Cerkiew Cudownego Zbawiciela w Rogawce
Cerkiew Cudownego Zbawiciela – prawosławna cerkiew parafialna w Rogawce. Należy do dekanatu Siemiatycze diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
 nr rej. 731 z dnia 29.12.1989.
| |||||||||||||||
| cerkiew parafialna | |||||||||||||||
 Cerkiew od wschodu | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||
| Wezwanie |
Cudownego Zbawiciela (Przeniesienia z Edessy do Konstantynopola Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego) | ||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
16/29 sierpnia | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie gminy wiejskiej Siemiatycze  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu siemiatyckiego  | |||||||||||||||
 52°26′09,8″N 22°47′10,9″E/52,436056 22,786361
| |||||||||||||||
Świątynia została wzniesiona w latach 50. XIX w. z inicjatywy Szymona Szuma, mieszkańca Rogawki, na miejscu starszej cerkwi istniejącej co najmniej od 1646. Od momentu poświęcenia jest niemal nieprzerwanie czynna (z przerwą w okresie bieżeństwa od 1915 do 1918). Do 1996 była jednym z filialnych obiektów sakralnych parafii Świętych Piotra i Pawła w Siemiatyczach, następnie stała się świątynią samodzielnej parafii. Szczególnym kultem od 1893 otaczana była przechowywana w cerkwi ikona Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego, skradziona w 1980 i zastąpiona dokładną kopią. We wnętrzu świątyni znajduje się XIX-wieczny ikonostas.
Cerkiew położona jest w obrębie cmentarza prawosławnego usytuowanego na zalesionym wzgórzu ok. 250 metrów na południowy zachód od drogi przecinającej Rogawkę[1].
Wezwanie
edytujPierwotnie cerkiew w Rogawce nosiła wezwanie św. Szymona Słupnika, patrona fundatora budowli Szymona Szuma[2]. W 1893 świętem patronalnym cerkwi stało się wspomnienie Przeniesienia z Edessy do Konstantynopola „Cudownego Obrazu Zbawiciela na Chuście”. W roku tym w rejonie Siemiatycz wybuchła epidemia cholery. Z powodu przenikania się w regionie tradycji prawosławnych i katolickich, cała miejscowa ludność modliła się w podobnych wypadkach do św. Rocha, czczonego w Kościele katolickim m.in. jako opiekun ofiar zarazy i który był również patronem kościoła w pobliskich Miłkowicach. Wspomnienie liturgiczne wymienionego świętego przypadało 16 sierpnia. W tym samym dniu według kalendarza juliańskiego przypada prawosławne święto Przeniesienia z Edessy do Konstantynopola Cudownego Obrazu Zbawiciela na Chuście. Prawosławni mieszkańcy Rogawki, w intencji ratowania się przed zarazą, postanowili ufundować wizerunek związany z tym właśnie świętem – ikonę Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego (Acheiropoietos). Przyjęli również, iż w tym dniu wypadać będzie święto patronalne cerkwi[3]. W oficjalnych wykazach parafii prawosławnych rogawska cerkiew figuruje pod uproszczonym wezwaniem Cudownego Zbawiciela[4]. W Katalogu zabytków sztuki w Polsce nieściśle wskazano podwójne wezwanie Nie Ludzką Ręką Uczynionego Obrazu Zbawiciela i Szymona Słupnika, łącząc wezwanie historyczne z aktualnym[5].
Historia
edytujPierwsza cerkiew w Rogawce powstała przed 1646, jej patronem był św. Dymitr Sołuński. W wymienionym roku została uposażona przez Annę Lubecką. W tym momencie była to świątynia unicka. W 1726 cerkiew tę określono jako „starą”[5]. W 1839 budowla sakralna w Rogawce stała się własnością Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na mocy postanowień synodu połockiego, likwidującego Kościół unicki w Imperium Rosyjskim z wyjątkiem diecezji chełmskiej[6].
Nową świątynię na miejscu starszej ufundował mieszkaniec Rogawki Szymon Szum. Według inskrypcji, która do 1946 znajdowała się na tablicy nad wejściem do świątyni, nastąpiło to w 1854[7][a]. Datę o cztery lata późniejszą podał Fiodor Griebienszczikow w swoim opracowaniu poświęconym dziejom cerkwi Świętych Piotra i Pawła w Siemiatyczach z 1877[7]. Obiekt zbudował miejscowy cieśla[1]. W 1858 w sąsiedztwie cerkwi wzniesiono drewnianą dzwonnicę, na której zawisły trzy dzwony: dwa z Węgrowa i jeden z pracowni D. Szmagina w Moskwie[1].
W latach 1863–1866 w obiekcie wystawiona była dla kultu czczona jako cudotwórcza kopia Galackiej Ikony Matki Bożej pochodząca z cerkwi w Narojkach i przeniesiona do Rogawki na czas wznoszenia w tejże miejscowości nowej świątyni prawosławnej[8].
Po ustaniu epidemii cholery r. 1893, napisana w tym samym roku ikona Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego stała się obiektem szczególnej czci w miejscowej społeczności prawosławnej. Pojawił się zwyczaj jej procesyjnego przenoszenia z domu do domu w dniu święta patronalnego, by odwiedziła każdą prawosławną rodzinę we wsi. Tradycyjnie ikonę mogli nieść jedynie kawalerowie, a w domu kapłan modlił się za pomyślność jego mieszkańców. W cerkwi obraz stale znajdował się w części ołtarzowej, nad żertwiennikiem (stołem ofiarnym)[9].
W maju 1914 budowla została oszalowana, a drewno na ten cel przekazał z prywatnego lasu Jan Szum, wnuk fundatora obiektu[1].
Świątynia pozostawała czynna do 1915, gdy większość prawosławnych mieszkańców Rogawki została ewakuowana w ramach bieżeństwa. Na miejscu pozostali nieliczni, którzy nadal opiekowali się świątynią, a także odprawiali nabożeństwa niewymagające obecności kapłana[2]. Mieszkańcy Rogawki, Cecel, Krupic i Klukowa wystawili na zachód od wejścia do cerkwi trzy krzyże wotywne w podzięce za przetrwanie przez budowlę i ich samych okresu konfliktu wojennego. W czasie I wojny światowej budowla nie poniosła strat[1].
Od 1922 do 1939 cerkwią szczególnie opiekował się Aleksander Szum, wnuk fundatora[1]. Według różnych źródeł świątynia przetrwała bez uszczerbku również II wojnę światową[1] lub też po jej zakończeniu wymagała kapitalnego remontu[2]. Kilkanaście lat po 1945 szeroko zakrojone prace w cerkwi podjęli parafianie (w tym rodzina Szumów) oraz wikariusz parafii prawosławnej w Siemiatyczach ks. Grzegorz Sosna. W tym okresie dach kryty gontem wymieniono na eternit, a następnie na blachę. Zabezpieczone zostały fundamenty świątyni, wymieniona podłoga oraz sufit, natomiast wnętrze oszalowane dębową boazerią. Cerkiew została zelektryfikowana, zaś do wnętrza wstawiono miedziane świeczniki i feretrony wykonane przez R. Brzeskiego, malarza z Siemiatycz[2]. Wiera Nieroszczuk z Kleszczel wykonała dla świątyni nową Golgotę i Zmartwychwstanie Pańskie[1][b]. Świątynia pozyskała także dodatkowe komplety szat liturgicznych, a krzyże na ołtarzu i stole ofiarnym pozłocono. Renowacji poddano dzwonnicę i dzwony, z których tylko jeden mógł być nadal wykorzystywany (dwa były rozbite). Remont w całości sfinansowała miejscowa społeczność prawosławna[2]. Od 1973 świątynią opiekował się kolejny przedstawiciel rodziny Szumów – Włodzimierz, prawnuk fundatora[1].
Po II wojnie światowej cerkiew została raz okradziona[2]. Miało to miejsce w 1980, a złodzieje wynieśli z obiektu ikonę Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego z 1893. Sprawców nigdy nie ustalono. Zaginiony wizerunek zastąpiono kopią napisaną przez Wierę Nieroszczuk[9].
Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 29 grudnia 1989 pod nr 731[10].
W latach 90. XX wieku w obiekcie miały miejsce kolejne prace renowacyjne: pozłocono ikonostas, doprowadzono wodę na cmentarz, który otoczono nowym ogrodzeniem, wykonano także nową bramę prowadzącą na teren świątyni[1].
Do początku lat 90. XX wieku cerkiew w Rogawce była filialną świątynią parafii Świętych Piotra i Pawła w Siemiatyczach, a nabożeństwa odbywały się w niej w co trzecią niedzielę[1]. Była to także kaplica cmentarna przeznaczona dla prawosławnych mieszkańców Rogawki, Klukowa i Krupic[2]. Od połowy tej samej dekady Święta Liturgia w świątyni ma miejsce co tydzień, w czasie świąt Paschy, Bożego Narodzenia i Zesłania Ducha Świętego oraz w Wielki Czwartek i Wielki Piątek. W sierpniu 1996 na mocy dekretu metropolity warszawskiego i całej Polski Bazylego cerkiew w Rogawce stała się świątynią parafialną[1]. Nadal kultywowane są w niej tradycje związane z ikoną patronalną, której święto przyciąga również pielgrzymów z innych parafii[9].
29 sierpnia 2015, po zakończonym gruntownym remoncie, cerkiew została poświęcona przez metropolitę Sawę[11]. W 2018 r. wstawiono do niej ikonę św. Jerzego z cząstką relikwii[12]. W 2019 r. świątynia otrzymała nowe dzwony[13].
Architektura
edytujBryła budynku
edytuj
Cerkiew w Rogawce jest budowlą drewnianą. Została wzniesiona na planie ośmioboku, w konstrukcji zrębowej. Jest orientowana, salowa, oszalowana. Od frontu obiekt posiada niewielką kruchtę z trójkątnym szczytem[5]. zwieńczonym małą kopułką nad wejściem. Cerkiew kryta jest gontem. Dach nad cerkiewną nawą jest wielopołaciowy, z umiejscowioną w centralnej części ośmioboczną wieżyczką, zwieńczoną kopułką pokrytą złoconą blachą, z sześcioramiennym krzyżem. W sąsiedztwie cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica wzniesiona na planie czworoboku, konstrukcji słupowo-ramowej[5], zwieńczona dachem namiotowym pokrytym gontem.
Wyposażenie wnętrza
edytujW cerkwi znajdował się jednorzędowy dziewiętnastowieczny ikonostas[5], z wyobrażeniem Ostatniej Wieczerzy nad królewskimi wrotami[1]. Znajdujące się w nim ikony napisano w stylu neorenesansowym, na złotym tle[5]. Nowy ikonostas, wykonany przez rzemieślników z Ukrainy, umieszczono w 2016[14]. Wartość zabytkową ma również przechowywany w cerkwi wizerunek jej dawnego patrona, Symeona Słupnika z 1860, oraz feretron z II poł. XIX stulecia z widocznymi wyobrażeniami Trójcy Świętej oraz Matki Bożej[5]. Przed ikonostasem, po dwóch jego stronach, wystawione dla kultu są Golgota (po lewej stronie) oraz Zmartwychwstanie Pańskie (po prawej)[1]. Nad ikonostasem widoczny jest cerkiewnosłowiański napis Priiditie ko mnie wsi trużdajuszczi i obojemiennii i az upokoju wy (pol. Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię)[1]. Od strony zachodniej w nawie znajduje się chór muzyczny z ażurową balustradą[5].
Uwagi
edytuj- ↑ Dokładny tekst tablicy: Ta kaplica wystawiona staraniem Szymona Szumowicza 3 maja 1854 r. Por. Sosna i Troc-Sosna 2006 ↓, s. 307
- ↑ Zmartwychwstaniem Pańskim nazywa się przenośny stół-ołtarz wyobrażający Grób Pański, którego częścią jest ikona Zmartwychwstania (zwykle postać Chrystusa powstającego z grobu w otoczeniu dwóch aniołów).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o B. Domaracki. Historia parafii Cudownego Zbawiciela w Rogawce. „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. 9 (262), wrzesień 2011. Białystok. ISSN 1230-1078.
- ↑ a b c d e f g Sosna 1989 ↓, s. 62–63.
- ↑ Sosna i Troc-Sosna 2006 ↓, s. 308–309.
- ↑ Kalendarz Prawosławny 2012, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 216.
- ↑ a b c d e f g h M. Kałamajska-Saeed: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom XII: województwo białostockie, Zeszyt 1: Siemiatycze, Drohiczyn i okolice. Warszawa: Instytut Sztuki Polskie Akademii Nauk, 1996, s. 55.
- ↑ Sosna 1989 ↓, s. 56.
- ↑ a b Sosna i Troc-Sosna 2006 ↓, s. 307.
- ↑ Sosna i Troc-Sosna 2006 ↓, s. 275.
- ↑ a b c Sosna i Troc-Sosna 2006 ↓, s. 311.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 62 [dostęp 2014-01-02].
- ↑ Katarzyna Wołosiuk: Święto parafialne w Rogawce. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. s. 2015-09-04. [dostęp 2015-09-07].
- ↑ Rogawka: powitanie ikony św. Jerzego [online], www.orthodox.pl [dostęp 2018-09-12] (pol.).
- ↑ ks. Dionizy Rusnak: Święto parafialne w Rogawce. orthodox.pl, 30 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-31].
- ↑ Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Świąteczne uroczystości w Rogawce [dostęp: 02.09.2016.]
Bibliografia
edytuj- Grzegorz Sosna, Antonina Troc-Sosna: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie. Wyd. 2. popr. i uzup. Białystok: Orthdruk, 2006. ISBN 83-85368-69-8. OCLC 169859884.
- Grzegorz Sosna: Rys historii parafii prawosławnej w Siemiatyczach. W: red. H. Majecki: Studia i materiały do dziejów Siemiatycz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989. ISBN 83-01-07983-5. OCLC 22275778.