Brama Gdańska w Bydgoszczy
Brama Gdańska w Bydgoszczy – historyczna brama miejska wchodząca w skład fortyfikacji miejskich w Bydgoszczy. Została rozebrana w początkach XIX wieku przez władze pruskie.
Historia
edytuj
Brama Gdańska - nazywana także Spichlerną, Wodną lub Karmelicką, wzniesiona została w północnej części miasta, na lewym brzegu rzeki. Zadaniem budowli była ochrona mostu przez Brdę oraz dróg wylotowych z miasta prowadzących w kierunku Gdańska, Koronowa i Świecia[1].
Brama Gdańska nie jest zbyt dobrze przedstawiona na ikonografii (np. rysunku Erika Dahlberga z 1657 r.), natomiast widnieje na planach kartograficznych z XVIII-XIX w.[2] jako dwie czworoboczne budowle zlokalizowane naprzeciw kościoła Klarysek.
Brama położona była u zbiegu dzisiejszych ulic: Mostowej i Marszałka Focha. Na podstawie dostępnych obecnie źródeł można wnioskować, że była to brama o przejeździe umieszczonym między dwoma półokrągłymi wieżami.
Pierwsza wzmianka pisana o Bramie Gdańskiej pochodzi z 1584 r., aczkolwiek można przypuszczać, że wzniesiono ją o wiele wcześniej – w formie drewnianej prawdopodobnie w II połowie XIV wieku, a murowanej – wiek później. Mogła się znajdować zarówno na prawym, jak i lewym brzegu Brdy. Zniszczona wskutek pożaru w 1547 r. została w II połowie XVI wieku odbudowana w miejscu, które dokumentują późniejsze plany kartograficzne. Następnie remontowano ją w 1634 r. i po potopie szwedzkim.
Brama Gdańska stanowiła północny węzeł obronny Bydgoszczy wraz z murami otaczającymi kompleks klasztoru karmelitów oraz spichrzy miejskich.
30 października 1657 r. Bramą Gdańską odbył się uroczysty wjazd do Bydgoszczy orszaków: króla Jana Kazimierza z małżonką Ludwiką Marią Gonzagą oraz elektora brandenburskiego i księcia Prus Książęcych Wilhelma Hohenzzolerna wraz z małżonką Ludwiką Henryką. Monarchowie spotkali się aby ostatecznie uzgodnić traktaty welawsko-bydgoskie[3].
Podczas Powstania Kościuszkowskiego 2 października 1794 r. w pobliżu Bramy Gdańskiej rozgrywały się zacięte walki polsko-pruskie. Artyleria wojska polskiego dowodzonego przez generała Henryka Dąbrowskiego śmiertelnie raniła dowódcę wojsk pruskich płk. Johanna Szekelego[4].
Po zajęciu miasta przez Prusy budowla niepotrzebna już ze względów militarnych pełniła jeszcze jakiś czas rolę rogatki miejskiej, przy której pobierano podatek wjazdowy. Ostateczna rozbiórka bramy nastąpiła w 1817 r. podobnie jak wielu innych fragmentów murów miejskich w Bydgoszczy.
Charakterystyka
edytujBrama Gdańska miała dość rzadko spotykany kształt na terenach Polski, gdyż przejazd umieszczono między dwoma półokrągłymi wieżami. Na starych planach kartograficznych wieże mają półokrągły rzut oraz wymiary 6 x 5 m. Szerokość przejazdu wynosiła 5 m. Ze źródeł pisanych wynika, że przejazd był brukowany, a brama wyposażona była w dwuskrzydłowe wrota z zamkiem. Nie jest znana wysokość wież, ale drogą analogii do podobnych budowli[5] można założyć, że miały one dwie kondygnacje oraz poddasze.
Od strony zachodniej brama łączyła się z murem otaczającym zwarty kompleks klasztoru karmelitów, natomiast od wschodu przylegał kompleks spichrzy miejskich broniony przez mur i palisadę.
Badania archeologiczne
edytujRelikty fundamentów Bramy Gdańskiej odkryto podczas ratowniczych badań archeologicznych prowadzonych w trakcie przebudowy ulicy Focha na przełomie 2008 i 2009 roku.
Przypisy
edytuj- ↑ Grochowski Robert. Bramy, wały i fortyfikacje bastionowe dawnej Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
- ↑ F. W. Gretha z 1797 r., Lindnera z 1800, von Neumanna z 1816 r., plan przebudowy ulicy Gdańskiej 1800-1850
- ↑ Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991, str. 234
- ↑ patrz Bitwa pod Bydgoszczą
- ↑ m.in. Bramy Wrocławskiej w Kaliszu
Zobacz też
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- O murze bydgoskim na portalu Wenecja.art. wenecja.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-10)].
Bibliografia
edytuj- Bartowski Krzysztof. Mury obronne miasta Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XIV (1992). Bydgoszcz 1993
- Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
- Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
- Grochowski Robert, Siwiak Wojciech. Baszta pierwsza muru obronnego miasta Bydgoszczy w świetle źródeł archeologicznych, kartograficznych i ikonograficznych. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
- Grochowski Robert. Bramy, wały i fortyfikacje bastionowe dawnej Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
- Grochowski Robert. Mur obronny miasta Bydgoszczy – przyczynek archeologa. Kronika Bydgoska XXIV (2002). Bydgoszcz 2003
- Grochowski Robert. Baszty muru obronnego miasta Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XXVIII (2006). Bydgoszcz 2007