Wikipedia

Brama Chełmińska w Toruniu

jedna z ośmiu bram Starego Miasta, obecnie nie istnieje

Brama Chełmińska (niem. Kulmer Tor[2]) – jedna z ośmiu bram Starego Miasta w Toruniu, która znajdowała się w północnej części Starego Miasta, na obszarze dzisiejszego placu Teatralnego[3].

Brama Chełmińska
Kulmer Tor
Ilustracja
Brama Chełmińska i elementy szyi bramnej widziane od zewnętrznej strony murów
Państwo

 Cesarstwo Niemieckie

Miejscowość

Toruń

Adres

Kulmstraße (obecnie ul. Chełmińska)

Typ budynku

Brama

Styl architektoniczny

Gotyk

Wysokość całkowita

21 m[1]

Wysokość do dachu

15,5 m[1]

Kondygnacje

4

Ukończenie budowy

1. połowa XIV wieku

Ważniejsze przebudowy

ok. 1880

Zniszczono

1889

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Brama Chełmińska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Brama Chełmińska”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Brama Chełmińska”
Ziemia53°00′43,92″N 18°36′13,53″E/53,012200 18,603758

Historia

edytuj

Brama Chełmińska została wybudowana na przełomie XIII i XIV wieku[4]. Ta czterokondygnacyjna brama wieżowa była prawdopodobnie najwyższą bramą Torunia – łącznie z dachem mierzyła około 21 metrów, przy niemal 8 metrach szerokości[1]. Wraz z sąsiadującymi basztami miała bronić północnej części murów Starego Miasta. Przed bramą już wówczas powstawało Chełmińskie Przedmieście z kościołami św. Wawrzyńca[5] i św. Jerzego, przy którym funkcjonowało leprozorium[6][7]. Na samej bramie znajdował się wizerunek Najświętszej Maryi Panny[8]. W pobliżu Bramy Chełmińskiej powstawały zakłady kołodziejskie i kowalskie[9].

Dla dodatkowego wzmocnienia tego odcinka murów, przed bramą, w 1449 roku wybudowano Barbakan Chełmiński[4]. Jeszcze dalej na północ znajdowało się jednopiętrowe przedbramie połączone z barbakanem zwodzonym mostem nad dwunastometrową fosą barbakanu. Sama brama miała osobną fosę, nad którą poprowadzono szyję łączącą bramę z barbakanem[10]. Ok. 1883 roku barbakan przebudowano na mieszkania[3].

Barbakan uległ zniszczeniu podczas oblężenia Torunia przez wojska szwedzkie podczas III wojny północnej. Karola XII w 1703 roku w ramach III wojny północnej[11]. W 1704 roku na południowej elewacji bramy zamontowano zegar słoneczny[3].

Na szczycie bramy znajdowała się metalowa chorągiewka przedstawiająca kucharza Jordana, który zgodnie z legendą przyczynił się do zdobycia zamku krzyżackiego przez toruńskich mieszczan w 1454 roku. Chorągiewka przetrwała do czasów współczesnych, obecnie znajduje się w Ratuszu Staromiejskim[3].

W 1807 roku ks. Grotowski, administrator kościoła św. Janów, zaproponował założenie nowego cmentarza przed Bramą Chełmińską lub Starotoruńską. Nie uzyskał stosownej zgody[12].

Wrota, pomimo niezadowolenia toruńskiej społeczności lokalnej, w XIX wieku władze niemieckie przeznaczyły do rozbiórki[4]. W 1875 roku rozpoczęto niwelowanie terenu wokół bramy, osuszono i zasypano fosę oraz zlikwidowano drewniany most znajdujący się przed budynkiem. Pomimo tych przygotowań, około lat 1880–1883 bramę przebudowano, dostosowując ją do celów mieszkaniowych[13]. Samą bramę rozebrano definitywnie w 1889 roku[4].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Gąsiorowski 2007 ↓, s. 57.
  2. ↑ Czaja 2019 ↓, s. 28.
  3. ↑ a b c d Brama Chełmińska. toruntour.pl. [dostęp 2023-08-20].
  4. ↑ a b c d Bramy. turystyka.torun.pl. [dostęp 2023-08-20].
  5. ↑ Wasik 2015 ↓, s. 270.
  6. ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 14.
  7. ↑ Łyczak 2016 ↓, s. 3.
  8. ↑ Rozynkowski 2002 ↓, s. 93.
  9. ↑ Czaja 2019 ↓, s. 17.
  10. ↑ Barbakan Chełmiński w Toruniu. toruntour.pl. [dostęp 2023-08-20].
  11. ↑ Flik 1964 ↓, s. 49.
  12. ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 27-28.
  13. ↑ Gąsiorowski 2007 ↓, s. 23.

Bibliografia

edytuj
  • Prusy Królewskie i Warmia. W: Roman Czaja (red.): Atlas historyczny miast polskich. T. 1. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2019. ISBN 978-83-65127-49-5. [dostęp 2023-08-20].
  • Józef Flik. Badania konserwatorskie potwierdzeniem hipotezy historyka sztuki. „Ochrona Zabytków”. 7/3 (66), 1964. 
  • Eugeniusz Gąsiorowski: Średniowieczne obwarowania Torunia. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2007. ISBN 978-83-900852-6-5.
  • Bartłomiej Łyczak. Srebra z ewangelickiego kościoła pw. św. Jerzego w Toruniu w świetle inwentarzy z lat 1580–1817. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 64 (1), 2016. ISSN 0023-5881. 
  • Magdalena Niedzielska: Toruńskie cmentarze. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992. ISBN 83-85196-66-8.
  • Waldemar Rozynkowski: Średniowieczny świat świętych parafii Starego Miasta Torunia – o religijności mieszczan toruńskich. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
  • Bogusz Wasik. W kwestii lokalizacji „zaginionego” kościoła św. Wawrzyńca w Toruniu. „Rocznik Toruński”. 42, 2015. 
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Brama_Chełmińska_w_Toruniu&oldid=73085819”