Wikipedia

Bukanier

Zobacz też: bukanierzy.

Bukanier – członek społeczności piratów i myśliwych, składającej się ze zbiegów pochodzenia angielskiego, francuskiego i holenderskiego, osiedlających się od początku XVII wieku na Wielkich Antylach, będących wówczas posiadłością Hiszpanii[1][2].

Bukanier – ilustracja z książki Howarda Pyle’a
Bukanierzy atakujący dużo większy galeon hiszpański
Bukanierzy wymuszający haracz na mieszkańcach podbitego miasta

Ich nazwa pochodzi od francuskiego słowa boucan (zapożyczonego z języka mieszkańców Wielkich Antyli), oznaczającego rodzaj grilla, za pomocą którego wędzono mięso upolowanych zwierząt, którym handlowano[3]. Używane zamiennie określenie filibustier (lub flibustier) wywodzi się z francuskiego przekształcenia holenderskiego wyrazu vrijbueter, czyli wolny łowca łupów (z tego samego źródłosłowu pochodzi angielskie słowo freebooter, synonim pirata)[4].

Wśród zbiegów znajdowali się byli żołnierze oraz kryminaliści, jak również osoby uciekające przed prześladowaniami religijnymi i szukające schronienia w trudno dostępnych kryjówkach. Po okresie wojen religijnych w Europie, gdy w połowie XVII wieku nastąpił okres pokoju, a równocześnie wzmogło się prześladowanie innowierców, szczególnie wielu z nich wyruszyło do Nowego Świata[5]. Polowali najpierw na zdziczałe bydło, a po usunięciu przez Hiszpanów z zachodniej części wyspy Haiti (zwanej wówczas Hispaniolą) w 1640 roku rozpoczęli działalność piracką[1][2]. Wielu przyszłych bukanierów przybyło też jako przymusowi robotnicy francuskiej czy angielskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej: oferowały one przewóz kolonisty do Ameryki, którego koszt należało odpracować po przyjeździe; po kilkuletniej, praktycznie niewolniczej pracy, przybysz mógł rozpocząć działalność na własną rękę i nierzadko przyłączał się do bukanierów[6].

Ich pierwotnymi siedzibami były pierwsze nie-hiszpańskie kolonie na Antylach: francuska Saint Kitts (której gubernatorem był Phillippe de Longvilliers de Poincy) i angielska Nevis. Po zlikwidowaniu tych osad przez oddziały hiszpańskie, przenieśli się na niewielką wyspę Tortugę, położoną u północnych wybrzeży Haiti[7], a następnie (po 1657 roku) do Port Royal na Jamajce[1][2]. W każdym przypadku ich uznanie władzy królewskich gubernatorów było nominalne; przedstawiciele władz państwowych nie wtrącali się zaś w ich działalność, pobierając jedynie dziesięcioprocentowy podatek[8]. Inną bazą była Île-à-Vache, leżąca między Tortugą a Jamajką[9].

Zorganizowani byli jako tak zwane Bractwo Wybrzeża. Decyzje o planowanych wyprawach i podziale zdobyczy podejmowano w sposób demokratyczny. Atakowali statki oraz tereny należące do Hiszpanii, sprzymierzając się z siłami Anglii, Francji i Holandii[1][2]. W pierwszym okresie atakowali głównie pojedyncze statki, zarówno pełne kolonialnych skarbów, jak i łodzie lokalnych rybaków[10]. Używali niewielkich, wzorowanych na indiańskich, łodzi, które nie nadawały się do otwartej walki z silnie uzbrojonymi okrętami, więc ich główną bronią była szybkość, zaskoczenie i bezwzględność[11].

W drugiej połowie XVII wieku, wobec grupowania przez Hiszpanów statków w silnie chronione konwoje, bukanierzy przerzucili się na rabowanie kolonialnych miast. Jako pierwszy ekspedycję taką poprowadził Lewis Scott, zdobywając Campeche. W następnych latach Edward Mansfield zdobył Granadę, John Davis – Nikaraguę, a jeden z najsławniejszych bukanierów, Francuz François l’Olonnais, kolejno: Puerto Cavallo, San Pedro Sula, a w 1668 – dwa bogate miasta nad jeziorem Maracaibo[12]. W 1671 roku, pod dowództwem Walijczyka Henry’ego Morgana (zm. 1688), zdobyli Panamę. Znani byli z bezwzględności – Morgan, szturmując w lipcu 1686 roku fort w Porto Bello, posłużył się mieszkańcami miasta jako żywymi tarczami[1][2]. W Veracruz piraci zgromadzili najważniejszych mieszkańców miasta w katedrze i zagrozili im, w przypadku braku okupu, wysadzeniem w powietrze (otrzymali 200 tysięcy pesos)[13]. Niektórzy z bukanierów byli szczególnie znani z okrucieństwa – Francuz Montbars zasłużył sobie na przydomek „Eksterminator”[13], a Roche Brasiliano miał zwyczaj piec jeńców na ruszcie[14].

Pod koniec XVII wieku, po uznaniu przez Hiszpanów posiadłości krajów wspierających bukanierów, zostali zlikwidowani[1][2]. Przenieśli się wówczas na wyspę New Providence na Bahamach, której główne miasto, Nassau w pierwszych dziesięcioleciach XVIII wieku było ich główną bazą. Zapuszczali się też na coraz dalsze wyprawy (między innymi na Pacyfik), ale wobec zorganizowanego działania flot wojennych, ich działalność stopniowo wygasła[15].

Cennym źródłem dla poznania życia bukanierów jest praca Bukanierzy amerykańscy, której autorem był chirurg-bukanier Alexandre Exquemelin[3]. Innymi dziełami, dotyczącym późniejszego okresu działania piratów karaibskich są książki Williama Dampiera[16].

Nawiązania w kulturze

edytuj

W latach 1837–1838 Ignacy Feliks Dobrzyński skomponował operę pod tytułem Monbar, czyli Filibustierowie do tekstu Seweryny Duchińskiej-Pruszakowej i Ludwika Paprockiego, według noweli Karla van der Velde Der Filibustier (1818).

W języku angielskim słowo filibuster oznacza obstrukcję parlamentarną[17]

W Polsce w 1898 r. Władysław Umiński napisał powieść dla młodzieży pt. Flibustierowie która doczekała się ok. 10 wydań w latach póżniejszych[18].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f bukanierzy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-06-11].
  2. ↑ a b c d e f Janusz Wojtasik, Marek Wagner: Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej tradycje: studia i szkice. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, 2004, s. 191–192.
  3. ↑ a b Jack Beeching: Introduction. W: Alexander O. Exquemelin: Buccaneers of America. Glorieta: Dover Publications, 2012. ISBN 978-0-486-13869-5. (ang.).
  4. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 97.
  5. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 94.
  6. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 104.
  7. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 95–96.
  8. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 99.
  9. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 101.
  10. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 98.
  11. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 98–103.
  12. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 103–106.
  13. ↑ a b Skrok 1982 ↓, s. 108.
  14. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 102.
  15. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 115–118.
  16. ↑ Skrok 1982 ↓, s. 117.
  17. ↑ A S Hornby, Oxford Advanced Learner’s Dictionary 9th Edition, Londyn: Oxford University Press, 2015, s. 519, ISBN 978-0-19-479-9546.
  18. ↑ Jadwiga Czachowska (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, Ste – V, Alicja Szałagan (red.), 2003, s. 437 [dostęp 2023-10-12].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Bukanier&oldid=72826934”