Centrala Zjednoczenia Klasowych Związków Zawodowych w Rzeczypospolitej Polskiej

Centrala Zjednoczenia Klasowych Związków Zawodowych w Rzeczypospolitej Polskiej (CZKZZ, do 1929 jako Centralne Zrzeszenie Klasowych Związków Zawodowych w Polsce) – prosanacyjna centrala związków zawodowych działająca w okresie 1928–1939, powstała wskutek rozłamu w Związku Stowarzyszeń Zawodowych. Wskutek rozłamu w 1931 r., zorganizowanego przez Jędrzeja Moraczewskiego stała się nieznaczącą organizacją związkową. Zaprzestała działalności w 1939 r.

Historia

Centrala powstała jako konsekwencja rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej i wyodrębnieniu się PPS – dawna Frakcja Rewolucyjna. Rozłam polityczny spowodował również rozłam w klasowym Związku Stowarzyszeń Zawodowych, który opuściły organizacje – głównie w Warszawie – związane z Rajmundem Jaworowskim. Centrala została powołana 30 października 1928 na konferencji zarządów głównych dziesięciu związków. Wyłoniono wówczas Zarząd w składzie: Wacław Preis (prezes), Józef Niski, Edmund Morawski, Stanisław Celejewski (wiceprezesi), Zygmunt Gardecki (sekretarz generalny. IV (I) Kongres odbył się w 30 maja – 1 czerwca 1929. Centrala zrzeszała wówczas ok. 65 tys. członków. Przewodniczącym ponownie został Wacław Preis, wiceprezesem Antoni Pączek, sekretarzem generalnym Zygmunt Gardecki, zaś skarbnikiem Władysław Koszla.

Od grudnia 1930 w centrali w wyniku podziały funkcjonowały podwójne władze. Jednej grupie CZKZZ, przewodniczył Jędrzej Moraczewski, sekretarzem był Zygmunt Gardecki. Drugą grupą CZKZZ kierował Rajmund Jaworowski, a sekretarzem generalnym był Adam Szczypiorski. Pod hasłem niezależności i bezpartyjności związków zawodowych – działając z inspiracji BBWR, Moraczewski doprowadził do ostatecznego rozłamu w CZKZZ w marcu 1931 r. odbywając odrębny Kongres reprezentujący ponad 50% dotychczasowego składu centrali. W maju 1931 grupa ta doprowadziła do utworzenia nowej centrali Związku Związków Zawodowych (ZZZ).

W marcu 1931 r. odbył się jednocześnie V (II) Kongres CZKZZ, który uznając PPS dawną Frakcję Rewolucyjną za bratnią organizację wyłonił nowe władze w składzie: Rajmund Jaworowski – prezes, Edmund Morawski, Wacław Preis – wiceprezesi, Adam Szczypiorski – sekretarz generalny, Władysław Mendin – skarbnik. Dla odróżnienia od związków Moraczewskiego (działały bowiem równoległe dwie centrale o tej samej nazwie), przyjęto nazwę Centrala Zjednoczenia Klasowych Związków Zawodowych.

Ostatni VI(III) Kongres odbył się 7 marca 1937, na którym wyłoniono władze w składzie Rajmund Jaworowski – prezes, Adam Szczypiorski – wiceprezes, Stefania Gliszczyńska – sekretarz generalny, Jan Klępiński – skarbnik. W 1939 r. Centrala zaprzestała funkcjonowania.

Organizacje wchodzące w skład CZKZZ

W 1933 Centrala zrzeszała 20 związków, 52 tys. członków, w tym 28,4 tys. płacących składki. Do najsilniejszych organizacji należały:

• Centralny Związek Zawodowy Górników (1930 – 3.000), po rozłamie Klasowy Związek Zawodowy Górników w RP (1935 – 1.235 członków);
• Centralny Związek Zawodowy Metalowców (1939 – ok. 4.000);
• Centralny Związek Zawodowy Robotników i Robotnic Przemysłu Chemicznego (1930 – 2.048, 1935 – 579);
• Centralny Związek Zawodowy Robotników i Robotnic Przemysłu Włókienniczego w RP (1930 2.301, 1935 – 1.116);
• Centralny Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Mięsnego (1930 – 1.424, 1935 – 1.744);
• Centralny Związek Robotników Budowlanych (1930 – 4.232, 1935 – 3.877);
• Centralny Związek Zawodowy Pracowników Transportu Rzecznego w Polsce (1930 – 1.738, 1935 – 2.692), przewodniczący Józef Łokietek;
• Centralny Związek Zawodowy Pracowników Zakładów Miejskich i Użyteczności Publicznej w Polsce (1930 – 2.109, 1933 – 1.589). przewodniczący Wacław Preis;
• Związek Zawodowy Pracowników Teatralnych (1930 – 650, 1933 – 1.375);
• Centralny Związek Zawodowy Pracowników Tramwajowych, Autobusowych i Kolejek Dojazdowych (1930 – 1.99, 1935 – 1.080);
• Centralny Związek Zawodowy Kelnerów i Pokrewnych zawodów Przemysłu Gastronomiczno-Hotelowego w Polsce (1929 – 800), w październiku 1931 przeszedł do ZZZ;
• Związek Zawodowy Dozorców Domowych i Służby Domowej w RP (1930 – 11.640, 1935 – 9.048); Przewodniczący Edward Dąbrowski.
• Klasowy Związek Zawodowy Robotników Rolnych i Leśnych (1930 – 10.887) – w 1931 przeszedł do ZZZ; Po rozłamie Centralny Związek Zawodowy Robotników Rolnych i Leśnych w RP (1935 – 3.345);
• Centralny Związek Zawodowy Pracowników Kas Chorych i Ubezpieczeń Społecznych (1930 – 1.092, 1935 – 447).

Liczebność CZKZZ

Rok	Liczba związków	Liczba członków (w tys.)	Płacących składki (w tys.)
1928	10	25,4	16,4
1929	30	64,5	32,6
1930	23	68,9	64,6
1931	14	40,7	26,8
1932	16	43,7	33,3
1933	20	52,4	28,4
1934	21	31,8	br.dan.
1935	21	35,7	br. dan.

Prasa

Centrala wydawała pismo „Hasło” (od lutego 1931 do grudnia 1936). Redaktorami byli kolejno: Adam Szczypiorski, Antoni Wróblewski, Władysław Oleś.

Bibliografia

• Ruch zawodowy w Polsce. Zarys dziejów. Tom II Cześć II, Warszawa 1981.
• Ludwik Hass, Organizacje zawodowe w Polsce 1918-1939 (Informator), Warszawa 1963.