkcjonowała do likwidacji w 1875), a jego placówki duszpasterskie przejął Rosyjski Kościół Prawosławny[1]. W 1847 do parafii w Ciechanowcu należało 201 osób[3].
Budowa i funkcjonowanie cerkwi murowanej
edytujZ uwagi na zły stan techniczny XVIII-wiecznej świątyni pounickiej, w 1873 został ogłoszony przetarg na budowę cerkwi murowanej dla liczącej ówcześnie 150–200 osób parafii, mieszkańców Ciechanowca, Malca, Pełchu, Bujenki, Kułaków i Przybyszyna[1]. O wzniesienie nowej cerkwi na miejscu zniszczonego starszego budynku ubiegali się miejscowi parafianie, a inwestycję sfinansował skarb państwa oraz prywatni darczyńcy[3]. Wznoszenie świątyni trwało cztery lata[1], według innego źródła dwa[5]. Poświęcenie nowego obiektu sakralnego miało miejsce 22 maja 1877, w święto Wniebowstąpienia Pańskiego, które stało się świętem patronalnym świątyni[1]. W kolejnych latach uzupełniano wyposażenie świątyni o kolejne elementy[1].
W 1915 prawosławna ludność Ciechanowca i okolic została ewakuowana w głąb Rosji. Porzuconą cerkiew zaadaptowano na cele świeckie, jej wyposażenie zostało rozkradzione. Ponownie w świątyni nabożeństwa odbywały się od 1919, gdy budowlą zaopiekował się ks. Piotr Kuźmiuk, służący w cerkwi Opieki Matki Bożej w Czarnej Cerkiewnej. Z jego inicjatywy cerkiew została wysprzątana, uzupełniono jej wyposażenie o niezbędne sprzęty w miejsce straconych podczas wojny. Święta Liturgia odbywała się raz w miesiącu, do cerkwi uczęszczało 168 osób, w tym 79 z Ciechanowca[1]. Ciechanowiecka świątynia była filią parafii w Czarnej Cerkiewnej[3].
Ponownie cerkiew poniosła znaczne straty w czasie II wojny światowej, podczas ostrzału artyleryjskiego[1], w szczególności zniszczone zostały wszystkie jej kopuły[3]. Według relacji świadków w świątyni lub w jej sąsiedztwie okupanci niemieccy rozstrzelali ponad 60 osób różnej narodowości. W 1970 na cerkiewnej działce odsłonięto pomnik ich pamięci[1].
W 1951 parafia w Ciechanowcu została restytuowana[6], jednak taki stan rzeczy trwał tylko przez dwa lata. W 1953 cerkiew ponownie straciła status parafialnej i stała się jedną z pomocniczych świątyń parafii w Siemiatyczach. Dzięki kolekcie na terenie całej diecezji warszawsko-bielskiej możliwy był remont zniszczonej cerkwi, w ramach którego odbudowano jej dzwonnicę, pokryto dach blachą i położono tynk. Rozebrano natomiast zniszczone cztery mniejsze cebulaste kopuły nad nawą świątyni[1]. Mimo przeprowadzonej renowacji już w latach 70. XX wieku stan techniczny budowli ponownie oceniono jako grożący ruiną[3]. Kolejny remont generalny miał miejsce w latach 1977–1980, dzięki staraniom ks. Grzegorza Sosny[1]. W tym czasie rzeźbiarz z Siemiatycz, Wiaczesław Szum, wykonał dla cerkwi nowy ikonostas. Uzupełniono również inne utensylia liturgiczne[1]. Świątynię wpisano do rejestru zabytków 11 maja 1981 pod nr A-138[7]. Rok później obiekt sakralny ponownie stał się świątynią parafialną[1].
Mimo spadającej liczby wiernych cerkiew pozostawała czynna, odrzucona została także propozycja przekazania jej Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu[3].
Kolejny remont budowli miał miejsce w latach 2002–2003[3]. Na początku XXI wieku do świątyni uczęszczało kilkanaście osób[3].
Biskupi prawosławni odwiedzali cerkiew w Ciechanowcu dwukrotnie – w 2001 w dniu święta patronalnego uroczystościom przewodniczył metropolita warszawski i całej Polski Sawa, zaś w 2007 w obiekcie służył biskup siemiatycki Jerzy[1].
Architektura
edytujCerkiew w Ciechanowcu jest budowlą ceglaną, otynkowaną. Główny korpus budynku wzniesiono na planie kwadratu, jest on dziewięciopolowy. Wbrew prawosławnej tradycji architektonicznej świątynia nie jest orientowana; wejście do niej prowadzi przez położony od wschodu przedsionek, podczas gdy pomieszczenie ołtarzowe znajduje się po stronie zachodniej. Nad przedsionkiem wznosi się ośmioboczna wieża, rozczłonkowana półkolistymi arkadami w górnej części i wykończona hełmem z cebulastą kopułką. Druga kopułka o identycznym kształcie znajduje się nad nawą, gdzie wieńczy czterospadowy dach[5]. Pierwotnie nad nawą znajdowało się pięć kopuł (jedna w centrum i cztery w narożnikach), jednak boczne kopuły zostały zniszczone w czasie II wojny światowej, a z ich odrestaurowania zrezygnowano z braku funduszy[1]. Nad przedsionkiem dach świątyni jest dwuspadowy. Na ścianach przedsionka oraz głównego korpusu widoczne są znacznych rozmiarów zaostrzone arkady[5].
Pierwotne zabytkowe wyposażenie świątyni nie przetrwało. Ikonostas cerkwi wykonał w końcu lat 70. XX wieku rzeźbiarz z Siemiatycz, Wiaczesław Szum. Jest to konstrukcja trzyrzędowa z ikonami metaloplastycznymi[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Androsiuk M., Piermiakow G. Historia parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Ciechanowcu. „Kalendarz Prawosławny”. 2012, s. 165–168, 2011. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171.
- ↑ Parafia Prawosławna w Ciechanowcu. ciechanowiec.pl. [dostęp 2014-01-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Bołtryk M. Oto cała parafia. „Przegląd Prawosławny”. 8 (218), sierpień 2003. ISSN 1230-1078.
- ↑ a b red. M. Kałamajska-Saeed: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo łomżyńskie, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1986, s. XI–XII. ISBN 83-221-0306-9.
- ↑ a b c red. M. Kałamajska-Saeed: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo łomżyńskie, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1986, s. 22. ISBN 83-221-0306-9.
- ↑ M. Owsieniuk. Historia parafii Opieki Matki Bożej w Czarnej Cerkiewnej. „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. 5 (294), maj 2014. Białystok. ISSN 1230-1078.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.