Budynek administracyjno-mieszkalny Fabryki Kotłów Parowych Fitznera
Budynek administracyjno-mieszkalny Fabryki Kotłów Parowych Fitznera – zabytkowy gmach położony przy ulicy Powstańców 10 w Siemianowicach Śląskich, na terenie dzielnicy Centrum.
 nr rej. :- A/1525/93 z 30 kwietnia 1993 (woj. katowickie) - A/1036/22 z 31 sierpnia 2022 (woj. śląskie)[1] | |
.jpg) Gmach od strony ulicy Powstańców | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Powstańców 10 |
| Styl architektoniczny |
neorenesans |
| Kondygnacje |
2 |
| Ukończenie budowy | |
Położenie na mapie Siemianowic Śląskich  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°18′03,55″N 19°02′06,95″E/50,300986 19,035264
| |
Wzniesiony w stylu neorenesansowym, według różnych źródeł w 1878 bądź 1889 roku, jako gmach administracyjny dla uruchomionej w 1870 roku Fabryki Kotłów Parowych Fitznera (obecnie w miejscu fabryki funkcjonują zakłady Rosomak). Budynek ten 30 kwietnia 1993 roku został wpisany do rejestru zabytków. Jest on obiektem dwukondygnacyjnym i charakteryzuje się obecnością wielu różnorodnych elementów dekoracyjnych.
Historia
edytuj
W 1856 roku na terenie Laurahuty mistrz kuźniczy Wilhelm Fitzner założył warsztat kotlarski, który na początku zajmował się remontem, a w późniejszym czasie produkcją nitowanych kotłów parowych[4]. W 1869 roku jego syn – również Wilhelm – wybudował fabrykę w pobliżu Fabryki Śrub i Nitów, która została uruchomiona w 1870 roku[5]. W 1875 roku fabryka zaczęła się specjalizować w produktach spawanych, a produkty Fitznera otrzymywały szereg nagród i wyróżnień na wystawach i targach[4].
Po drugiej stronie fabryki, przy dzisiejszej ulicy Powstańców, został wzniesiony gmach administracyjny dla zakładu. Ukończono go w 1878[2] bądź 1889 roku – na drugą z tych dat wskazuje kartusz nad portalem wschodniego wejścia do gmachu z inskrypcją: „1889”[3].
Zakład w 1939 roku został zajęty przez Niemców, którzy przestawili produkcję na potrzeby zbrojeniowe[6]. W 1945 roku utworzono Zakłady Naprawy Czołgów, a 22 maja, po kilkakrotnych zmianach organizacyjnych, przedsiębiorstwo przemianowano na Wojskowe Zakłady Mechaniczne[7]. Obecnie produkcję prowadzi firma Rosomak[8].
Dawny gmach administracyjny 30 kwietnia 1993 roku został wpisany do rejestru zabytków[2]. Sprzedano go w prywatne ręce, a nowy właściciel około 2007 roku rozpoczął remont budynku, który w dalszym ciągu od wielu lat pozostaje opuszczony[9].
Charakterystyka
edytuj.jpg)
.jpg)
Dawny budynek administracyjno-mieszkalny Fabryki Kotłów Parowych Fitznera położony jest przy ulicy Powstańców 10 w Siemianowicach Śląskich[2], na terenie dzielnicy Centrum[10]. Jest on wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1525/93[2] – ochroną konserwatorską objęta jest cała działka[11].
Jest to budynek dwukondygnacyjny, z wysokim przyziemiem[3]. Powstał on w stylu neorenesansowym[12] – szesnastoosiowa, zwrócona na południe[13], zdobiona fasada nawiązuje architektonicznie do renesansu holenderskiego bądź gdańskiego[3]. Elewację wykonano z cegły klinkierowej, a charakterystycznym jej elementem są zdobiące rogi budynku i ryzalitów tynkowane boniowania. Podobne rozwiązania zastosowano wokół otworów okiennych. Same zaś okna są prostokątne z naczółkami w formie łuku odcinkowego[13]. Gmach ma stylowe frontony, które w wyniku jednego z remontów zostały zubożone o detal. Dominują one nad dwoma bocznymi ryzalitami z mansardową, trójokienną nadbudową[3]. Gmach pokryto dwuspadowym dachem z umieszczonymi pomiędzy mansardami niewielkimi lukarnami, które zostały zwieńczone spiczastymi daszkami. Ponad kalenicę dachu wystają liczne kominy[13].
Dwa umieszczone po bokach wejścia do budynku zdobią rozczłonkowane portale, zamykane przez trójkątne, przerwane tympanony, które zostały oparte na boniowanych pilastrach. W środku nadproża umieszczono tarczę herbową z symbolami przemysłu – skrzyżowane młotki i koło zębate. Kartusz nad lewym wejściem pozbawiony jest treści (pierwotnie: „W. FITZNER”[13]), zaś nad prawym zawiera inskrypcję z datą: „1889” (pierwotnie: „ERBAUT 1889”)[3].
Przez środek skrajnych ryzalitów prowadziły korytarze zakończone skośnie usytuowanymi ścianami, w których umieszczono drzwi zaopatrzone w wysoko umieszczone secesyjne klamki. Za nimi znajdowała się duża sala, zajmująca całą szerokość budynku. Była ona pośrodku podparta metalowymi, smukłymi kolumnami[13]. Budynek otoczony został ogrodzeniem na niskiej podmurówce o metalowych przęsłach. Murowane słupki, zwieńczone pierwotnie duża kulą, współgrają architektonicznie z resztą budynku[13].
Przypisy
edytuj- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 października 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-10-14]
- ↑ a b c d e Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Województwo śląskie. www.nid.pl. [dostęp 2021-11-22]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Halor 2000 ↓, s. 88.
- ↑ a b Halor 2000 ↓, s. 87.
- ↑ Derus 2012 ↓, s. 67.
- ↑ Derus 2012 ↓, s. 71.
- ↑ Derus 2012 ↓, s. 73.
- ↑ ROSOMAK: Kontakt. www.rosomaksa.pl. [dostęp 2021-11-11]. (pol.).
- ↑ Derus 2007 ↓, s. 90.
- ↑ Grodzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej: Geoportal Miasta Siemianowice Śląskie. siemianowice.geoportal2.pl. [dostęp 2021-11-22]. (pol.).
- ↑ Studium... 2019 ↓, s. 40.
- ↑ Polska Niezwykła: Biurowiec fabryki kotłów parowych W. Fitznera. www.polskaniezwykla.pl. [dostęp 2021-11-22]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Zapomniana Architektura Siemianowic Śląskich. Tajemnica starej fotografii. www.facebook.com, 2020-05-17. [dostęp 2021-11-22]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Małgorzata Derus, Raport o stanie zabytków w latach 1994–2007 w Siemianowicach Śląskich. Zapisy ustawowe a prawo miejscowe, „Siemianowicki Rocznik Muzealny” (6), Siemianowice Śląskie: Muzeum Miejskie w Siemianowicach Śląskich, 2007, s. 81–98, ISSN 1644-8154 (pol.).
- Małgorzata Derus, Z dziejów przemysłu Siemianowic Śląskich, Siemianowice Śląskie: Urząd Miasta Siemianowice Śląskie, 2012, ISBN 978-83-909938-8-1 (pol.).
- Antoni Halor, Przewodnik siemianowicki. Wędrówki po mieście i okolicy, wyd. pierwsze, Siemianowice Śląskie: Urząd Miasta Siemianowice Śląskie, 2000, ISBN 83-913068-1-X (pol.).
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Siemianowice Śląskie, Załącznik do Uchwały nr 74/2019 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 23 maja 2019 r. w sprawie uchwalenia zmiany „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Siemianowice Śląskie”, Siemianowice Śląskie 2019 (pol.).