Cerkiew Świętych Kosmy i Damiana w Skwirtnem

Cerkiew Świętych Kosmy i Damiana – dawna łemkowska cerkiew greckokatolicka, znajdująca się w Skwirtnem, wzniesiona w 1837.

Cerkiew Świętych Kosmy
i Damiana w Skwirtnem

nr rej. 446 z dnia 05.03.1991
kościół filialny
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Skwirtne
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Uściu Gorlickim
Wezwanie	Świętych Kosmy i Damiana
Historia Data zakończenia budowy 1837 Poprzednie wyznanie Kościół Greckokatolicki w Polsce do 1947 r.
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • drewno
Położenie na mapie Polski Skwirtne, cerkiew
Położenie na mapie województwa małopolskiego Skwirtne, cerkiew
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Skwirtne, cerkiew
Położenie na mapie gminy Uście Gorlickie Skwirtne, cerkiew
49°29′31,0″N 21°11′27,9″E

Po 1947 przejęta przez Kościół rzymskokatolicki. Obecnie użytkowana jako kościół filialny parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Uściu Gorlickim.

Cerkiew wpisano na listę zabytków w 1991. Została włączona do małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Historia

Cerkiew została wybudowana w 1837. Po akcji „Wisła” w 1947 świątynia zaczęła być użytkowana jako Kościół rzymskokatolicki. Remonty świątyni przeprowadzono w 1900 oraz w latach 1964-65 i 1991-92.

Architektura

Świątynia jest cerkwią łemkowską typu północno-zachodniego. Uznawana jest za modelowy przykład XIX-wiecznej cerkwi wzniesionej w tym stylu. Cerkiew wybudowano z drewna. Jest budowlą o konstrukcji zrębowej, orientowaną, trójdzielną. Wzniesiona została na planie złożonym z trzech prostokątów zbliżonych do kwadratu: prezbiterium, szerszej od niego nawy i babińca. Każdy z członów budowli jest nakryty odrębnym dachem.

Wieża ma konstrukcję słupową i obejmuje całkowicie ściany babińca. Wokół wieży znajduje się zachata. Cała cerkiew, zarówno ściany, jak i dach, obita jest gontem. Konstrukcja posiada dachy namiotowe bez załamań, uzupełnione kalenicami i zwieńczone pozornymi wielobocznymi latarniami. Na zwieńczeniach znajdują się ozdobne krzyże, każdy z nich o innym kształcie. Nad wieżą umieszczono namiotowo-baniasty hełm. Nawa i prezbiterium nakryte są pozornymi sklepieniami kopulastymi, zaś w babińcu strop jest płaski.

Świątynia otoczona jest drewnianym ogrodzeniem z jedną bramką.

• 
  Widok od strony sanktuarium
• 
  Elewacja południowa
• 
  Wnętrze

Wnętrze świątyni

Wewnętrzne ściany zdobi polichromia architektoniczna, ornamentalna i figuralna wykonana około 1900. Architektoniczne malowidła na ścianach imitują marmurowe kolumny. Na stropie nawy przedstawiono Trójcę Świętą, zaś na stropie babińca Opiekę Bogurodzicy. Chór muzyczny zawieszony jest wzdłuż ścian babińca, a także częściowo wzdłuż ścian nawy w zachodniej jej części. Zdobi go rzeźbiona arkadowo balustrada.

We wnętrzu znajduje się wyposażenie pochodzące z XIX i początku XX wieku. W prezbiterium umieszczono ołtarz główny z połowy XIX wieku. Prezbiterium oddzielone jest od nawy współczesną przegrodą o charakterze ikonostasu. W jej dolnej części znajdują się cztery ikony namiestne pochodzące z początku XX wieku, w tradycyjnym układzie. Ponad nimi, na ścianie, umieszczono współczesne obrazy apostołów oraz duży wizerunek Chrystusa i Boga Ojca. Po bokach, na ścianie nawy, wiszą starsze ikony z początku XIX wieku, będące pozostałością dawnego ikonostasu. Przedstawiają one Matkę Bożą z Dzieciątkiem i Chrystusa Pantokratora. Z dawnego wyposażenia cerkiewnego zachował się dwustronnie malowany krzyż procesyjny, również z początku XIX wieku. Obecnie znajduje się w przedsionku.

Bibliografia

• Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda, Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Wydawnictwo Rewasz, Pruszków, 2003, ss. 99, 100 ISBN 83-89188-08-2
• Praca zbiorowa, Szlak Architektury Drewnianej Małopolska, Kraków 2010, ss. 143,144 ISBN 978-83-60538-61-6
• Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce. Małopolska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2011-03-20]. (pol.).