Bukwica (roślina)
Bukwica (Betonica L.) – takson roślin należących do rodziny jasnotowatych wyróżniany w randze rodzaju lub podrodzaju w obrębie rodzaju czyściec (Stachys). Obejmuje 10–15 gatunków występujących w Europie, zachodniej i środkowej Azji oraz w północnej Afryce[4]. We florze Polski rodzaj reprezentowany jest przez jeden gatunek – bukwicę zwyczajną B. officinalis[5].
 Bukwica zwyczajna | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
bukwica |
| Nazwa systematyczna | |
| Betonica L. Sp. Pl. 573. 1 Mai 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Byliny z liśćmi skupionymi głównie w rozecie przyziemnej i nielicznymi liśćmi łodygowymi.
- Kwiaty
- Podobne do kwiatów roślin z rodzaju czyściec. Podobnie zebrane są w nibyokółki tworzące kłosokształtny kwiatostan na szczycie pędu. Kielich 5-ząbkowy, rurkowaty lub dzwonkowaty. Korona grzbiecista i zrosłopłatkowa. W przeciwieństwie do czyścca – górna warga korony spłaszczona, rurka korony wydłużona i zwykle bez pierścienia włosków wewnątrz, pylniki niemal równoległe[4].
Systematyka
edytuj- Uwagi taksonomiczne
Rodzaj często nie jest wyodrębniany, lecz włączany jako podrodzaj Betonica (L.) Bhattacharjee do rodzaju czyściec (Stachys)[6][7]. Pozycja taksonomiczna tej grupy roślin nie jest ustalona i wciąż podlega debacie. Badania molekularne wskazują na bazalną i odrębną pozycję roślin z grupy Betonica w stosunku do pozostałych roślin z rodzaju Stachys[8][9][10], przemawiają za tym także wyniki analiz biochemicznych[11] i z zakresu morfologii (odrębna budowa włosków)[12].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jako podrodzaj w obrębie rodzaju Stachys zaliczany jest do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.), która jest jednym z kladów w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales) Bromhead z grupy astrowych spośród roślin okrytonasiennych[2].
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takhtajan, rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), podrząd Lamiineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jasnotowate (Lamiaceae Lindl.), podplemię Betonicinae Dumort., rodzaj bukwica (Betonica L.)[13].
- Wykaz gatunków[14]
- Betonica alopecuros L.
- Betonica betoniciflora (Rupr. ex O.Fedtsch. & B.Fedtsch.) Sennikov – bukwica liściowa[15]
- Betonica brantii (Benth.) Boiss.
- Betonica bulgarica Degen & Nejceff
- Betonica hirsuta L. – bukwica szorstka[15]
- Betonica macrantha K.Koch – bukwica kaukaska, czyściec wielkokwiatowy[5]
- Betonica nivea Steven
- Betonica officinalis L. – bukwica zwyczajna, b. lekarska
- Betonica orientalis L. – bukwica wschodnia[15]
- Betonica scardica Griseb.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ a b Bogumił Pawłowski (red.): Flora Polska. Tom XI. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 112.
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 41, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Betonica. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-05-31].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-12-27].
- ↑ Ekrem Dündar, Ekrem Akçi̇çek, Tuncay Di̇rmenci̇, Şaki̇r Akgün. Phylogenetic analysis of the genus Stachys sect. Eriostomum (Lamiaceae) in Turkey based on nuclear ribosomal ITS sequences. „Turk. J. Bot.”. 37, s. 14-23, 2013.
- ↑ Bendiksby M., Thorbek L., Scheen A-C, Lindqvist C, Ryding O.. An updated phylogeny and classification of Lamiaceae subfamily Lamioideae. „Taxon”. 60, s. 471-464, 2011.
- ↑ Scheen A-C, Bendiksby M., Ryding O. Mathiesen C., Albert V.A., Lindqvist C.. Molecular phylogenetics, character evolution, and suprageneric classification of Lamioideaea (Lamiaceae). „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 97, s. 191-217, 2010.
- ↑ E. Radnai, A. Dobos, K. Veres, L. Tóth, I. Máthé, G. Janisák, G. Blunden: Essential Oils in Some Stachys Species growing in Hungary. [w:] ISHS Acta Horticulturae 597: International Conference on Medicinal and Aromatic Plants (Part II) [on-line]. [dostęp 2018-07-16].
- ↑ Giuliani C., MAleci Bini L.. Glandular trichomes as further differential characters between Stachys subgenus Betonica (L.) Bhattacharjee and Stachys subgenus Stachys. „Plant Biosystems”. 146, s. 1-8, 2012. DOI: 10.1080/11263504.2012.663810.
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Betonica. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-22]. (ang.).
- ↑ Betonica L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-04].
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 38. ISBN 978-83-925110-5-2.