Cerkiew św. Apostoła Jana Teologa w Nowoberezowie
Cerkiew pod wezwaniem św. Apostoła Jana Teologa – prawosławna cerkiew filialna w Nowoberezowie. Należy do parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Nowoberezowie, w dekanacie Hajnówka diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
 nr rej. 9 z dnia 03.11.1951.
| |||||||||||||||||||
| cerkiew filialna | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
8/21 maja, | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy wiejskiej Hajnówka  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |||||||||||||||||||
 52°45′36,9″N 23°30′27,3″E/52,760250 23,507583
| |||||||||||||||||||
Zbudowana w 1771 na planie prostokąta jako świątynia unicka. Jej fundatorką była Izabela Branicka. Cerkwią prawosławną stała się po synodzie połockim w 1839 r., który włączył wszystkie parafie unickie na Podlasiu, na Litwie i na Białorusi do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[1]. Jest to cerkiew drewniana, szalowana, o konstrukcji zrębowej, nieorientowana. Wewnątrz polichromie wykonane na suficie (odrestaurowane w 1995). Prezbiterium (ałtar) zamknięte w linii prostej. W części południowej zakrystie (ponomarki), w części północnej kruchta (pritwor) z dobudowaną w 1883 na planie kwadratu wieżą-dzwonnicą. Dachy cerkwi blaszane. Wejścia (główne i dwa boczne) poprzedzone dwuspadowymi daszkami wspartymi na czterech słupach. Wieża zwieńczona ostrosłupowym hełmem z kopułką. Nad nawą dach dwuspadowy, z wieżyczką zwieńczoną baniastym hełmem. Nad prezbiterium dach dwuspadowy. Do 2 połowy XX wieku nawa główna była pokryta drewnianym gontem[2].
Cerkiew św. Jana Teologa była początkowo świątynią parafialną. Przemianowana na filialną w końcu XIX w., po wybudowaniu nowej murowanej cerkwi pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego.
W drugiej połowie 2016 cerkiew przeszła gruntowny, zewnętrzny remont – wymieniono stolarkę drzwiową i okienną, wymieniono dach nad bocznymi przybudówkami, odrestaurowano ganki przy wejściach oraz odmalowano ściany. W 2021 r. wykonano prace remontowe wewnątrz świątyni – odmalowano ściany, podłogę i elementy wyposażenia cerkwi oraz wyłożono boazerią dzwonnicę i pomieszczenie na szaty liturgiczne[3]. Remont finansowany był z pieniędzy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego, Funduszu Kościelnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz środków własnych parafii.
Przy cerkwi znajduje się studnia – miejsce, w którym 18 stycznia (święto Chrztu Pańskiego) oraz 21 maja (dzień patrona świątyni) dokonuje się poświęcenia wody. Oprócz tego, w pobliżu świątyni znajduje się: grób rodziny Gromotowiczów, grób ks. Kłoczkowskiego, grób nieznanego żołnierza oraz kilka krzyży wotywnych.
Cerkiew została wpisana do rejestru zabytków 3 listopada 1951 pod nr 9[4].
W październiku 2023 r. - podczas prac inwentaryzacyjnych prowadzonych przez zespół Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce[5] - na strychu cerkwi znaleziono ponad 20 elementów XVII-wiecznego ikonostasu - ikony z rzędów proroków i Apostołów, fragmenty wrót i zdobień. Jako że większość ikonostasów z dawnych cerkwi unickich zostało w XIX w. zastąpionych nowymi konstrukcjami i zniszczonych, odnaleziony zabytek jest najstarszym znanym ikonostasem na Podlasiu. Poddany został konserwacji w Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu.[6] Podobne obiekty nie zachowały się również w cerkwiach na Litwie i Białorusi[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 411–413. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/12475/1/M_Dajnowicz_A_Miodowski_Biografia_zawodowa_Wladys%c5%82awa_Paszkowskiego.pdf
- ↑ ks. Rafał Wawreniuk, ks. Jan Kazimiruk: Potrójne święto w Nowoberezowie. orthodox.pl, 11 października 2021. [dostęp 2021-10-11].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Piotr Jamski, Zbigniew Michalczyk, Jan Nowicki, Ikonostas z XVII wieku w cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie – odkrycie zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki”, 85 (3), 2023, s. 109–146, DOI: 10.36744/bhs.1708, ISSN 2719-4612 [dostęp 2023-12-15] (pol.).
- ↑ Cenny XVII-wieczny ikonostas z Nowoberezowa przechodzi konserwację [online], www.pap.pl [dostęp 2024-04-16].
- ↑ Monika Żmijewska, Niezwykłe odkrycie na strychu w podlaskiej wsi. Bezcenne znalezisko liczy ponad 350 lat [online], bialystok.wyborcza.pl [dostęp 2023-11-01].