Bogusława Jeżowska-Trzebiatowska
Bogusława Jeżowska-Trzebiatowska (ur. 19 listopada 1908 w Stanisławowie, zm. 16 grudnia 1991[1] we Wrocławiu) – polska fizykochemik, specjalizująca się w fizykochemii strukturalnej, spektroskopii, magnetochemii, chemii jądrowej i radiacyjnej. Współtwórczyni wrocławskiej szkoły chemii koordynacyjnej.
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
19 listopada 1908 |
| Data i miejsce śmierci |
16 grudnia 1991[1] |
| profesor doktor habilitowany nauk chemicznych | |
| Specjalność: fizykochemia strukturalna, spektroskopia, magnetochemia, chemia jądrowa i radiacyjna | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1935 – chemia |
| Profesura |
1954 |
| Polska Akademia Nauk | |
| Status |
Członek rzeczywisty |
| Doktor honoris causa Politechnika Wrocławska – 1978 Uniwersytet im. M. Łomonosowa w Moskwie – 1979 Uniwersytet Wrocławski – 1980 | |
| Wykładowca | |
| Uczelnie |
Politechnika Lwowska, Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Wrocławski |
| Stanowisko |
dziekan Wydziału Mat-Fiz-Chem UWr (1958–1962); dyrektor Instytutu Chemii UWr (1969–1979) |
| Odznaczenia | |
 
| |
W 1935 jako pierwsza kobieta obroniła doktorat na Politechnice Lwowskiej. Od 1954 była profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego. Była też członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, a od 1977 członkiem zagranicznym Akademii Nauk NRD[2].
Życiorys
edytujJej ojcem był Seweryn Jeżowski, doktor praw, matką - Stefania z domu Wartanowicz, polska Ormianka.
W roku 1913 rodzina Jeżowskich przeprowadziła się do Lwowa, gdzie Bogusława ukończyła Gimnazjum Królowej Jadwigi. Później - zainspirowana sukcesem naukowym Marii Skłodowskiej-Curie, która podczas swej wizyty we Lwowie spotkała się z młodzieżą w miejscowym ratuszu - zdecydowała się wbrew rodzicom studiować chemię, jako jedna z dziesięciu dziewcząt na stu studentów tego wydziału Politechniki.
Na trzecim roku studiów uzyskała tu posadę zastępcy asystenta u profesora Wiktora Jakóba. Pod jego kierunkiem zajmowała się badaniami właściwości renu, który był też potem tematem jej doktoratu. Pierwsze prace naukowe, które publikowała w latach 1931–1932, także poświęcone były temu metalowi. Jej praca dotycząca 5-wartościowych związków tego pierwiastka, spotkała się z surową krytyką Waltera Noddacka i Idy Noddack, odkrywców renu. W roku 1939, na Kongresie Chemii w Rzymie, Noddack przyznał jednak publicznie Trzebiatowskiej rację[3][4].
Podczas wojny pracowała w chemicznej fabryce „Galikol” we Lwowie, produkującej ciężkie alkohole. Od 1942 była członkiem Armii Krajowej, przyjęła pseudonim „Ren”. W „Galikolu”, korzystając z dostępu do stężonego kwasu siarkowego i amoniaku, produkowała dla AK bomby dymne i parzące. Po przejściu frontu radziecko-niemieckiego przez Lwów w 1944, ponownym zajęciu Lwowa przez ZSRR i przekształceniu niemieckiej fabryki w "Chemtrud" pracowała w niej jeszcze przez pewien czas, a po wojnie, w grudniu 1945 przeniosła się wraz z mężem do Wrocławia.
Wkrótce po przyjeździe, w powstającej w tym czasie wspólnej uczelni – Politechnice i Uniwersytecie Wrocławskim stworzyła Zakład Chemii Nieorganicznej i Analitycznej Wydziału Farmacji, a w 1948 powierzono jej kierownictwo Katedry Chemii Ogólnej, którą kierowała także na początku lat 50., w okresie reorganizacji uczelni wrocławskich. W tym okresie jej katedra była m.in. częścią Wydziału Rolniczego Politechniki Wrocławskiej. Organizowała chemię uniwersytecką oraz Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. Piastowała kierownictwo Katedry Chemii Nieorganicznej.
Później, w latach 1958–1962, była dziekanem Wydziału Mat-Fiz-Chem UWr, w tym też czasie (1961) wstąpiła do PZPR. Była założycielką i pierwszym dyrektorem (1969–1979) Instytutu Chemii UWr.
Przewodnicząca (od 1978 do śmierci) Oddziału Wrocławskiego PAN[5].
Zmarła w wyniku obrażeń po upadku na schodach w swoim domu. Została pochowana obok męża na cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.
Siostra Krzysztofa Jeżowskiego (1917–1970), profesora i rektora Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Od 1935 r. żona Włodzimierza Trzebiatowskiego.
Odznaczenia
edytuj- Doktor honoris causa Politechniki Wrocławskiej (1978)[6], Uniwersytetu im. Łomonosowa w Moskwie (1979), Uniwersytetu Wrocławskiego (1980).
- Medal imienia Marii Skłodowskiej-Curie przyznawany przez Polskie Towarzystwo Badań Radiacyjnych (1983).
- Za ukrywanie w czasie wojny i uratowanie życia Emilowi Tasznerowi, żydowskiemu pracownikowi fabryki, w której pracowała we Lwowie odznaczona przez Jad Waszem medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” latem 1991.
- Za swój udział w pracy konspiracyjnej została odznaczona przez Polskie Państwo Podziemne Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
- Nagroda Państwowa I stopnia (1976) oraz II stopnia (1964)[2].
Upamiętnienie
edytujOd 2018 roku jest patronką skweru znajdującego się obok Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Lokalizacja pochówku w Billiongraves. [dostęp 2021-04-01].
- ↑ a b Wyróżnienia uczonych, w: Życie Szkoły Wyższej, nr 9/1977, s. 147
- ↑ Wanda Dybalska, Taki zwyczajny, Wrocław: Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2005, ISBN 83-7432-012-5, OCLC 69486297.
- ↑ Fragmenty wspomnień Bogusławy Jeżowskiej-Trzebiatowskiej w: Spotkajmy się we Wrocławiu nr 3/2008, str. 16
- ↑ JEŻOWSKA-TRZEBIATOWSKA, Bogusława [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-02] (pol.).
- ↑ Tytuły doktora honoris causa nadane przez Politechnikę Wrocławską. portal.pwr.wroc.pl. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Akty prawne. uchwaly.um.wroc.pl. [dostęp 2019-05-01].
Bibliografia
edytuj- Wanda Dybalska, Taki zwyczajny, Wrocław: Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2005, ISBN 83-7432-012-5, OCLC 69486297.
- Prof. dr hab. Bogusława Jeżowska-Trzebiatowska, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-08-26].