Porostnica podomka
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Porostnica podomka[1] (Bryophila domestica) – gatunek motyla z rodziny sówkowatych. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję, od Półwyspu Iberyjskiego po Iran, oraz zachodnią Afrykę Północną. Gąsienica żeruje na porostach.
| Bryophila domestica | |||||
| Hufnagel, 1766 | |||||
 Imago | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj | |||||
| Gatunek |
porostnica podomka | ||||
| |||||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1766 roku przez Johanna Siegfrieda Hufnagela na łamach „Berlinisches Magazin” pod nazwą Phalaena domestica[2][3]. W 1775 roku niezależnie opisali go Michael Denis oraz Ignaz Schiffermüller jako Noctua perla[4][3] i pod taką nazwą wyznaczony został w 1840 roku przez Johna Obadię Westwooda gatunkiem typowym rodzaju Bryophila[5], wprowadzonego w 1825 roku przez Georga Friedricha Treitschke[6][3].
Morfologia
edytujOwad dorosły
edytuj
_Marbled_Beauty_(Cryphia_domestica)_(14764822506).jpg)
.jpg)
Motyl osiągający od 20[7] do 26 mm rozpiętości skrzydeł[8]. Ubarwienie ma charakter kamuflujący na tle porostów[1]. Głowa i większa część tułowia są białe lub żółtawobiałe, rzadziej rdzawe lub szare[8][9].
Przednie skrzydło u formy typowej ma tło białe, kremowe, żółtawe lub szarobiałe, u formy melanistycznej nawet ciemnoszare, a zdarzają się też okazy o tle rdzawoochrowym[8][9][1]. Przepaski są czarne, wąskie, silnie ząbkowane, wyraźniej zaznaczone u przedniego brzegu skrzydła; przepaska falista często porozbijana jest na fragmenty. Plamki nerkowate, okrągła i czopkowata typowo są ciemnoszare, zwykle z białymi obwódkami[8]. Kształt plamki nerkowatej jest wskutek pośrodkowego przewężenia ósmekowaty[8][1], a jej rozmiar dwukrotnie większy od plamki okrągłej[8]. Strzępina jest żółtawobiała z ciemnymi, rzadko rdzawopomarańczowymi prążkami[8][9]. Skrzydło tylne jest u nasady jasnoszare i ku zewnętrznemu brzegowi mocno ciemniejące[8][9], rzadko u nasady białawe i przy zewnętrznym brzegu poszarzałe[9]. Ma ono ciemną kropkę na żyłce poprzecznej, a często też ciemną, wąską przepaskę środkową[8]. Jego strzępina jest biaława[8], jedynie u form melanistycznych szara[9].
Na wierzchu odwłoka brak jest kępek odstających łusek[8]. Genitalia samca cechują się dobrze rozwiniętym, długim, u nasady bocznie uwypuklonym, a na szczycie zaostrzonym wyrostkiem dolnej strony sakulusa, nieprzewężoną walwą o owalnym płacie wierzchołkowym oraz niemal wyprostowanym edeagusem bez ciernia w wezyce[8].
Gąsienica
edytujWyrośnięta gąsienica ma ciemnoszaroniebieskie ciało z podłużną, czarną, szeroko, czerwono i żółto po bokach obwiedzioną linią na grzbiecie, białymi, podłużnymi paskami bocznymi oraz czarnym nakrapianiem i czarnymi przetchlinkami[10].
Biologia i ekologia
edytuj.jpg)
Owad ten zasiedla lasy, polany, widne zarośla, łąki oraz murawy naskalne i kserotermiczne[1][7]. Rozmieszczony jest o nizin po góry, w Alpach dochodząc do rzędnych 2000 m n.p.m.[10]
Gąsienica jest lichenofagiczna i żeruje na rozmiękczonych wilgocią porostach rosnących na pniach drzew, skałach, kamieniach, ale także starych murach i drewnianych płotach[8]. Jako jej pokarm wymieniane są złotorosty i krążniczki[1]. Gdy nie żerują, larwy kryją się w oprzędach w różnych szczelinach[8]. Gąsienice są stadium zimującym i obserwuje się je od września do maja[7].
Postacie dorosłe latają od lipca do końca sierpnia. W dzień chętnie przesiadują na pniach drzew, murach, kamieniach i płotach, zwłaszcza na powierzchniach obrośniętych porostami[8][7]. Żerują głównie nocą[11]. Odżywiają się nektarem[11][1], odwiedzając m.in. kwiaty chabrów. Przylatują także do sztucznych źródeł światła[11].
Rozprzestrzenienie i zagrożenie
edytujGatunek palearktyczny[8][3].
W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburga, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Malty, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskiej części Rosji[9][12]. We współczesnej Polsce motyla tego widuje się rzadko[1][8]. Na niemieckiej „Czerwonej liście” umieszczony został w trzeciej kategorii gatunków zagrożonych wymarciem[13].
W Afryce Północnej notowany jest z Algierii[9][8]. W Azji podawany jest z Cypru[9], anatolijskiej części Turcji[8], Izraela i Iranu[9]. Azjatycka część areału pozostaje jednak niedostatecznie poznana[14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Bryophila domestica – Porostnica podomka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-12-21].
- ↑ Johann Siegfried Hufnagel. Zwote Fortsetzung der Vierten Tabelle Von den Insecten, besonders den so genannten Nachteulen als der zwoten Klasse der Nachtvoegel hiesiger Gegend. „Berlinisches Magazin”. 3 (4), s. 393-426, 1766.
- ↑ a b c d Markku Savela: Bryophila Treitschke, 1825. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2024-12-22].
- ↑ Johann Nepomuk Cosmas Michael Denis, Johann Ignaz Schiffermüller: Ankündung eines systematischen Werkes von den Schmetterlingen der Wienergegend. Vienna: Bernardi, 1775, s. 70.
- ↑ John Obadiah Westwood: Synopsis of the genera of British Insects. London: Longman, Orme, Brown, Green, and Longmans, 1840, s. 96. [dostęp 2024-12-22].
- ↑ Georg Friedrich Treitschke: G. Acronycta – Miselia. W: Ferdinand Ochsenheimer, Georg Friedrich Treitschke: Die Schmetterlinge von Europa. Leipzig: E. Fleischer, 1825, s. 57.
- ↑ a b c d Krzysztof Jonko: Bryophila (Bryophila) domestica (Hufnagel, 1766). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2024-12-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Jarosław Buszko: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 53g. Sówki – Noctuidae. Podrodzina Bryophilinae. Warszawa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
- ↑ a b c d e f g h i j Bryophila domestica (Hufnagel, 1766) Weißliche Flechteneule. [w:] Lepiforum e.V. [on-line]. [dostęp 2024-12-22].
- ↑ a b Walter Forster, Theodor A. Wohlfahrt: Die Schmetterlinge Mitteleuropas. Band 4: Eulen. (Noctuidae). Stuttgart: Franckh’sche Verlagshandlung, 1971. ISBN 3-440-03752-5.
- ↑ a b c Arno Bergmann: Die Großschmetterlinge Mitteldeutschlands. Band 4/1: Eulen. Verbreitung, Formen und Lebensgemeinschaften. Jena: Urania-Verlag, 1954.
- ↑ Bryophila (Bryophila) domestica (Hufnagel, 1766). [w:] Pan-European Species directories Infrastructure Portal [on-line]. [dostęp 2024-12-22].
- ↑ Bundesamt für Naturschutz: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Münster: Landwirtschaftsverlag, 1998. ISBN 3-89624-110-9.
- ↑ Günter Ebert: Die Schmetterlinge Baden-Württembergs. 1. Auflage. Band 6. Nachtfalter IV. Noctuidae 2. Teil.. Stuttgart (Hohenheim): Ulmer, 1997. ISBN 3-8001-3482-9.