Centuria nadbrzeżna

Centuria nadbrzeżna
	; Centaurium littorale subsp. uliginosum
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	centuria
Gatunek	centuria nadbrzeżna
	Nazwa systematyczna
	Centaurium littorale (Turner) Gilmour; Bull. Misc. Inform. Kew 1937: 498 (1937)
Synonimy
	Chironia littoralis Turner; Erythraea littoralis (Turner) Gray; Erythraea tenuifolia subsp. littoralis (Turner) R.C.V.Douin;
	Chironia littoralis Turner; Erythraea littoralis (Turner) Gray; Erythraea tenuifolia subsp. littoralis (Turner) R.C.V.Douin;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Centuria nadbrzeżna (Centaurium littorale (Turner) Gilmour) – gatunek rośliny z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Występuje na rozległych obszarach Europy (poza południowo-wschodnią i północną częścią) oraz w zachodniej Azji (Kazachstan, Uzbekistan i Turkmenistan)^[3].

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na trzy podgatunki^[3]:

Centaurium littorale subsp. littorale – solniska nadmorskie; rośliny niskie (do 15 cm), o łatkach korony 6–7 mm długości i gładkich brzegach liści^[4]. Występuje w Europie Zachodniej (od Półwyspu Iberyjskiego po Wyspy Brytyjskie, na Półwyspie Skandynawskim, krajach bałtyckich, Białorusi i Ukrainie)^[3];
Centaurium littorale subsp. compressum (Hayne) Kirschner – znany tylko z Niemiec i Czech^[3];
Centaurium littorale subsp. uliginosum (Waldst. & Kit.) Rothm. ex Melderis. – rośliny do 20, czasem 30 cm wysokości, o szorstkich brzegach liści i łodygach, łatki korony do 3–6 mm długości^[4]. Występuje od Francji poprzez środkową i wschodnią Europę po Azję^[3]. W Polsce rośnie w okolicach Myśliborza, Pyrzyc i nad jeziorem Miedwie^[5].

Morfologia

Liście równowąskie i szorstkie u ssp. uliginosum

Kwiaty ssp. uliginosum

Łodyga: Zwykle od 10 do 20 cm wysokości, rzadziej nieco wyższa^[4].
Liście: Liście dolne skupione w przyziemną rozetę, zachowaną także w czasie kwitnienia. Liście łodygowe osiągają 10–20 (rzadko do 35) mm długości i 3–5 mm szerokości, są równowąskie lub równowąskopodługowate, tępe, 1- lub 3-nerwowe^[4].
Kwiaty: Różowe, zebrane w wierzchotki. Płatki korony o długości 5–8 mm.
Owoc: Torebka o długości 7–10 mm.
Gatunki podobne: Pozostałe dwa gatunki centurii rosnące w Polsce mają liście lancetowate do jajowatych, 3- lub 5-nerwowe, i przynajmniej górne zaostrzone^[4].

Biologia i ekologia

Centaurium littorale ssp. littorale na solnisku pod Kołobrzegiem

Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Podgatunek typowy rośnie na słonych łąkach i w zagłębieniach międzywydmowych, podgatunek uliginosum – na solniskach. Kwitnie w sierpniu i wrześniu. Gatunek charakterystyczny związku Armerion maritimae^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta ochroną ścisłą^[7].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[8]: V (narażony na wyginięcie); 2016: EN (zagrożony)^[9]
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001): VU (vulnerable, narażony); 2014: EN (zagrożony)^[10]

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Centaurium littorale (Turner) Gilmour, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-08] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 359. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Piotrowska H. 2001. Centuria nadbrzeżna. s. 295-296. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409)
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[powo-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Centaurium littorale (Turner) Gilmour, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-08] .

[klucz-4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 359. ISBN 83-01-14342-8.

[5] Piotrowska H. 2001. Centuria nadbrzeżna. s. 295-296. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.

[6] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .

[rozp2014-7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409)

[8] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[10] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]