Bitwa pod Telamonem
Bitwa pod Telamonem – starcie zbrojne, które miało miejsce w roku 225 p.n.e.[1] w trakcie walk Rzymian z Celtami (225–220 p.n.e.). Zakończyła się wielkim zwycięstwem armii rzymskiej dowodzonej przez konsulów Papusa i Regulusa (poniósł śmierć) nad plemionami celtyckimi w liczbie ok. 70 000[2], w skład których wchodzili Bojowie, Tauryskowie, Insubrowie[3]. Celtami dowodzili dwaj królowie Aneroest i Konkolitanos[2].
| wojny Rzymu z Celtami | |||
 Widok na Telamon (dzisiejsze Talamone) | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
Talamone | ||
| Terytorium | |||
| Wynik |
zwycięstwo Rzymian | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Włoch  | |||
| 42,555000°N 11,133000°E/42,555000 11,133000 | |||
Podłoże
edytujZasiedlenie doliny Padu przez plemiona celtyckie, dokonane w wyniku kilku fal migracyjnych, nastąpiło między VIII wiekiem p.n.e. a VII wiekiem p.n.e. Plemiona te – Insubrowie, Cenomanowie, Bojowie, Lingonowie i Senonowie – przybyły zza Alp[4]. Nowi mieszkańcy sprawili duże kłopoty republice rzymskiej, najeżdżając niejednokrotnie Lacjum w IV wieku p.n.e., zaś szczególnie klęska nad rzeką Alią w 390 p.n.e. oraz zdobycie Rzymu przez Galów zapisały się w zbiorowej pamięci Rzymian. Na początku III wieku p.n.e doszło do pierwszych prób podboju terenów Galii Cisalpińskiej, które zostały przerwane w wyniku wybuchu I wojny punickiej[4]. Dopiero w latach 238–236 p.n.e. doszło do wojny między Bojami a Rzymem, w trakcie której obie strony nie odniosły sukcesów[5]. Do sprawy wrócono w 232 p.n.e., kiedy to senat rzymski na wniosek Gajusza Flaminiusza wydzielił pod osadnictwo terytorium odebrane wcześniej Senonom – północną cześć Picenum[4]. Wzbudziło to falę niepokojów wśród Bojów i Insubrów, którzy zawarli w 231 p.n.e. sojusz oraz poprosili o pomoc plemiona zza Alp[6]. Zapłacili także duże sumy Gesatom, obiecując w zamian za pomoc w walce z Rzymianami obfite łupy.
Mobilizacja plemion galijskich wywołała niepokój wśród mieszkańców Rzymu, którzy w 228 p.n.e. w celu przebłagania bogów zakopali na Forum Boarium pary Greków i Galów[7]. Dokonano pełnej mobilizacji sił i środków. Według Polibiusza konsulowie otrzymali pod komendę 4 legiony, z których każdy składał się z 5200 żołnierzy piechoty, 300 jeźdźców oraz 32 tysięcy sprzymierzeńców[8]. Sformowano także armię liczącą 54 tysięcy Sabinów i Etrusków pod dowództwem pretora. Duże siły wojskowe zgromadzono również w Rzymie. Wezwano także sojuszników do przysłania kontyngentów wojskowych, a plemiona Wenetów i Cenomanów przeciągnięto na swoją stronę[8]. Do walki z Galami stawiła się armia pretora ustawiona w Etrurii, armia konsularna pod dowództwem Lucjusza Emiliusza Papusa rozdyslokowała się w Arminum, natomiast trzecia armia konsularna pod dowództwem Gajusza Atyliusza Regulusa znajdowała się na Sardynii[9].
Preludium
edytujGalowie nie skierowali się, jak to było podczas ich najazdu z 232 r., w stronę Arminum, lecz zaatakowali Etrurię, docierając aż do Clusium, odległego od Rzymu o trzy dni marszu. Na wieść o znajdującej się niepodal armii pretora postanowili wyjść jej na spotkanie. W bitwie pod Faesulae armia rzymska wpadła w zasadzkę i poniosła klęskę, tracąc 6 tysięcy żołnierzy. Jej resztki wycofały się, oczekując na wsparcie ze stron armii konsularnych[10]. Następnego dnia na miejsce bitwy przybyła armia pod dowództwem Papusa, która połączyła się z siłami pretora. Galowie, zamiast stawić czoło nowemu przeciwnikowi, postanowili wyruszyć na północ w celu eskorty wziętych łupów, by później wrócić i pokonać Rzymian[11]. Podczas gdy armia Papusa ruszyła w pościg, w Port Pisano wylądowała armia drugiego konsula Gajusza Atyliusza Regulusa, która ruszyła na południe i pod Telamonem trafiła na armię galijską[10]. W ten sposób Galowie wpadli w kleszcze pomiędzy obie armie.
Przebieg bitwy
edytujGalowie podzielili swoje siły. Przeciwko armii Papusa ustawili Gesatów i Insubrów, a przeciw armii Regulusa Taurysków i Bojów. Bitwa zaczęła się od potyczki na pobliskim wzgórzu, na które została wysłana kawaleria Papusa w celu wsparcia walczących z Galami oddziałów Regulusa. Wzięci w dwa ognie wojownicy galijscy przebili się z pułapki i dotarli do szyku Taurysków i Bojów. W potyczce tej zginął konsul Regulus, którego głowa została dostarczona galijskim królom[12].
Starcie rozpoczęło się od obrzucenia szeregów galijskich oszczepami przez lekkozbrojnych welitów, co spowodowało wśród nieopancerzonych Gesatów straty i wywołało panikę[12]. Część z nich uciekła na tyły, inni zaatakowali w szale szeregi rzymskie, ponosząc kompletną klęskę[13]. Następnie do szeregów galijskich zbliżyły się manipuły rzymskie i wdały się w walkę z nimi. W tym czasie kawaleria rzymska uderzyła z flanki, co przesądziło o klęsce Galów i prawie całkowitym zniszczeniu ich armii[13]. Galowie stracili 40 tysięcy zabitych i 10 tysięcy jeńców, spore też musiały być straty Rzymian[14]. Aneroest uciekł z miejsca bitwy i popełnił samobójstwo, a Konkolitanos wpadł w niewolę[15].
Skutki
edytujWynik bitwy pozwolił Rzymianom na rozpoczęcie podboju Niziny Padańskiej. W 224 p.n.e. armie pod dowództwem konsulów Kwintusa Fulwiusza i Tytusa Manliusza przeprowadziły kampanię na terytorium Bojów, zmuszając ich do kapitulacji[16]. W 222 p.n.e. cała Nizina Padańska została podbita, a cztery lata później Rzymianie założyli nad Padem kolonię Placentia i Cremona. Klęska pod Telamonem osłabiła Galów do tego stopnia, że gdy w 217 p.n.e. do Italii wkroczył Hannibal, ci nie byli w stanie mu wystarczająco pomóc w walce z Rzymem[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Krawczuk 2006 ↓, s. 256.
- ↑ a b Krawczuk 2006 ↓, s. 453.
- ↑ Krawczuk 2006 ↓, s. 452.
- ↑ a b c Szubelak 2017 ↓, s. 428.
- ↑ Ziółkowski 2004 ↓, s. 187.
- ↑ Hógáin 2009 ↓, s. 99.
- ↑ Ziółkowski 2004 ↓, s. 188.
- ↑ a b Szubelak 2017 ↓, s. 429.
- ↑ Szubelak 2017 ↓, s. 429-430.
- ↑ a b Szubelak 2017 ↓, s. 430.
- ↑ a b Ziółkowski 2004 ↓, s. 189.
- ↑ a b Szubelak 2017 ↓, s. 431.
- ↑ a b Szubelak 2017 ↓, s. 432.
- ↑ Szubelak 2017 ↓, s. 435.
- ↑ Hógáin 2009 ↓, s. 102.
- ↑ Cunliffe 2003 ↓, s. 99.
Bibliografia
edytuj- Barry Cunliffe, Starożytni Celtowie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2003, ISBN 83-06-02907-0.
- Dáithí Ó Hógáin, Celtowie. Dzieje, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009, ISBN 978-83-61203-44-5.
- Aleksander Krawczuk (red.), Wielka Historia Świata. T.3: Świat od okresu cywilizacji klasycznych, Kraków: Oficyna Wydawnicza AGORA, 2006, ISBN 83-85719-84-9.
- Bronisław Szubelak, Galijska katastrofa pod Telamonem w 225 roku p.n.e. - aspekt militarno-psychologiczny, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace historyczne”, 144 (3), 2017, s. 427-439.
- Adam Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2004, ISBN 83-7063-412-5.