Wikipedia

Bolesław Sadaj

polski pedagog

Bolesław Wojciech Sadaj (ur. 21 kwietnia 1908 w Prusach k. Opatowa, zm. 4 grudnia 1997 w Szczecinie) – polski nauczyciel i organizator oświaty na Pomorzu Zachodnim, kurator oświaty, współzałożyciel i profesor Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Szczecinie[1][2].

Bolesław Wojciech Sadaj
Data i miejsce urodzenia

21 kwietnia 1908
Prusy k. Opatowa

Data i miejsce śmierci

4 grudnia 1997
Szczecin

Miejsce spoczynku

cmentarz Centralny w Szczecinie

Zawód, zajęcie

pedagog, nauczyciel akademicki

Miejsce zamieszkania

Szczecin

Narodowość

polska

Alma Mater

Katolicki Uniwersytet Lubelski

Stanowisko

okręgowy kurator oświaty,
dyrektor liceum,
profesor WSN i WSR, kierownik Zakładu Pedagogiki i dziekan Wydziału Pedagogiki WSN

Pracodawca

Kuratorium Oświaty okręgu szczecińskiego,
Liceum Pedagogiczne nr 1 w Szczecinie,
Wyższa Szkoła Nauczycielska (WSN)[a] i Wyższa Szkoła Rolnicza (WSR) w Szczecinie[b]

Małżeństwo

Jadwiga z Buszków

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego
Więźniowie Sachsenhausen-Oranienburg
Szczecin, ul. Wielkopolska 15, w latach 1950–1957 – Liceum Pedagogiczne nr 1[c]

Życiorys

edytuj

Dzieciństwo i młodość

edytuj

Urodził się w Prusach opatowskich w wielodzietnej rodzinie chłopskiej. W 1922 r. skończył szóstą klasę szkoły podstawowej i rozpoczął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Ostrowcu Kieleckim (1922–1928). Po skończeniu Seminarium odbył służbę wojskową; ukończył Szkołę Oficerów Rezerwy Piechoty (zob. Szkoła Podchorążych Rezerwy) w Gródku Jagiellońskim ze stopniem podporucznika (styczeń 1932)[3]. W lecie 1930 roku przebywał na stażu we Francji, na uniwersytecie w Nancy[4]. Zwiedził Paryż; planował rozpoczęcie pracy pedagogicznej w Niemczech, w środowisku polonijnym[3].

Praca pedagogiczna i studia przed II wojną światową

edytuj

Pracę rozpoczął w roku 1931; był nauczycielem w szkołach powszechnych powiatu hrubieszowskiego, w Łaskowie i Dubience, kończąc równocześnie – w trybie eksternistycznym – Wyższy Kurs Nauczycielski. Egzamin przed Państwową Komisją w Warszawie zdał w 1935 roku[3]. W latach 1936–1939 był nauczycielem i kierownikiem szkoły powszechnej w Teratyniu (ok. 100 km od Lublina). W tym okresie rozpoczął studia pedagogiczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim jako „student nadzwyczajny”; dojeżdżał do Lublina na zajęcia popołudniowe (nie przerywając pracy w szkole), a równocześnie uczył się łaciny (wymagany przedmiot maturalny), aby uzupełnić program gimnazjalny. Po I roku studiów i uzupełnieniu matury został „studentem zwyczajnym”, lecz dalsze studia uniemożliwił wybuch II wojny światowej[3].

Okres II wojny światowej

edytuj

We wrześniu 1939 roku przeniósł się (z rodziną) do Dubienki; zainicjował tam organizację oporu przeciw okupantowi niemieckiemu (zob. dystrykt lubelski). Był kilkakrotnie aresztowany; w listopadzie 1939 został osadzony w tymczasowym obozie wojskowym w Radomiu (skąd uciekł po 2 tygodniach), był też – przez kilka tygodni – zakładnikiem w Dubience. W roku 1940 – do aresztowania przez gestapo (18 maja 1940) – uczestniczył w tworzeniu konspiracyjnej jednostki ZWZ. Po aresztowaniu był więziony w ciężkich więzieniach gestapo w Zamościu i Lublinie, a następnie w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen-Oranienburg[d]; w Sachsenhausen przebywał do ewakuacji obozu; został uwolniony, wraz z innymi jeńcami transportu, przez wojska amerykańskie (2 maja 1945)[3].

Okres 1945–1997

edytuj

Po uwolnieniu Bolesław Sadaj wrócił do Lublina; pracował w Szkole Powszechnej nr 10 i kontynuował rozpoczęte przed wojną studia pedagogiczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim[3][1][e]. Po ukończeniu KUL otrzymał w 1946 r. propozycję organizacji liceum pedagogicznego w poniemieckim Szczecinie, w którym Kuratorium Okręgu Szkolnego, organizowało pierwsze polskie szkoły, co utrudniał brak kadry nauczycielskiej[3][5] (pierwsze liceum ogólnokształcące organizowała od roku 1945 Janina Szczerska). Liceum Pedagogiczne nr 1[6] powstało w 1946 r.; Bolesław Sadaj był jego dyrektorem w latach 1946–1957; równocześnie prowadził socjologiczne badania możliwości integracji napływowej ludności, przybywającej tu z różnych rejonów Polski, w tym z Kresów Wschodnich, uważając, że istotną rolę w tym procesie odegrają nauczyciele, w tym absolwenci Liceum, którym kierował[7]. W okresie 1957–1963 zajmował też stanowisko kuratora Okręgu Szkolnego Szczecińskiego[3]. Zainicjował utworzenie w Szczecinie Punktów Konsultacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza[8] i Wyższej Szkoły Muzycznej w Poznaniu (UAM)[3][6].

W kwietniu 1961 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych, nadany przez Radę Wydziału Historyczno-Humanistycznego UAM na podstawie pracy nt. Rola szkoły i nauczyciela w dokonywaniu się procesów integracji i stabilizacji społecznej wśród ludności wsi szczecińskiej w latach 1945–1960[3][1].

Pracę naukowo-badawczą Bolesław Sadaj zintensyfikował po opuszczeniu stanowiska kuratora i zatrudnieniu się w Zakładzie Pedagogiki Wyższej Szkoły Rolniczej, powstałej w 1954 r. Wydał pracę nt. Społeczne problemy zawodu nauczyciela, na podstawie której w roku 1968 uzyskał habilitację (decyzja Rady Wydziału Historyczno-Humanistycznego UAM)[3][1]. W tym samym roku przeszedł do pracy w szczecińskiej filii UAM – Wyższej Szkole Nauczycielskiej w Szczecinie, w której utworzył Zakład Pedagogiki i zorganizował Wydział Nauczania Początkowego (od 1973 r. Wydział Pedagogiczny); współtworzył Instytut Zachodniopomorski[9], był redaktorem „Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Pedagogicznej”[3].

Pełnił funkcje dziekana Wydziału Nauczania Początkowego WSP (1972–1975), kierownika Zakładu Pedagogiki WSP (1973–1976), dziekana Wydziału Pedagogiki WSP (1975–1978).

Był członkiem:

Publikacje (wybór)

edytuj

Bolesław Sadaj jest autorem książek, m.in.[1]:

  • Udział szkoły i nauczycielstwa w procesach integracji ludności wiejskiej województwa szczecińskiego 1945–1960 (wyd. 1963)[10],
  • Społeczno-zawodowe problemy nauczycieli w Polsce Ludowej na przykładzie województwa szczecińskiego) (wyd. 1967).

oraz kilkudziesięciu rozpraw i artykułów (opublikowanych w czasopismach regionalnych i krajowych), dotyczących przede wszystkim zagadnień pedeutologii, pedagogiki i socjologii zawodów oraz funkcji instytucji oświatowo-wychowawczych Pomorza Zachodniego, np.[3][7]:

  • Aspiracje nauczycieli do studiów wyższych (w: Nauczanie na studiach zaocznych, Poznań 1968),
  • Identyfikacja społeczno-zawodowa nauczycieli województwa szczecińskiego („Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1965),
  • Niektóre aspekty moralnej pozycji zawodu nauczycielskiego w opinii społecznej („Przegląd Socjologiczny” 1967),
  • Rodzina nauczycielska („Studia Socjologiczne” 1966),
  • Społeczna pozycja adwokata w opinii mieszkańców województwa szczecińskiego („Prawo i Życie” 1964),
  • Społeczne sytuacje rodzin pracowników fizycznych w PGR na Pomorzu Zachodnim (Szczecin 1976),
  • Zagadnienia rekrutacji i sprawności studiów w Wyższej Szkole Rolniczej w latach 1954–1964 („Przegląd Zachodniopomorski” 1964).

Odznaczenia[11]

edytuj

Wspomnienia i upamiętnienie

edytuj

Z okazji 50-lecia pracy zawodowej Bolesława Sadaja wydano w roku 1980 specjalny Zeszyt Naukowy Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie[12]. Artykuły o Jubilacie i jego działalności napisali jego współpracownicy i uczniowie, m.in. Stanisław Michalski (UAM), Benon Miśkiewicz (UAM), Klemens Zmuda Trzebiatowski (Uniwersytet Gdański), Bolesław Hadaczek[13] (WSP), Danuta Koźmian[14] (WSP), Zdzisław Zacha[15] (WSP), Aleksander Bielawiec[16].

W roku 2003 opublikowano, pod redakcją Danuty Koźmian, opracowanie pt. Człowiek, nauczyciel, uczony: Bolesław Sadaj (1908–1997); w jego skład weszło – poza biografią (opr. D. Koźmian)[3] i wykazem publikacji – kolejne wydanie pracy doktorskiej[10], w której wstępie autor napisał m.in.:

W historycznym procesie autochtonizacji osiedleńców rola nauczyciela i szkoły zasługuje na szczególny szacunek. Książka niniejsza ma być skromnym wyrazem tego szacunku dla kilkutysięcznej rzeszy nauczycieli województwa szczecińskiego.

Julita Orzelska[13], autorka prac Mistrz – rozważania retrospektywne (synteza dorobku naukowego, 1997)[17] oraz Mistrz. Praca dydaktyczna, organizacyjna i naukowa prof. dr. hab. Bolesława Sadaja (2006)[18] napisała, że Bolesław Sadaj, to:

...człowiek niekonwencjonalny, o nieprzeciętnej wiedzy, który w swojej pracy zawsze preferował otwartość i elastyczność myślenia, twórca własnego życia.

a w dysponendzie wydawniczej pracy „Mistrz” wyjaśniła:

Celem książki jest wykazanie, które z czynników (społeczno-ustrojowe, środowiskowe czy osobowościowe) miały najistotniejszy wpływ na pracę dydaktyczną, organizacyjną i naukową prof. Bolesława Sadaja, a także przybliżenie zagadnienia wpływu jednostki wybitnej w swoim zawodzie na rozwój dziedziny, którą się zajmuje.

Życie prywatne

edytuj

Bolesław Sadaj ożenił się w roku 1936 z Jadwigą z Buszków. Świadectwem ich głębokiego związku uczuciowego jest duży zbiór listów z obozu opublikowanych w pracy Człowiek, nauczyciel, uczony...[19], które …były najistotniejszym czynnikiem łagodzącym, pozwalającym znosić obozowe zniewolenie tego niezwykle silnego człowieka (komentarz Danuty Koźmian[3]).

Jadwiga Sadajowa zmarła 18 stycznia 1986 r., Bolesław Sadaj – 4 grudnia 1997 r. Oboje zostali pochowani na cmentarzu Centralnym w Szczecinie[3][20].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Wyższa Szkoła Nauczycielska (później – Wyższa Szkoła Pedagogiczna) została w 1985 r. włączona do struktury nowego Uniwersytetu Szczecińskiego.
  2. ↑ Wyższa Szkoła Rolnicza została w 2009 r. włączona do struktury nowego Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego.
  3. ↑ Początkowo w budynku mieściła się szkoła TPD nr 2, a Liceum – w jego obecnej siedzibie przy ul. Jagiellońskiej. Obecnie przy ul. Wielkopolskiej 15 znajduje się Wydział Matematyczno-Fizyczny Uniwersytetu Szczecińskiego.
  4. ↑ W Sachsenhausen spotkał uwięzionego tam brata, Józefa.
  5. ↑ W Encyklopedii Szczecina zamieszczono informację o studiach w dziedzinie filozofii.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f Lucyna Turek-Kwiatkowska: Sadaj Bolesław. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. 2. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 299. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
  2. ↑ Praca zbiorowa pod red. Danuty Koźmian: Człowiek, nauczyciel, uczony: Bolesław Sadaj (1908–1997). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 2003. ISBN 83-7241-339-8.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r op. cit. Człowiek, nauczyciel, uczony.... s. 11–25.
  4. ↑ Zobacz – profil kształcenia uniwersyteckiego w Nancy, np. Université de Lorraine. [w:] Strona internetowa [on-line]. formations.univ-nancy2.fr. [dostęp 2016-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-04)]. (fr.).
  5. ↑ Czesław Plewka: Historia oświaty w powojennym Szczecinie. [w:] Materiały Książnicy Pomorskiej [on-line]. zbc.ksiaznica.szczecin.pl. [dostęp 2012-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (pol.).
  6. ↑ a b Danuta Koźmian: Kształcenie i dokształcanie nauczycieli szkół podstawowych w województwie szczecińskim w latach 1945–1970. Warszawa-Poznań: 1985.
  7. ↑ a b op.cit. Człowiek, nauczyciel, uczony. s. 26–27.
  8. ↑ Danuta Koźmian: Droga do Uniwersytetu Szczecińskiego w opinii prasy centralnej i regionalnej w latach 1981–1985. Szczecin: 2000.
  9. ↑ Instytut Zachodniopomorski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2012-11-13].
  10. ↑ a b Bolesław Sadaj: Udział szkoły i nauczyciela w procesach integracyjnych ludności wiejskiej województwa szczecińskiego w latach 1945–1960 (wyd. 2 poprawione i poszerzone). W: op.cit. Człowiek, nauczyciel, uczony. s. 93–260.
  11. ↑ Sadaj Bolesław. [w:] ZNP Szczecin (pionierzy) [on-line]. republika.pl. [dostęp 2012-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  12. ↑ Praca zbiorowa. Zeszyt nr 10 (50-lecie pracy zawodowej Bolesława Sadaja). „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie nr 31; Prace Wydziału Pedagogicznego”, 1980. 
  13. ↑ a b Dr hab. Julita Orzelska, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2012-11-14].
  14. ↑ Prof. Danuta Irena Koźmian, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2012-11-14].
  15. ↑ Dr Zdzisław Zacha, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2012-11-14].
  16. ↑ Dr Aleksander Bielawiec, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2012-11-14].
  17. ↑ Julita Orzelska. Mistrz – rozważania retrospektywne. „Zeszyty Naukowe US nr 220, Prace Instytutu Pedagogiki”, s. 5–17, 1997. 
  18. ↑ Julita Orzelska: Mistrz. Praca dydaktyczna, organizacyjna i naukowa prof. dr. hab. Bolesława Sadaja. 2006. ISBN 83-7241-579-X.
  19. ↑ op.cit. Człowiek, nauczyciel, uczony. s. 28–90.
  20. ↑ Kwatera 17F, Bolesław Sadaj (1908–1997). [w:] Wyszukiwarka miejsca pochówku w Szczecinie [on-line]. [dostęp 2015-11-04].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Bolesław_Sadaj&oldid=74886244”