CWS T-1

CWS T-1 – polski samochód osobowy. Został skonstruowany w Centralnych Warsztatach Samochodowych (od 1928 roku Państwowe Zakłady Inżynierii) w Warszawie (stąd jego nazwa), gdzie podjęto jego produkcję w 1927 roku. Wyprodukowanych zostało kilkaset egzemplarzy samochodu.

CWS T-1

Tadeusz Tański przy skonstruowanym przez siebie CWS T-1
Producent	CWS PZInż
Projektant	Tadeusz Tański
Zaprezentowany	V Targi Wschodnie we Lwowie 1925
Okres produkcji	1927–1931
Miejsce produkcji	Warszawa
Dane techniczne
Segment	F
Typy nadwozia	torpedo kareta berlina fałszywy kabriolet pick-up furgonetka
Silniki	R4 2984 cm³ 61 KM przy 3000 obr./min 45 KM przy 2500 obr./min
Skrzynia biegów	4–biegowa mechaniczna
Napęd	tylny
Długość	4830 mm
Szerokość	1700 mm
Wysokość	1950 mm
Rozstaw osi	3420 mm
Masa własna	1150-1800 kg
Liczba miejsc	6
Dane dodatkowe
Pokrewne	CWS T-4 CWS T-8
Konkurencja	Rolls-Royce Phantom I Fiat 503

Historia

CWS T-1 Torpedo

CWS T-1 Kareta

Replika CWS T-1 Torpedo

Replika prototypowego CWS T-1

Samochód CWS T-1 został skonstruowany przez znanego przed II wojną światową polskiego konstruktora inż. Tadeusza Tańskiego w latach 1922-1924. W 1924 roku wyprodukowano silnik zamontowany w nadwoziu importowanego samochodu, a w 1925 zbudowano pod kierownictwem inż. Władysława Mrajskiego prototyp z własnym podwoziem i nadwoziem. Samochód produkowano w krótkich seriach od 1927 roku.

Wg niektórych szacunków w sumie powstało około 800 sztuk samochodów w różnych wersjach, w tym ok. 500 osobowych i ok. 300 pochodnych. Inne źródła mówią, że nie powstało więcej niż 400 sztuk. Stało się tak poprzez wyparcie CWS-ów przez tańsze, składane w Polsce samochody zagraniczne. Oferta obejmowała samochody w wersjach nadwoziowych:

• torpedo – osobowy z nadwoziem otwartym czterodrzwiowym
• kareta – osobowy z nadwoziem zamkniętym czterodrzwiowym, 7-osobowy
• berlina – osobowy z nadwoziem zamkniętym dwudrzwiowym
• fałszywy kabriolet – osobowy z nadwoziem zamkniętym dwudrzwiowym
• lekki ciężarowy – dwudrzwiowa kabina, część towarowa do zabudowy jako pick-up lub furgonetka.

Ostatnia partia 60 gotowych samochodów opuściła fabrykę w 1931 roku. Zakończenie produkcji zostało wymuszone przez podpisanie przez polski rząd 21 września 1931 roku umowy licencyjnej z włoską firmą FIAT na produkcję samochodu Fiat 508 pod nazwą Polski Fiat 508, który miał być a następnie był produkowany w Państwowych Zakładach Inżynierii (dawne CWS). Umowa ta wymagała zaprzestania produkcji samochodów konkurencyjnych wobec modelu licencyjnego.

Samochody te używane były także w Wojsku Polskim. Były przystosowane do odpowiedniego wyposażenia dodatkowego takiego jak: pręt na proporzec (na błotniku), skrzynka na granaty ręczne i uchwyt na 2 karabiny, dodatkowy – obok elektrycznego – pneumatyczny sygnał dźwiękowy, tabliczka mosiężna z charakterystyką pojazdu, czekanik i łopata w specjalnych uchwytach, podnośnik samochodowy o zdolności udźwigu 2 ton, lina stalowa pociągowa o średnicy 12 mm i długości 7 m (lub łańcuch), korba rozruchowa, dywaniki: gumowy dla kierowcy i pluszowy dla pasażera, pokrowce: na chłodnicę, na latarnię przednią i lampę tylną (z niebieskimi szybkami) oraz proporzec (i pokrowiec do niego).

W pierwszych dniach kampanii wrześniowej 1939 roku samochody ewakuowano w kierunku Pińska na Polesiu, a po zajęciu zaś Kresów Wschodnich przez Związek Radziecki wpadły w okolicach Kostopola w ręce Armii Czerwonej. Sporo zostało zniszczonych w czasie walk i okupacji, lecz nieliczne przetrwały wojnę i były użytkowane jeszcze w latach pięćdziesiątych. Istnieją ponadto przypuszczenia, że jest jeszcze kilka egzemplarzy CWS T-1 na terenie byłego ZSRR, a także jeden egzemplarz sprowadzony do Francji, do rezydencji książąt Sanguszków w 1937 roku.

W latach 2012−2014 w Wejherowie pasjonat motoryzacji Ludwik Rożniakowski skonstruował na podstawie zachowanej dokumentacji replikę tego samochodu w wersji nadwoziowej torpedo, pomalowaną w barwy biało-czerwone. Po tym jak w październiku 2018 roku auto uległo poważnemu wypadkowi w wyniku zderzenia z VW Golf (uszkodzone zostały elementy zawieszania oraz rama pojazdu), pojazd został odbudowany przez Rożniakowskiego. Ludwik Rożniakowski stworzył również replikę samochodu z nadwoziem kareta „Orzeł Biały”. Samochód powstały na 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości, jest hołdem dla twórców CWS-ów. Na klamkach są wygrawerowane nazwiska konstruktorów, a na bokach samochodu wypisana historia modelu. Powstała także replika prototypowej wersji CWS T-1 w kolorze czarnym.

Konstrukcja pojazdu

Konstrukcja samochodu opartego na ramie podłużnicowej była bardzo prosta. Nadwozie było drewniano-stalowe. Niezwykłą i niespotykaną do dziś cechą pojazdu było to, że cały samochód można było rozkręcić, a następnie ponownie złożyć za pomocą jednego klucza szczękowego. Wszystkie śruby i nakrętki miały jednakowy rozmiar M17. Dotyczyło to również silnika a jedynym wyjątkiem były świece zapłonowe mające gwint M18. Było to bardzo ważne, gdyż w Polsce międzywojennej brakowało narzędzi, niewiele też było dobrze wyposażonych warsztatów. Dodatkowo rozrząd jak i skrzynia biegów składały się z zestawu takich samych kół zębatych. Z tych powodów samochód uważany jest za arcydzieło inżynierii i niezwykłe (do dziś niepowtórzone) osiągnięcie konstruktorskie. Zawieszenie przednie jak i tylne opierało się na resorach piórowych wyposażonych w amortyzatory cierne. Napęd przekazywany był za pośrednictwem suchego jednotarczowego sprzęgła do skrzyni biegów blokowanej za pośrednictwem zamka Yale przed kradzieżą. Układ hamulcowy działał na cztery koła wyposażone w hamulce bębnowe o dużej średnicy.

Wersje specjalne

CWS T-1 Sanitarka

Kabina sanitarna została wykonana według norm obowiązujących w Wojsku Polskim jako konstrukcja drewniano-stalowa, szkieletowa, oddzielona od szoferki ścianką z przesuwaną szybką. Wnętrze kabiny, z nieosłoniętym szkieletem malowano na biało, a deski podłogi pokryto gumową wykładziną. Wejście zapewniały dwuskrzydłowe drzwi umieszczone w tylnej ścianie kabiny. Nosze były ustawione na stelażu, piętrowo wzdłuż nadwozia po lewej stronie, po prawej zaś instalowano ławkę dla personelu medycznego. W przedniej części kabiny ponad górnymi noszami i na ścianie działowej, zawieszono zbiornik na wodę i apteczkę. Oświetlenie wnętrza zapewniały okna umieszczone w górnych partiach drzwi i ścian bocznych, w nocy zaś podwójne lampy elektryczne. Pokrycia siedzeń i oparcia były wykonane z czarnej skóry. Po prawej stronie kabiny kierowcy umieszczono stojak na karabiny, na stopniu zaś skrzynkę na ręczne granaty. Sanitarka miała oznaczenia świadczące o medycznym przeznaczeniu (znaki Czerwonego Krzyża malowane na wszystkich płaszczyznach nadwozia według odpowiednich instrukcji oraz dwa rodzaje sygnałów dźwiękowych: ręczny, pneumatyczny i elektryczny. Sanitarka CWS T-1 została pokazana publiczności w czasie Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w 1929 roku.

CWS T-1 ambulans pocztowy i PKO

Na bazie CWS T-1 stworzone ambulanse pocztowe i PKO. Produkowane były od 1930. Samochody obu odmian pełniły funkcję ruchomych placówek pocztowych i PKO oraz szybkich transporterów przesyłek i pieniędzy. Podstawowym stałym wyposażeniem kabiny operacyjnej wozu pocztowego były półki z przegrodami i stół do sortowania listów, a ambulansu PKO pancerne skrytki i stół kasowy. Okna kabin obu modeli mogły być okratowane. Samochody oznakowano odpowiednimi napisami i symbolami ich posiadaczy. Projektantem nadwozi był również inż. Stanisław Panczakiewicz.

CWS T-1 ciężarowy

Powstał także na bazie CWS-a T-1 pojazd ciężarowy o ładowności 0,5 tony. Ciężarówka miała 4 hydrauliczne amortyzatory, co podniosło komfort jazdy, lecz było wówczas uważane za zbędne w wozach tej klasy. Nadwozie, stworzone według projektu inż. Stanisława Panczakiewicza, składało się z dwóch zespołów: drewniano-stalowej, szkieletowej kabiny kierowcy i otwartej, drewnianej skrzyni ładunkowej o wysokich burtach, odchylanych na boki i do tyłu. Skrzynia mogła być nakryta brezentową opończą, rozpiętą na metalowych pałąkach. Wyposażenie kabiny nie różniło się od zastosowanego w modelach z zamkniętymi nadwoziami furgonowymi.

Silniki

Wykres mocy silnika samochodu CWS T-1

Widok ogólny i półprzekrój podłużny silnika samochodu CWS T-1

Przekrój poprzeczny silnika samochodu CWS T-1

Silnik T-1

Do napędu CWS T-1 zastosowano silnik spalinowy, benzynowy, górnozaworowy czterocylindrowy konstrukcji inż. Tadeusza Tańskiego. Pierwszy prototyp był gotowy do testów w 1923 roku. Zarówno głowica silnika jak i kadłub ze skrzynią korbową odlane były ze stopu aluminium (choć inne źródła podają, że głowica była żeliwna). Wał korbowy ułożyskowany został na trzech łożyskach głównych. Skok tłoka o wartości 120 mm oraz cylindry pracujące w mokrych tulejach cylindrowych o średnicy 90 mm dawały pojemność 2984 cm³. Silnik uzyskiwał moc w zależności od wersji od 45 KM przy 2500 obr./min do 61 KM przy 3200 obr./min.

Silniki T-8 i T-4

W 1929 roku inż. Tadeusz Tański opracował kolejne dwa silniki. Pierwszym z nich był ośmiocylindrowy T-8 o pojemności skokowej 3,0 l. Drugi, czterocylindrowy był w rzeczywistości jego połową i miał pojemność 1,5 litra. Oba silniki wykorzystywały te same części. Wał w T-4 oparto na trzech łożyskach kulkowych, w T-8 były dwa takie wały. Zastosowano głowice typu Ricardo co dało stopień sprężania wynoszący 5:1.

Dane techniczne samochodu CWS T-1 Kareta

Rodzaj silnika	czterosuwowy, o zapłonie iskrownikowym, chłodzony cieczą
Liczba cylindrów	4
Pojemność skokowa	2984 cm³
Moc maks. przy obr./min	61 KM przy 3000 obr./min 45 KM przy 2500 obr./min
Prędkość maks.	105 km/h
Zużycie paliwa	18 l
Stopień sprężania	4,5:1
Skrzynia biegów	mechaniczna 4-biegowa
Masa samochodu gotowego do jazdy	1150-1800 kg w zależności od wersji
Typ ogumienia	860x160mm lub Bibendum 16x50
Długość	4830 mm
Wysokość	1950 mm
Szerokość	1700 mm
Rozstaw osi	3420 mm
Rozstaw kół	1400 mm
Prześwit poprzeczny	240 mm

Linki zewnętrzne

• CWS T-1 w serwisie Polska Motoryzacja 1918-1945
• CWS T-1 w serwisie Ocalić od zapomnienia. polskie-auta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
• Wersje specjalne CWS T-1 w serwisie Ocalić od zapomnienia. polskie-auta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-03)].
• Strona projektu rekonstrukcji CWS T-1