Blacker Bombard
29 mm Spigot Mortar (Blacker Bombard; dosłownie „bombarda Blackera”) – opracowany w początkowym okresie II wojny światowej przeciwpancerny moździerz trzonowy (spigot mortar). Planowano, że w broń tą zostaną wyposażone regularne oddziały armii brytyjskiej, jednak głównym użytkownikiem została Home Guard, a armia przyjęła na stan pokrewnego konstrukcyjnie PIATa.
 Bombarda Blackera na podstawie przenośnej, przygotowana do strzału | |
| Państwo | |
|---|---|
| Projektant | |
| Rodzaj | |
| Obsługa |
3–5 żołnierzy |
| Historia | |
| Prototypy |
1940–41 |
| Produkcja |
1941–45 |
| Wyprodukowano |
około 30 tysięcy |
| Dane techniczne | |
| Kaliber |
29 mm |
| Nabój |
pocisk nadkalibrowy, 20 lb (9 kg) przeciwpancerny (HESH), 14 lb (6 kg) przeciwpiechotny (HE) |
| Masa | |
| broni |
50,84 kg |
| podstawy |
114,4 kg |
| wyposażenia dodatkowego |
2 młotki po 3,8 kg do mocowania podstawy |
| Inne | |
| Prędkość pocz. pocisku |
74 m/s (pocisk przeciwpancerny) |
| Zasięg maks. |
700 m pocisk ppiech., 400 m pocisk ppanc. |
| Zasięg skuteczny |
700 m pocisk ppiech., około 100 m pocisk ppanc. (do celu ruchomego) |
Historia
edytujBroń powstała w wyniku zapotrzebowania na tanią w produkcji broń przeciwpancerną piechoty, a opracował ją podpułkownik Stewart Blacker. Była pochodną jego lekkiego moździerza trzonowego piechoty, który skonstruował w latach 30. XX wieku. Nowa broń została w 1940 zaprezentowana Churchillowi, który nakazał wdrożenie jej do produkcji. Nastąpiło to w 1941, a do 1945 wyprodukowano około 30 tysięcy sztuk. Jej zasada działania została, z pewnymi zmianami, wykorzystana następnie w konstrukcji PIATa i moździerza przeciwpodwodnego Hedgehog[1].
W 1941 planowano wyposażenie oddziałów armii regularnej, która straciła swoją broń przeciwpancerną we Francji, w granatniki Blackera. Dowództwo armii na Wyspach Brytyjskich zwróciło się do War Office o zamówienie 12 000 tych moździerzy, poza dwoma tysiącami wcześniej zamówionych[2]. Planowano wyposażyć każdy pułk przeciwpancerny w 24 „bombardy”, po 8 kompanię przeciwpancerną w brygadzie piechoty, każdą kompanię Home Guard w dwie, a oddziały osłaniające lotniska – w 12[3]. Przewidywano po 150 sztuk amunicji przeciwpancernej i 100 sztuk bomb przeciwpiechotnych „na lufę”[2].
Wśród zawodowych żołnierzy były jednak wątpliwości co do skuteczności broni, wyrażał je między innymi generał Alan Brooke[2]. Wielu żołnierzy Home Guard też nie było zachwyconych bronią, uważając ją za ciężką, niecelną, źle wykonaną i łatwą do uszkodzenia. Szybka produkcja powodowała, że na początku często dostarczano kiepsko wykonane egzemplarze. Równocześnie, wśród broni dostępnych w 1941–42 i możliwych do taniej i masowej produkcji, bombarda była jedną z najgroźniejszych broni antyczołgowych. Jej wadą był brak mobilności i mały zasięg, ale wielka siła rażenia ciężkiego granatu byłaby potencjalnie groźna dla wszystkich niemieckich czołgów tego okresu (a nawet późniejszych)[3].
Jako pierwsze otrzymały tę broń oddziały Home Guard w sierpniu 1941. W październiku było ich 130, ale w listopadzie już 2150 na stanie[3] (według innych danych oddziały Dowództwa Południowego 1430 sztuk otrzymały do września 1941[2]). Używano ich na podstawach ruchomych i stałych, których do października 1941 przygotowano 1030 wzdłuż południowych wybrzeży Anglii. Planowano po cztery stanowiska na moździerz; po wyznaczeniu odpowiednich miejsc budowali je saperzy Royal Engineers według standardowych planów. „Bombardy” uznawano za szczególnie przydatne do osłony blokad drogowych[2].
W listopadzie 1941 produkcja pozwalała na dostarczanie moździerzy zarówno oddziałom regularnym, jak i Home Guard. Coraz większe wątpliwości co do skuteczności broni nie zatrzymały rozkręconej produkcji, i do lipca 1942, kiedy zakończono dostawy dla oddziałów Dowództwa Południowego, otrzymały one 22 tysiące bombard[2]. Łączna liczba przyjętych do służby moździerzy wyniosła 32 195 sztuk i 30 275 przenośnych podstaw; przygotowano też 18 162 podstaw stałych[3].
Konstrukcja i użycie
edytujBombarda Backera składała się z „lufy” z cienkiej blachy, w której środku znajdował się trzpień, na który ładowano odpowiedni nabój; z tyłu znajdowała się niewielka tarcza z urządzeniami celowniczymi, u dołu trzpień do mocowania na podstawie stałej lub ciężkiej czteronożnej podstawy krzyżowej. Po załadowaniu nabój napinał sprężynę podłączoną do ciężkiej, pięciokilogramowej „iglicy” poruszającej się wewnątrz trzpienia. W momencie strzału odrzut pocisku ponownie napinał sprężynę i broń była gotowa do oddania następnego strzału po jej załadowaniu[4].
Nadkalibrowy pocisk przeciwpancerny ważył 8,85 kg i był to prosty granat zawierający 3,97 kg żelatyny wybuchowej, z dennym zapalnikiem uderzeniowym No 283 ze zwłoką 1/300 sekundy. Zapalnik był obliczony na zadziałanie tylko przy uderzeniu w bardzo twardą przeszkodę. Długość granatu wynosiła 660 mm (26 in), średnica – 152 mm (6 in). Ładunek miotający stanowiło 17,3 g kordytu; zasięg bombardy przy użyciu tego pocisku wynosił teoretycznie około 400 m, ale praktycznie około 100 m[4]. Produkowano także pociski odłamkowe, który ważyły 6,7 kg, co przy ładunku prochowym 19,7 g dawało im maksymalny zasięg około 700 m. Pociski te używały zapalnika czołowego No 152, identycznego jak granaty do moździerza trzycalowego[4]. Oprócz tego produkowano pociski szkolne i ćwiczebne obu typów[4].
Broń na przenośnej podstawie wymagała 5 ludzi do transportu (każdy musiał wykonać dwa „kursy”, żeby przenieść broń i amunicję). Ze względu na znaczną masę i konieczność montażu na stanowisku po przeniesieniu, bombarda przeznaczona była do strzelania z przygotowanej pozycji, najlepiej z zasadzki i jako wsparcie stałych pozycji obronnych. Ze względu na niską prędkość wylotową, zalecano otwieranie ognia do celów ruchomych z 70–90 m. W przypadku strzelania na dystanse poniżej 200 m, załoga była narażona na odłamki własnych pocisków, dlatego nakazywano okopywanie bombardy[4][3].
Wykorzystanie bojowe
edytujHome Guard nigdy nie użył swoich granatników w boju, ale nieliczne trafiły także do regularnych jednostek wojskowych. 23. batalion 2 Dywizji nowozelandzkiej miał je na wyposażeniu w czasie walk o Egipt w 1942[5]. Używały ich, także w Afryce Północnej, australijska 9 Dywizja (Szczury Tobruku) i oddziały indyjskie; bombardy znalazły się też w Indiach, ale tam używano ich wyłącznie do treningu. Co najmniej 250 granatników trafiło w ramach dostaw Lend-Lease Act do ZSRR i miały być użyte między innymi pod Stalingradem[3].
-
Schemat „bombardy” z instrukcji obsługi -
Bombarda na stanowisku stałym, z obsługą z Home Guard -
Odrestaurowane, typowe ufortyfikowane stanowisko bombardy
Przypisy
edytuj- ↑ David Edgerton: Britain's war machine: weapons, resources, and experts in the Second World War. New York: Oxford University Press, 2011, s. 258-267. ISBN 978-0-19-983267-5. (ang.).
- ↑ a b c d e f Spigot Mortar. Pillbox Study Group, 2014. [dostęp 2014-04-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f D. M. Clarke: Arming the British Home Guard, 1940-1944 (Ph.D. Thesis). Cranfield University, 2010, s. 202-212.
- ↑ a b c d e The 29-mm Spigot Mortar. T. I (23). His Majesty Stationery Office, 1942, seria: Small Arms Training.
- ↑ Battle for Egypt. W: Angus Ross: 23 Battalion. Wellington: Historical Publications Branch, 1959, seria: The Official History of New Zealand in the Second World War 1939–1945.